Makale serilerinden
Japonya tarihi
Dönemler Paleolitik öncesi–MÖ 14.000 Jōmon 14,000–MÖ 300 Yayoi MS 250'ye kadar Yamato 250–710 Kofun 250–538 Asuka 538–710 Nara 710–794 Heian 794–1185 Kamakura 1185–1333 Kemmu Restorasyonu 1333–1336 Muromachi (Ashikaga) 1336–1573 Nanboku-chō 1336–1392 Sengoku 1467–1573 Azuchi-Momoyama 1568–1603 Nanban ticareti Edo (Tokugawa) 1603–1868 Sakoku Kanagava Antlaşması Bakumatsu Meiji 1868–1912 Boshin Savaşı Restorasyon Birinci Çin-Japon Savaşı Boxer Ayaklanması Rus-Japon Savaşı Taishō 1912–1926 I. Dünya Savaşı 1923 Kanto depremi Shōwa 1926–1989 Finansal kriz Militarizm Pasifik Savaşı İşgal Japon ekonomik mucizesi Savaş sonrası Ekonomik balon Heisei 1989–2019 Kayıp Onyıl Büyük Hanşin Depremi Büyük Doğu Japonya Depremi Reiwa 2019–günümüz
Konular Depremler Para birimi Dönem isimleri Ekonomi Eğitim Tarihçilik Askeri Denizcilik İmparatorluk Coğrafya Siyaset Dünya Mirasları
Sözlük Zaman çizgisi
g t d

Avrupa'yla ilk temas 16. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]

Röneseans Avrupa'sı 16. yüzyılda, Japonya'ya eriştiğinde bu ülkeye hayranlık duymaya başladı. Japonya değerli metaller açısından zengin bir ülke olarak düşünülüyordu. Buna temel olarak, Marco Polo'nun anlattığı altın kaplı tapınakları ve volkanik bir yüzeye sahip olmanın getirdiği yerüstü kaynakların derin madenler açılmadan önceki önemli etkileri gösterilebilir. Japonya dönemin en büyük bakır ve gümüş ihracatçısıydı. Japonya’nın yüksek kültürlü, güçlü sanayi öncesi teknolojilere sahip, sofistike bir feodal bir toplum olduğu fark ediliyordu. Herhangi bir Batı ülkesinden daha çok şehirleşmiş ve daha kalabalıktı. Batıdaki herhangi eğitim kurumundan daha büyük Budist üniversitelerine sahipti. Dönemin meşhur Avrupalı gezginleri şöyle derdi “Sadece Doğu uygarlıklarını değil, Batıyı da geçmişler”.

Avrupa'dan gelen ziyaretçiler Japonya'nın ustalık konusunda gösterdiği ilerlemeye ve metal işlerine yatkınlıklarına hayran kalırdı. Japonya, Avrupa'da çok bulunan demir gibi yer altı kaynakları konusunda fakir kaldığı için elinde olan kaynakları tasarruflu kullandı ve onlarda ustalaştı. Bakır ve çelik konusunda dünyanın en iyisi haline geldi, silahları en keskin, kâğıt sanayisi ise yetişilemez bir hal aldı.

Avrupa'yla ticareti[değiştir | kaynağı değiştir]

Tamamen Çin mallarından oluşan ilk kargolar Portekiz gemileriyle Japonya’ya geliyordu. Japonlar bu kargoları büyük bir hevesle bekliyorlardı. Çin’in Wako korsanlarından dolayı Japonya ile ilişkileri yasaklamış olması bunun en önemli sebebi. Japonlar'ın Nanban (Güneyli Barbarlar) dediği, Portekizliler, Asya'nın tüm ticaretini elinde tutuyordu.

Portekizliler, 1557'de Macao'yu aldıktan sonra, Çin ile ticaret partneri oldu ve Japonya ile ticarette bazı ayarlamalara gitti; en yüksek fiyatı verene yıllık “Kaptanlık” unvanını sattı ve sattığı kişiye de yıllık tek bir gemi yürütme hakkı tanıdı. Bu gemi, kalyonun 2 3 katı büyüklüğündeydi.

Ticaret, 1638 yılında gemilerin Japonya’ya rahip sokması yasaklanana kadar ufak kesintilerle sürdü.

Portekiz'in ticareti, gittikçe, Çin'in kaçak ticaret gemilerinden, 1592'den itibaren Japonya'nın Kızıl Amblemli Gemilerinden, 1600'den itibaren İspanya'nın Manila'dan gelen gemilerinden, 1609'den itibaren Hollandalılardan ve 1613'ten itibaren İngiliz gemilerinden rahatsız oldu. Hollanda korsanlık ve deniz savaşları yaparak İspanya ve Portekiz'in Pasifikteki ticari gücünü azalttı ve sonunda ufak bir liman olan Dejima’da 1638 yılından itibaren ticaret izni olan tek ülke oldu.

Edo Dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Edo döneminin başlangıcı, Nanban ticaret döneminin son yıllarına denk gelir. Bu dönem ekonomik ve dini düzlemde Avrupa güçleriyle yoğun ilişkiler içine girildi. Japonya’nın ilk Batı usulü gemi savaş filosunu yapması bu döneme rastlar. Şogunluk, 350 üç yelkenli ve silahlandırılmış ticaret gemisi toplayıp, Asya ticaretine giriştiler. Hristiyanlaştırmayı engellemek için, Japonya sakoku tabir edilen izolasyon dönemine girdi. Bu dönem sırasında ekonomi dengeli ve ılımlı bir süreç yaşadı.

Dönemin ekonomik gelişmeleri, şehirleşme, iç ve dış ticarette anlamlı bir gelişme ve el sanatı endüstrisinde bir yayılma şeklinde ortaya çıktı. Yapı ticareti, bankacılık ve tüccar kurumları ile birlikte yayıldı. Han otoriteleri artan tarımsal üretimi ve kırsal el sanatlarının yayılmasını önceden görmeye başladı.

18. yüzyılın ortalarında, Edo'nun nüfusu 1 milyon, Osaka ve Kyoto'nunkiler ise 400 bin idi. Pek çok kale kenti de büyüdü. Osaka ve Kyoto ticaret ve el sanatları üretiminin merkezi, Edo ise yiyecek ve temel şehir tüketim malzemelerinin tedarikçisi oldu.

Pirinç ekonominin temeliydi. Daimyolar köylülerden vergileri pirinç formunda topluyordu. Vergiler hasadın %40’ı gibi yüksek bir orandaydı. Pirinç, Edo’da Fudasashi pazarında satılırdı. Para biriktirmek için daimyolar daha hasat edilmemiş ürünleri dahi sözleşmeyle satmaya başladı.

Bu dönemde Japonya, Hollandalılardan aldığı kitaplardan, batı bilimlerini ve tekniklerini öğrenmeye çalıştı. Bu bilim alanları, coğrafya, tıp, doğal bilimler, astronomi, sanat, dil bilimi, elektrik, mekanik gibi fizik dallarını kapsar.

Meiji Dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

19. yüzyılın ortasında, Tokugawa hükûmeti ülkeyi Batı etkisine ve ticaretine açtığından beri Japonya iki ekonomik gelişme döneminden geçti. İlki 1868 de başlayıp İkinci Dünya Savaşı'na kadar sürdü; ikincisi ise 1945 – 1990. Her iki dönemde de, Japonya kendisini Batıya ve Batı düşüncesine açmıştı. Devrimsel nitelikte, sosyal, politik ve ekonomik değişimler yaşadı ve dikkatli bir şekilde geliştirilmiş etki alanları ile bir dünya gücü oldu. Her iki dönemde de, Japon hükûmeti ekonomik gelişmeleri ulusal devrimi yukarıdan besleyerek ve toplumun her seviyesinde planlayarak ve yönlendirerek destekledi. Ulusal amaç, her seferinde Japonya’yı bağımsızlığı asla tehdit edilemeyecek kadar güçlü ve zengin kılmaktı.

Meiji döneminde (1868-1912), liderler batı tarzı yeni bir eğitim sistemi kurdu ve yüzlerce öğreniciyi Amerika ve Avrupa’ya gönderdi ve 3000 kadar Batılı öğretmen aldı. Ayrıca demiryolları yaptı, kara yollarını geliştirdi, toprak reformu yaptı ve ülkeyi yeni gelişmelere hazırladı.

Devlet, sanayileşmeyi arttırmak için, özel işletmelere kaynakları ayarlamak ve planlamak konusunda yardım ederken, özel sektör ekonomik büyümeyi uyaracak hale getirilmişti. Hükûmetin en büyük desteği, işletmelerin doğması için gerekli ortamı sağlamak oldu. Kısaca, hükûmet, üreticiyi yönlendirdi ve işletmeye teşvik etti. Meiji döneminin başında, hükûmet yeni fabrikalar, tersaneler yapıldı ve işletmecilere ucuz fiyattan devretti. Bu işletmelerin çoğu hızla büyüdü ve iş dünyasına hükmeden konglomeralar haline geldi. Hükûmet, özel teşebbüse ana teşvikçi olarak ortaya çıktı ve düşük vergiler gibi iş sonrası poliçeleri uyguladı.

Militarizm[değiştir | kaynağı değiştir]

II. Dünya Savaşı'ndan önce, Japonya; Tayvan, Kore, Mançurya ve Kuzey Çin'in bir parçasını işgal ederek ziyadesiyle büyük bir imparatorluk kurdu. Japonya, bu etki alanlarına politik ve ekonomik bir ihtiyaç olarak bakıyordu ve bu yabancı ulusların Japonya’yı hammadde ve kıta sahanlığını elinden alarak kendisini boğmasını engelliyordu. Japonya geniş askerî gücünü imparatorluğun korunması için gerekli görüyordu.

Hızlı büyüme ve yapısal gelişim Japonya'nın 1868'den beri, iki ekonomik gelişim dönemini karakterize ediyor. İlk dönemde ekonomi orta derecede, tarım ise sanayi altyapısının gelişmesini sağlayacak derecede büyüdü. Rus-Japon savaşı 1904'te başladığında, %65 istihdam ve %38 gayri safi yurt içi hasılaya sahipti ve hala tarıma dayalı fakat modern endüstri gelişmeye başlıyor. 1920'lerin sonunda, tarımın %21lik payına kıyasla, üretim ve madencilik gayri safi yurt içi hasılanın %23ünü oluşturuyordu. Taşıma ve iletişim ağır sanayideki gelişmeyi yakalamak için geliştirildi.

I. Dünya Savaşı sırasında Japonya savaştan yorgun çıkan Avrupalı rakiplerinin piyasayı boş bırakması sayesinde dünya piyasasında yer edinmeye başladı ve Edo döneminden bu yana ilk kez ticaret fazlası vermeye başladı.

1930'larda, Japon ekonomisi Büyük Buhrandan diğer sanayileşmiş uluslardan daha az etkilendi ve %5 gayri safi yurt içi hasıla artışı ile devam etti. Üretim ve madencilik gayri safi yurt içi hasılanın %30’u ile tarımın payının iki katına çıktı. Fakat sanayinin çoğu ulusun askerî gücü için harcandı.

Savaş sonrası dönem[değiştir | kaynağı değiştir]

II. Dünya Savaşı, 1868'den bu yana Japonya’nın elde ettiği her şeyi sildi. Fabrikalar ve altyapının %40’ını kaybetti ve üretim seviyeleri 50 yıl önceki haline döndü. Halk bu yıkımdan korktu ve harekete geçti. En modern ekipmanla donatılmış yeni fabrikalar kurmaya başladı. Bu Japonya’ya, eski teknolojiye sahip diğer galip ülkelere kıyasla çok büyük avantaj sağladı. Japonya'nın ikinci ekonomik gelişme dönemi başladığında ise; milyonlarca, iyi disiplinli ve iyi eğitimli askeri ile Japonya'yı yeniden kuracak güce sahipti. Japon kolonileri savaşın sonucu olarak kaybedilmiş; fakat Japonya’nın etkisi Asya ve ötesine yayılmıştı

İşgal[değiştir | kaynağı değiştir]

ABD'nin Japonya'yı işgali (1945-52) ulusun demokratik bir devlet kurulması için yeniden yapılanmasıyla sonuçlanır. Amerikan desteği toplam $1.9 milyar veya ulusal ithalatın %15’i ve gayri safi milli hasıla’nın %4’ü gibi bir miktardır. Bu yardımın %59’u yiyecek, %15’i sanayi malzemeler, %12 ise taşıma malzemesidir. ABD destek garantisi verdi; fakat 1950'lerin ortasına kadar bu destek tükendi. ABD'nin askeri temin oranı 1953'te Japonya'nın gayri safi milli hasılasının %7 si gibi bir seviyeye çıktı ve 1960'ta %1 e kadar düştü. İşgal esnasında, ABD sponsorlu bazı önlemler alındı. Toprak reformu gibi bu önlemler ekonomik gelişmenin temelini oluşturdu. Özellikle, savaş sonrası endüstriyel liderlerin yok olmasından yeni yeteneklere yer açılması ile ulusal sanayi yeniden yapılandı. Sonunda ekonomi dış ticaretten faydalanmaya başladı; çünkü ihracatın hızla genişlemesi teknoloji ithalatının borca girmeden yapılabilmesine fırsat verdi.

Yeniden İnşa[değiştir | kaynağı değiştir]

Savaş sonrası dönemin ilk yıllarını kaybolan sanayi kapasitesini yeniden yaratmak için harcadı. Elektrik enerjisi, kömür, demir, çelik ve kimyasal gübrelere büyük yatırımlar yaptılar. 1950'lerin ortasında savaş öncesi seviyelere ulaşılmıştı. Askeri tahakküm altından kurtulan hükûmetin talepleriyle, ekonomi kayıp momentini kurtarmakla kalmadı, ayrıca önceki dönemlerin büyüme oranlarını da aştı. 1953 ile 1965 arasında, gayri safi milli hasıla yılda %9 dan daha fazla büyüdü, üretim ve madenciliğin oranı %13, inşaat sektörünün oranı %11 ve altyapının oranı %12 arttı. 1965'te bu sektörler işgücünün %41 ini oluşturuyordu ve sadece %26 sı tarımda kalmıştı.

Japonya'nın savaş sonrası eğitim sistemi ağırlıklı olarak modernleşme sürecini ele alıyor. Dünyanın en yüksek eğitim oranı ve yüksek eğitim standartlarıyla Japonya’nın teknolojik başarısı açıklanabilir. Japon okulları ayrıca disiplini öğütler ki bu da işgücüne avantaj katar. 1960'ların ortasında, ekonomi kendini uluslararası rekabete açarken, yeni bir endüstriyel gelişim tipini ortaya çıkararak ağır ve kimyasal endüstrisini geliştirdi. Bunlar, tekstil ve hafif ürünler gibi uluslararası piyasada kar getiren sektörler, bunların dışında otomobil, gemi ve makina gibi yeni önem kazanmış olan ürünlerdir. 1965 ile 1970 arasında üretim ve madenciliğin büyüme oranına eklenen değer ile yılda %17 büyüdüler.

1973 Petrol Krizi[değiştir | kaynağı değiştir]

Japonya 1970'lerin ortasında ciddi sorunlarla karşılaştı. 1973'teki dünya petrol krizi, dış petrole bağlı olan ekonomiyi bir şoka soktu. Japonya, savaştan sonraki ilk ekonomik çöküşünü, endüstriyel üretiminde bir azalma ve yoğun bir enflasyon ile karşılaştı. Bu krizden kurtulmak, pek çok iş adamının ümidini geri getirmiş; fakat endüstriyel büyümenin yoğun enerji talebi farklı endüstriyel sektörlere kaymayı gerektirmiştir.

Fiyat durumlarını değiştirmek tasarrufu sağladı ve endüstriyel enerji için alternatif kaynaklar bulundu. Her ne kadar maliyetler yüksek olsa da pek çok endüstri sektörü enerji bağımlılığını azalttı ve üretimlerini arttırdı. Mikrodevreler ve yarı iletkenler konusunda 1970 ve 1980'lerde gelişmesi, tüketici elektroniği ve bilgisayar gibi yeni endüstriler ve var olan işletmelerde yüksek üretim oranları yarattı. Bu ayarlamalar temelde enerji tasarrufu ve bilgiye dayalı sektörlerde gelişme yarattı.

Yapısal ekonomik değişmeler ile, ekonominin olgunlaşması için gereken ekonomik büyüme sağlanamadı ve oranlar 1970, 1980 arasında %4 den %6 ya kadar çıkamadı. Fakat bu oranlar bile bu kriz döneminde dünya oranlarıyla karşılaştırılınca çok yüksek oldu.

Büyüme faktörleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Karmaşık ekonomik ve kurumsal faktörler Japonya’nın savaş sonrası büyüme faktörlerini oluşturdu. Öncelikle, savaş öncesi tecrübelerinden faydalandı. Tokugawa döneminde istekli olarak, hayati önemde olan, şehir merkezlerinde filizlenen ticari sektör, Avrupa’ya kıyasla çok daha iyi bir eğitime sahip olan bir elit, sofistike bir hükûmet bürokrasisi, verimli bir tarım, yüksek derecede gelişmiş pazarlama ve finans sistemine sahip ve sıkı bağları olan bir ulus yapısını ve ulusal yol altyapısını terk etti. Meiji döneminde sanayinin inşası, Japonya’nın dünya güçlerine rakip olmayı işaret eder. İkinci ve daha önemli olarak, yatırımın seviye ve kalitesinin 1980'lerde sabit kalması sayılabilir. Sermaye yatırımı, savaştan önce GSMHnın %11’i iken, savaştan sonra, 1950'lerde %20'lere ve 1960 ve 1970'lerde %30'lara çıktı. 1980'lerin ekonomik patlaması sırasında %20 lerde geziniyordu. Japon işletmeleri son teknolojiyi ithal ederek sanayi tabanını yarattı. Sonradan gelen bir modernizasyon ile, Japonya bazı dene-yanıl hatalarından kurtulmuş oldu. 1970 ve 1980'lerde, Japonya teknoloji lisanslama, patent satın alma ve taklit ve önceki icatları geliştirme ile sanayi tabanını geliştirdi. 1980'lerde sanayi ARGE'si ile bir seviye yukarı çıktı.

Japonya'nın iş gücünün, ekonomik büyüme ile eşleştirilmesinin sebebi sadece iyi eğitilmiş olması değil ayrıca mantıklı ücret talepleri olmuştur. II. Dünya savaşı sonrasında tarımdan sanayiye geçen işçiler üretim ve maaşlarda bir artış yarattı. 1960'larda nüfus artışı yavaşladıkça ve ulus gittikçe sanayileştikçe maaşlar önemli bir miktar arttı. Buna rağmen işçi sendikaları artış için bastırıyor. Yüksek üretsel büyüme savaş sonrası ekonomik büyümede anahtar rol oynadı. Yüksek yetenekli ve eğitimli iş gücü, olağanüstü yüksek faiz oranları ve buna denk yatırımlar ve iş gücündeki düşüş, üretim verimliliğindeki artışı açıklar.

Ulus, ayrıca ekonomik ölçeklerden de faydalandı. KOBİ'ler ulusun istihdamının büyük bölümünü oluşturuyordu; fakat büyük işletmeler asıl üretken olanlardı. Çok endüstriyel şirket birleşip daha büyük ve verimli şirketler oluşturdu. II. Dünya savaşından önce, büyük holding şirketler toplumsal servetin yığılmasına neden oldu. Bu şirketler savaş sonrası dağıldı fakat, modern sanayi grupları ortaya çıktı. Bu faaliyetlerin koordinasyonu ve entegrasyonu ve küçük gruplar kullanımı ile endüstriyel verimlilik sağlandı.

Japon şirketleri ürün farklılaştırma stratejileriyle büyümeyi sağladı. Çabuk kazanç yerine pazar payı istemeleri onların avantajını oluşturdu. Son olarak, Japonya’nın kontrol dışındaki faktörler de gelişimi etkiledi. uluslararası çatışmalar Japon ekonomisini II. Dünya savaşının sonuna dek harekete geçirdi. Rus-Japon Savaşı, I. Dünya Savaşı, Kore Savaşı, Hint-Çin Savaşı ekonomik patlamalar yarattı. Ek olarak ABD ile yapılan iyi niyet anlaşması ulusun gelişme ve yeniden inşasını kolaylaştırdı.

1980'ler[değiştir | kaynağı değiştir]

1970'ler boyunca, Japonya dünyanın en geniş ikinci GSMH'sine sahipti ve 1990'de endüstriyel uluslararasında kişi başına düşen gayri safi milli hasıla olan $23801 ile birinci oldu. 1980'lerin ortasında ılımlı ekonomik çöküntüden sonra, 1986'da Japon ekonomisi genişleme dönemine girdi ve 1992'deki ekonomik durgunluk dönemine kadar sürdürdü. 1987 ve 1989 arasında ekonomik büyüme %5ken, çelik ve inşaat gibi endüstriler 1980 ortalarında uyur konumda olmalarına rağmen büyümüşler ve rekor maaşlar ve istihdam yaratmışlardır. Fakat, 1992'de, Japonya’nın reel GSMH büyümesi %1.7 oranda yavaşlamıştır. Japonya elektronik ürünlerine olan talep hem iç hem dış pazarlarda düşüş yaşadı.

İhracatın ekonomik gelişme sağladığı, 1960 ve 1970 krizlerinden farklı olarak, 1980 krizinde iç talep artışı Japon ekonomisinde baş gösterdi. Bu gelişim esas ekonominin yeniden yapılanmasına sebep oldu ve ihracata dayanmaktansa iç talebe yönelindi. 1986'da çıkan bu krizde temel sebep şirketlerin iç müşteriyi bir satın alma çılgınlığına yöneltmesiydi. Japon ithalatı, ihracatından daha fazla büyüdü. Japonya’nın savaş sonrası teknolojik araştırmaları askeri değil ekonomik yönde oldu. Yüksek teknolojik gelişmelerdeki artış daha yüksek yüksek teknoloji talebi ve daha iyi yaşam standardına istek oluştu.

1980'lerde, Japon ekonomisi bütün şiddetini birincil ve ikincil faktörlerden işlemeye kaydırdı. Bilgi önemli bir kaynak ve ürün haline geldi. Bilgi tabanlı teknolojilerin ekonomiyi yüksek derecede sofistike teknoloji gibi araştırmalara yöneltti. Tokyo, önemli bir finans merkezi oldu.

Evrimleşen İşgalsel Yapı[değiştir | kaynağı değiştir]

1955'in sonunda istihdamın %40'ı tarımda yer aldı; fakat bu 1970'te %17 ye kadar ve 1990'da ise %7.2 kadar düştü. Hükûmet 1980'lerin sonunda yaptığı tahminde 2000'lerde %4.9'lara düşeceğini tahmin etti. Japon ekonomisinin büyümesi 1960 ve 1970'lerde, ağır sanayideki hızlı genişlemeye bağlıydı. İkincil sektör 1970'lerde %35,6lık bir istihdam payı alıyordu. 1970'lerin sonunda, Japon ekonomisi ağır endüstriden hizmet sektörüne kaydı. 1980l'erde, toptan satış, finans, sigorta, gayrimenkul, taşıma, iletişim ve hükûmet hızla büyüdü ve ikincil sektör sabit kaldı. Üçüncül sektör ise %47 den %59.2 ye erişti istihdam payında.