Kayra Han

Özellikleri
Alanı	Ruhi
Semboller	Tanrı
Kişisel bilgileri
Ebeveynler	Tengri
Çocuklar	Erlik; Kuyaş; Ay Ata; Ülgen; Kızagan

Kayra Han, Kayır Han ya da Kayrakan, Oğuzlarda ise Krayir^{[kaynak belirtilmeli]} (Altayca: Кайракан "Kayrakan", Kırgızca: Кайра), Türk ve Altay mitolojisinde yer alan yaratıcı ve baş tanrıdır. Altay, Tuva, Hakas ve Yakut mitolojilerinde ön plana çıkmaktadır. Babası ilk Tanrı olan Gök Tengri'dir, annesi yoktur.

Özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Gök Tengri'den sonra Tanrıların en büyüğü ve en önde gelenidir.^[1] Gök Tengri hariç bütün her şeyin yaratıcısıdır. Mutlak üstünlüğü vardır. Göğün 17. katında oturur. Tengri hariç Diğer bütün Tanrıları da o yaratmıştır. Bu anlamda diğer Tanrıların kendisiyle kıyaslandığında, emirlerini yerine getiren veya verdiği görevleri yineleyen birer melek konumunda olduğu yaklaşımı yanlış olmayacaktır. Ancak İslam öncesi Türk kültüründe melek veya benzeri bir kavram yer almaz. Bu sonuca yalnızca kıyaslama yapılarak ulaşılabilir. Evrenin yazgısını belirler. İyilik yönü ağır basar. Yeryüzünü yarattıktan sonra dokuz dallı bir ağaç (çam veya kayın) dikmiştir. Bu ağaç yerle göğü birbirine bağlayan yaşam ağacı “Uluğ Kayın”dır. İnsanların atası olan dokuz kişi bu ağacın dallarından türemiş ve dokuz boy (dokuz ırk) bu kişilerin soyundan ortaya çıkmıştır.

Tengere Kayra Han, Altaylıların yanı sıra Ostyaklar ve Yakutlar gibi bazı Sibiryalı toplumların mitolojilerinde yüksek derecede bir tanrı olarak saygı duyulur. Altayların yaratılış efsanesinde dünyanın yaratıcısı olarak gösterilir. Kayra Han bu efsanede ayrıca tüm Gök Tengricilikte yeraltı aleminin tanrısı olarak tanılan Erlik Han'a ceza olarak yeraltı aleminin tanrısı olma görevini verir. Bazen babası Gök Tengri ile eşdeğer tutulur.

Ülgen, Yer Tengri, Mergen ve Kızagan adlı dört oğlu vardır.^[2] Eski kaynaklarda verilen bilgilere göre Ülgen, iyilik ve bağışlayıcılığını yani merhametini; Kızagan, intikamını ve cezasını yani öfkesini; Mergen ise bilgelik ve hikmetini yani aklını temsil ederler. Görkemli bir varlığa sahiptir. Somut nitelemeler pek fazla yapılmamış ancak soyut yönü üzerinde daha çok durulmuştur. Ana ve Ata olarak (hem eril hem dişil, yani nötr olarak) tanımlandığı kaynaklar mevcuttur. İnsan biçimli olarak pek fazla tasvir edilmez. Kışı yeryüzünde yazı gökyüzünde geçirir.^[3] Değişik renklerde yıldırım çaktırır. Onun yıldırımına çarpılan kişi şaman olur. Bazı batılı kaynaklarda Kuara (Kuğara) olarak geçer. Bu takdirde Urartulardaki Kuera ile bağlantılı görünmektedir. Bulgarlarda da bu isimle rastlanır. Kuğara (Koğara)’nın Kayra Han ile farklı Tanrılar olduğunu öne süren görüşler de vardır.

Ayrıca Kayra Han ile Kara Han aynı kişi olarak nitelense de bu durum ses bilimsel ama yaygın bir yanlışlıktır. Çünkü Kara sözcüğü içerisinde daha çok olumsuz anlamlar barındırır. Kara Han farklı bir mitolojik kişiliktir (Oğuz Han’ın babasıdır). Kara Han ile karıştırılmamalıdır.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Roux, J. Paul (2011). Eski Türk Mitolojisi (Çeviren: M. Yaşar Sağlam). Ankara: Bilge Su.
Alekseyev, N. Alekseyeviç (2013). Türk Dilli Sibirya Halklarının Şamanizmi (Çeviren: Metin Ergun). Konya: Kömen Yayınları.
Anohin, A. Viktoroviç (2006). Altay Şamanlığına Ait Materyaller (Çeviren: Zekeriya Karadavut, and Jannet Meyermanova). Konya: Kömen Yayınları.
Çirkin, Sergen (2019). Güney Sibirya Arkeolojisi ve Şamanizm. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Korkmaz, Esat (2008). Ansiklopedik Eski Türk İnançları ve Şamanizm Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Anahtar Kitaplar Yayınevi.
Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011 (OTRS: CC BY-SA 3.0) 27 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Türk Mitolojisi, Murat Uraz, ISBN 9759792359

Dipnotlar[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Yaşar Çoruhlu (2011), Türk Mitolojisinin Anahatları. İstanbul, Kabalcı Yayınevi
^ Abdülkadir İnan, Tarihte ve Bugün Şamanizm, TTK. Yay., II. Baskı, Ankara, 1972
^ Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi (Sayfa-305, Kayrakan)

İç bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kayra Han 7 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kayra Han (Kara Han)
Yaradılış Destanı
Türk Mitolojisi Sözlüğü, Pınar Karaca (Kayrakan)

[1] Yaşar Çoruhlu (2011), Türk Mitolojisinin Anahatları. İstanbul, Kabalcı Yayınevi

[2] Abdülkadir İnan, Tarihte ve Bugün Şamanizm, TTK. Yay., II. Baskı, Ankara, 1972

[3] Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi (Sayfa-305, Kayrakan)

[1]

[2]

[3]

g t d Tengricilik İlahiyatı
İlahlar	Gök Tengri Kayra Han Ülgen Mergen Kızagan Umay Kübey Bürküt Ata Ayzıt Erlik Yer Tanrı Etügen Yayık Alaz Han Bayanay Ukulan
İyeler	Su Ana Su Ata Od iyesi Od Ata Kuyaş Ak Ana Ay Ata Gün Ana Yel Ana Yel Ata
Yaratıklar	Ebede Albastı Arçura

Krayir nedir?, Krayir anlamı nedir?, Krayir ne demektir?