Nazar

Nazar ya da kem göz, canlı veya cansız bir varlığın başına kaza veya belâ gelmesine neden olduğuna inanılan bakış. Nazardan özellikle çocukların, hamilelerin ya da hayvanların etkilendiğine inanılır.^[1]

Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Farsça kökenli kem sözcüğü kötü, fena anlamlarına gelir.^[2] Göz sözcüğü Türkçede görme organı anlamına geldiği gibi aynı zamanda halk arasında "kem göz" (kötü niyetli bakış) anlamında da kullanılır. Arapça "nazar" kelimesi de göz/bakış anlamlarına gelir.

Bazı toplumlarda kem gözün nesneleri bile çatlatabildiğine inanılır. Mavi boncuğun bu enerjiyi kendisine çekerek yok edeceği fikri yaygındır. Kelimenin köz “ateş parçası” ile bağlantısı da dikkat çekicidir. Bakışın yakıcı gücü olduğu düşünülür.^[3]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Kem göz inancının kökeni çok eskilere dayanır. Antik Roma ve Helen medeniyetlerinde, Müslüman, Yahudi, Budist ve Hindu toplumlarında da görülen bu inanış özellikle yerli ve köylü toplumlarında yer etmiş, günümüze kadar hayatta kalmayı başarmıştır. Tarih boyunca yabancıların, vücut deformasyonu olan engellilerin, çocuksuz kadınların ve yaşlı kadınların nazarının daha çok değdiğine inanılmıştır.^[1]

Geçmişte bazı toplumlarda nazarın kasıtsız olarak değdiğine inanılırdı. Örneğin Slav folklorunda, çocuklarına nazarı değdiği için kendini kör eden bir babanın hikâyesi vardır. Daha yakın zamanlarda ise nazarın kıskançlık sonucu değdiği inanışı yaygınlaşmıştır. Bu nedenle, özellikle Orta Çağ Avrupa'sında, bir mal veya çocuk övüldüğünde "Tanrı izin verirse"^[4] veya "Tanrı kutsasın"^[5] sözlerini eklemek âdeti yerleşmiştir.^[1] Müslüman toplumlarda ise benzer anlamlara gelen maşallah sözü kullanılır.^[6]

Korunma[değiştir | kaynağı değiştir]

Kem gözlerden koruduğuna inanılan yöntemler toplumdan topluma farklılık gösterir. En yaygın yöntemlerden biri nazar boncuğu gibi takılar takmak ya da üzerinde, muska gibi dua yazılı kâğıtlar taşımaktır. Hindistan'ın bazı yörelerinde evlenen çiftler nazardan korunmak için karşı cinsin kıyafetlerini giyerler. Bazı Asyalı toplumlarda çocukların gözlerinin etrafına siyah boya sürülür. Bazı Afrikalı ve Asyalı toplumlarda kem gözlerden en çok yiyip içerken etkilenildiğine, zira ağız açıkken ruhun vücuttan daha kolay çıkacağına inanılır. Bu nedenle yemek yalnız başına veya yakın akrabaların yanında yenir.^[1]

Eski çağlarda, ölülerin ruhlarıyla, periler ve cinlerin birlikte yaşadıkları bir âlemin var olduğuna inanılırdı. Bu âleme bağlı olan insanların, özellikle de büyücülerin gözlerinde kötü ruhların yerleştiğine inanırlardı. Bu yüzden de onların bakışlarının çok güçlü ve zararlı olduğu düşünülürdü. Halk arasında nazara gelmiş biri için üzerlik (bitki) otu yakıp söylenen, "her yerde sen olasın, belâları savasın" sözünün temelinde de bu inanç vardır.^[7] Anadolu'da Nazar Ocağı^[8] veya Göz Ocağı adı verilen mekanlara gidildiği de bilinmektedir.^[9]^[10]

İslam dininde de bazı hadislerde nazardan ve İslam peygamberinin nazardan korunmak için okuduğu dualardan bahsedilmiştir. Nazar veya İn Yekad ayeti, Müslüman halkların yaşamlarında en çok kullandığı ve aynı şekilde kâmil bir şekilde yazarak nazardan korunmak amacıyla evlerin girişlerine astığı Kur’an-i ayetlerden biridir.^[11]

İslam'da ve Kur'an'da nazar diye bir şey olmadığını birçok akademisyen dile getirmiştir^[12]

El verme[değiştir | kaynağı değiştir]

Dua okuyarak insanları nazarın (kötü gözün) olumsuz etkilerinden kurtarma gücüne sahip olduğuna inanılan kişiler (kadın veya erkek farketmeksizin) yaşlandıklarında, özellikle ölümlerinin yaklaştığını hissettiklerinde bu güçlerini başka birisine devrederler. Buna "El verme" denilir. ("Elini verdi" gibi cümlelerle de söylenir.) Bazen bu yaşlı kişilerin muziplik yaparak birden fazla kişiye el verdiklerine ve bunlardan birine asıl eli kendisine verdiğini, diğerlerini kandırdığını söylediklerine rastlanır. Nazarı kovma/çıkarma işleminin başarılı olduğu dua okuyan kişinin esnemesi ile anlaşılır. Ne kadar çok ve uzun esniyorsa karşısında oturan insan o kadar çok nazara uğramış demektir. Kimi zaman esnemekten gözünden yaşlar gelir. Hatta bazen nazara uğrayan kişi de esner.^[13]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b ^c ^d "eye Nazar." Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica Inc.
^ "kem." Güncel Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu. Erişim: 16 Ocak 2012
^ Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0) 7 Kasım 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ (İngilizce) as God will
^ (İngilizce) God bless it
^ "maşallah." 28 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Güncel Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu. Erişim: 4 Aralık 2011.
^ Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi
^ İslam Ansiklopedisi - Ocak Maddesi 14 Eylül 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ Ocak [1] 14 Eylül 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Cem Vakfı
^ ÇIBLAK, Nilgün (2004), “Halk Kültüründe Nazar, Nazarlık İnancı ve Bunlara Bağlı Uygulamalar”, Türklük Bilimi Araştırmaları (TÜBAR), S.15, ss.103-125
^ "Nazar Ayeti". 26 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2015.
^ [2] Caner taslaman nazar üzerine
^ Aşık Veysel Meslek Yüksekokulu - "Şarkışla Merkez ve Köyleri İncelemesi", 2017

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

[Britannica-1] "eye Nazar." Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica Inc.

[2] "kem." Güncel Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu. Erişim: 16 Ocak 2012

[3] Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0) 7 Kasım 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[4] (İngilizce) as God will

[5] (İngilizce) God bless it

[6] "maşallah." 28 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Güncel Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu. Erişim: 4 Aralık 2011.

[7] Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi

[8] İslam Ansiklopedisi - Ocak Maddesi 14 Eylül 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[9] Ocak [1] 14 Eylül 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Cem Vakfı

[10] ÇIBLAK, Nilgün (2004), “Halk Kültüründe Nazar, Nazarlık İnancı ve Bunlara Bağlı Uygulamalar”, Türklük Bilimi Araştırmaları (TÜBAR), S.15, ss.103-125

[11] "Nazar Ayeti". 26 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2015.

[12] [2] Caner taslaman nazar üzerine

[13] Aşık Veysel Meslek Yüksekokulu - "Şarkışla Merkez ve Köyleri İncelemesi", 2017

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

Kem göz nedir?, Kem göz anlamı nedir?, Kem göz ne demektir?