Hızır Çelebi, 15. yüzyılda yaşamış Osmanlı alimidir. İstanbul'un fethinden sonra yeni başkentin ilk kadısı olarak tayin edilmiştir. Arap ülkelerine gitmeden Arapçayı öğrenen Osmanlı âlimlerinden ve aynı zamanda Fahreddin er-Râzî'nin kelâm ekolünü devam ettirenlerden biridir. Zamanında Arapça, Farsça ve Türkçe şiirleriyle de tanınmıştır. Kaynaklarda ondan "İkinci İbn Sînâ", "ilim dağarcığı" ve "ilmin âlemi" (başlı başına bir ilim dünyası) şeklinde bahsedilir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Eskişehir’in Sivrihisar kazasında dünyaya geldi. Kimi kaynaklara göre doğum yılı 1407’dir. Asıl adı Şemseddin Ahmed'dir. Babası, Sivrihisar kadısı Hoca Musa Efendi'dir. Kimi kaynaklarda annesinin Nasreddin Hoca'nın kızı olduğu bildirilmiştir ancak bu bilgi şüphelidir.^[1]

İlköğrenimini babasından aldıktan sonra Bursa'ya giderek Molla Yegân'ın öğrencisi oldu. Bu arada hocasının kızı ile evlendi. Öğrenim hayatını tamamladıktan sonra Sivrihisar'daki bir medresede müderris olarak göreve başladı.

Sivrihisar kadılığı yaptığı dönemde Sivrihisar Ulu Camii onarımını 1439 tarihinde yaptırarak caminin günümüze ulaşmasına büyük katkı sağlamıştır.^[2]

Bir rivayete göre Edirne'de II. Mehmed'in huzurunda bir Arap alimiyle yaptığı tartışmada üstün gelince padişah onu Bursa'daki Çelebi Mehmed Medresesi (Sultaniye Medresesi)'ne müderris olarak atamıştır. Bu olayın II. Mehmed'in henüz on iki yaşında iken tahta çıktığı ilk saltanatı sırasında gerçekleştiği düşünülür.^[1] Hocazâde Muslihuddin, Hayâlî Ahmed Efendi Alâeddin Arabî, Hatibzâde Muhyiddin, Molla Ayas, Kadızâde Molla Kâsım ve Muarrifzâde tanınmış öğrencilerinden bazılarıdır. Hızır Bey Bursa'dan sonra Edirne'deki Üç Şerefeli Cami Medresesi'nde ders vermiş ve Yanbolu kadılığı da yapmıştır.

İstanbul'un fethinden hemen sonra yeni başkente kadı olarak tayin edildi. İstanbul kadılığı sırasında adliye, belediye, emniyet ve imar hizmetlerinde önemli düzenlemelerde bulundu. Bu görevde iken hayatını kaybetti.

Naaşı kendisinin yaptırdığı Hacı Kadın Camii haziresinde yer bulunmadığı için kızı tarafından Voynuk Şucaeddin Camii haziresine defnettirilmiştir. Cami 1957'de yıktırılmış ancak haziresinin etrafı çevrilerek Unkapanı'nda İMÇ Blokları arasında bir avlu ortasında korunmuştur.^[3]

Adı, İstanbul'un Kadıköy ilçesinde dolaylı olarak yaşamaktadır. İlçeye bu ad, Hızır Bey'e arpalık olarak tahsis edilmesi dolayısıyla verilmiştir.^[4] İstanbul Unkapanı'nda da Hızır Bey'in adını taşıyan bir mahalle ve bir mescidinin olduğu bilinmektedir.^[1]

Hızır Bey'in üç oğlu ve iki kızı olmuştur. Oğulları Yâkub Paşa, Müftü Ahmed Paşa ve Tazarru‘nâme (Yakarışlar Kitabı) adlı ünlü eserin sahibi Sinan Paşa dönemlerinin ünlü ilim adamları arasına girmiştir. Kızları Hacı Kadın ve Fahrünnisâ Hatun ise yardım severlikleriyle tanınmışlardır.^[1]

Eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

• El-Kasîdetü'n-Nûniyye. Eser, Cevâhiru'l-Akâid olarak da adlandırılır. Mâtürîdî anlayışa göre yazılmış, yüz beş beyitten oluşan Arapça bir manzumedir. Hızır Çelebi'nin en meşhur eseridir.
• Ucâletü Leyleten ev Leyleteyni. Fatih’in isteği üzerine kaleme alınmış bir Arapça kasidedir. Kasîde-i Nûniyye' olarak da bilinir. Her iki kaside de nûniyye tarzında yazıldığı ve bu isimle anıldığı için bazen karıştırılmışlardır.
• Metâliu'l-Envâr Tercümesi. Kadı Sirâceddin el-Urmevî'ye ait bir mantık kitabı olan Metâliu'l-Envar'ı Farsça tercümesidir. Fatih'in emri ile tercüm edilmiştir.^[5]
• Tefsîr-i Yasin-i Şerif. Yasin Suresi'nin Türkçe tefsiridir.
• Kasîde-i Taiyye. Müstezat tarzında kaleme alınan bir kasidedir.
• Havaşi alâ Haşiyeti'l-Keşşaf ve li'l-Teftazanî.
• Hâşiye alâ Şerhi'l-Tecrîdi'l-Akâid.
• Tuhfe-i Sultan Murad Han. Fatih'in babası II. Murad'a ithaf edilen Farsça bir risaledir.

Bu eserlerin dışında Hızır Bey’in dağınık halde bulunan Türkçe ve Farsça şiirleri vardır.^[5]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Hızır Çelebi ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.