Homi J. Bhabha
İkamet	Yeni Delhi, Hindistan
Milliyet	Hint
Vatandaşlık	Hindistan
Din	Zoroastrianizm
İmza

Homi Jahangir Bhabha, FRS (30 Ekim 1909 - 24 Ocak 1966) Hint nükleer fizikçi, kurucu yönetici ve Tata Temel Araştırma Enstitüsü’nde fizik profesörüdür.^[1][2] Halk arasında “ Hint nükleer programının babası” olarak bilinir.^[3] Bhabha, Tata Temel Araştırma Enstitüsü ve Trombay Atomik Enerji Kuruluşu (ondan sonraki yeni ismi Bhabha Atomik Araştırma Merkezi’dir) kurucusudur. Bhabha yöneticiliğinde denetlenen bu iki kurum Hint nükleer silah gelişiminin mihenk taşıdır.^[1][3]

Kariyer[değiştir | kaynağı değiştir]

Nükleer fizikte bilimsel kariyerine Büyük Britanya’dan başlayan Bhabha, II. Dünya Savaşı başlamadan önce, Eylül 1939’da yıllık tatili için Hindistan'a geri döndü. O tatilde başkanlığını (Raman saçılması çalışmasıyla) Nobel ödüllü C. V. Raman’ın yaptığı, Bengalura’daki Hindistan Bilimler Enstitüsünde okutmanlık görevini kabul etti.^[4] Bu sırada, Bhabha, Kongre Partisinin kıdemli liderlerini iddialı bir nükleer programa başlamaya ikna etmede önemli bir rol oynadı. Bu liderlerden en bilineni daha sonra Hindistan Başbakanı olarak hizmet edecek olan Jawaharial Nehru idi. Bu vizyonun bir parçası olarak, 1944’te, Bhabha, enstitüdeki Kozmik Işın Araştırma Ünitesinde, parçacık hareketleri teorisindeki çalışmalarına başladı, bir yandan da bağımsız olarak nükleer silahlar üzerine araştırmalarını yürüttü.^[3] 1945’te Bombay’daki Tata Temel Araştırma Enstitüsünün ve 1948’de Atomik Enerji Komisyonunun kurucu başkanlığını yaptı.^[3] 1948’de Nehru, Bhabha’nın nükleer program yöneticisi olarak tayin edilmesini sağladı ve onu nükleer silah geliştirmesi için görevlendirdi.^[3] Bhabha, 1950’de Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu konferansında Hindistan’ı temsil etti ve 1955’te İsviçre-Cenevre’de Atomik Enerjinin Barışçıl Kullanımı konferansında başkanlık yaptı. Bu süre zarfında, nükleer silah geliştirmek için yaptığı lobi çalışmalarını pekiştirdi ve 1962’deki Çin-Hindistan Savaşından hemen sonra, alenen ve asabiyetle nükleer silahlanma için çağrı yapmaya başladı.^[4]

Bhabha, pozitronların elektronlar tarafından saçılım olasılığına makul bir açıklama getirdikten sonra (Bhabba saçılması olarak bilinir) uluslararası bir ün kazandı. Compton Saçılması ve R-process çalışmalarına ve nükleer fiziğin ilerlemesine büyük katkı sundu. Hindistan Hükûmeti tarafından Padma Bhusman ödülüne layık görüldü. Daha sonra, Bakanlar Kurulu’nun Bilimsel Danışma Komitesinde hizmet verdi ve Vikran Sarabhai’nin Hindistan Milli Uzay Araştırmaları Komitesini kurmasında önemli bir rol üstlendi. Ocak 1966’da, Viyana’daki Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu’nın Bilimsel Danışma Komitesi toplantısına giderken, Mont Blanc dağı yakınlarında, bir uçak kazasında hayatını yitirdi.^[4]

Gençliği[değiştir | kaynağı değiştir]

Homi Jahangir Bhabha, 30 Ekim 1909’da Parsi kökenli; varlıklı ve nüfuzlu bir ailede dünyaya geldi. Babası Hindistan’ın tanınmış avukatlarından Jehangir Hormusji Bhabha’dır. İlk öğrenimini Bombay’daki The Cathedral & John Connon School’da aldı ve 15 yaşında, Senior Cambridge sınavlarını başarı ile geçerek Elphinstone College’a girmeye hak kazandı. Babasının adı Jahangir, Farsça kökenli ve dünyanın fatihi anlamına gelmektedir.^[5] Cambridge Üniversitesi’ndeki Caius College’dan önce, 1927’ye kadar Royal Institute of Science’a katıldı. Bhabha’nın Cambridge Makina Mühendisliğinden mezun olup, Hindistan’a dönmesini planlayan babası ve halasının ısrarları sonucu, Bhabha, Hindistan’a döndü ve Jamshedpur’da Tata Steel Mills Şirketinde metalürjist olarak çalışmaya başladı.

Cambridge Üniversitesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Bhabha’nın babası oğlunun zor durumda kaldığını anlayıp, matematik alanındaki çalışmaları için ona maddi desteği Tripos’un Mekanik Bilimler sınavında birinci olmak kaydıyla sağlamıştır. Bhabha Haziran 1930’da aldığı Tripos sınavını birincilikle geçmiştir. Sonradan, Bhabha, Paul Dirac’ın altında Matematik Tripos’u bitirmek için çalışmıştır. Aynı zamanda, teorik fizik hakkında doktorasını yaparken Cavendish Laboratuvarında çalışmıştır. Bu dönemde, Cavendish Laboratuvarı bütün bilimsel buluşların merkezi sayılıyordu. James Chadwick nötronu bulmuş, John Cockcroft ve Ernest Walton yüksek enerjili protonla lityumu dönüştürmüş, Patrick Blackett ve Giuseppe Occhialini elektron çifti ve kozmik ışınlarını gama radyasyonlarını ispat edebilmek için sis odası kullanmışlardı.

1931-1932 yılları arasında, Bhabha Mühendislik alanında Salomons Öğrencilik Ödülünü kazandı. 1932’de Matematik Tripos birinciliğini elde etmiş olan Bhabha aynı zamanda Rouse Ball ödülünü de kazanmıştı. Bu zamanlarda nükleer fizik üzerinde çalışılması cazip bir konu olarak görülüyordu ve mühim şekilde teorik fizikle kıyasa tutulacak biçimde ortaya çıkarılan yönleri ele alınıyordu. Bunun karşılığında teorik fizik savunucuları doğal fenomenleri deneylerle kanıtlamak yerine sahip oldukları teorilerle daha makul biçimde karşılık veriyordu.

Nükleer Fizik Araştırmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Ocak 1933'te Bhabha ilk bilimsel makalesi olan "Kozmik Radyasyonun Absorbsiyonu"nu yayınlanmasından sonra nükleer fizik alanında doktora derecesini aldı.Yayında, Bhabha kozmik ışınlardaki absorbsiyon özellikleri ve elektron yağmurlarına bir açıklama önerdi.Bu makale onun 1934'te, gelecek 3 yıl boyunca taşıyacağı Isaac Newton Öğrenciliğini kazanmasında yardımcı oldu.Bir sonraki yıl, Ralph H. Fowler altında teorik fizik alanındaki doktora çalışmalarını tamamladı. Öğrenciliği sırasında, zamanının bir kısmını Cambridge'de ve Kopenhag'da Niels Bohr ile çalışmaya ayırdı.1935 yılında Bhabha Proceedings of the Royal Society, Series Ada elektron-pozitron saçılmasının kesit alanını bulmak için yapılan ilk hesaplamayı gerçekleştirdiği bir makale yayınladı.Elektron-pozitron saçılması daha sonra onun bu alandaki katkılarından dolayı Bhabha saçılması olarak adlandırıldı.^{[kaynak belirtilmeli]}

1936'da ikili " Proceedings of the Royal Society, Series A"'da, dış uzaydaki birincil kozmik dalgaların atmosferin üst kısmıyla yer seviyesinde gözlemlenebilen parçacıkları üretmek için nasıl etkileşime geçtiğini açıklamakta kullandıkları teorilerinin olduğu "The Passage of Fast Electrons and the Theory of Cosmic Showers" makalesini yayınladı.^[6] Bhabha ve Heitler daha sonra farklı elektron başlatma enerjilerinin farklı irtifadaki basamaklanma işlemindeki elektron sayılarının sayısal tahminlerini yaptılar.Bu hesaplamalar Bruno Rossi ve Pierre Victor tarafından birkaç yıl önce yapılan deneysel gözlemlerle de uyum gösteriyordu. Bhabha daha sonra böyle parçacıkların özelliklerinin gözlemlenmesinin Albert Einstein'ın izafiyet teorisinin doğrudan gerçeklemesi olduğunun sonucuna vardı.1937'de Bhabha, Cambridge'deki çalışmalarının 1939 yılında II. Dünya Savaşı'nın çıkışına kadar devam etmesini sağlayan 1851 sergisinin Son Sınıf Öğrenciliğini kazandı.^{[kaynak belirtilmeli]}

Hindistan'a Dönüşü[değiştir | kaynağı değiştir]

1939 eylülünde, II. Dünya Savaşı başladığında, Bhabha kısa bir tatil için Hindistan’daydı ve o zaman için İngiltere’ye dönmeme kararı aldı. Hint Bilim Enstitüsü Fizik Departmanında daha sonra ünlü fizikçi C. V. Raman’ın başa geçtiği okutmanlık pozisyonunda hizmet verme teklifini kabul etti. Sir Dorab Tata Trust’tan Kozmik Işın Ünitesini kurmak için kullandığı özel bir araştırma izni aldı. Bhabha, Harish Chandra’nın da içinde bulunduğu birkaç öğrenciyi kendisiyle çalışmaları için seçti. Daha sonra, 20 Mart 2014’te Royal Society’ye seçildi. J. R. D. Tata’nın yardımıyla Bombay’daki Tata Temel Araştırma Enstitüsü’nün kurulmasında önemli bir rol oynadı.

Hindistan'daki Atom Enerji Kurumu[değiştir | kaynağı değiştir]

Bhabha’nın Hindistan Bilim Enstitüsü’nde çalıştığı dönemde Hindistan’da nükleer fizik, kozmik ışınlar, yüksek enerji fiziği ve fiziğin başka bilgi alanlarna dair daha önce yapılmamış çalışmalar yapmak için gerekli imkanlar yoktu. Bu durum, Bhabha’nın Mart 1944’te Sir Dorabji Jamsetji Tata. Tata Trust’a ‘zinde bir temel fizik araştırma okulu’ kurma teklifini yollamasının önünü açtı. Teklifinde şöyle yazdı:

Sir Dorabji Jamsetji. Tata Trust’ın vekilleri Bhabha’nın teklifini Nisan 1944’te kabul etti ve enstitüyü kurmak için gerekli olan finansal sorumlulukları yüklendi. Bombay Belediyesi teklifi edilen enstitü için ortak kurucu olmaya ilgi gösterdiğinden Bombay bahsi geçen enstitü için kurulacak yer olarak seçildi. Enstitü, Tata Temel Arştırma Enstitüsü adıyla 1945’te 540 metre kare bir alanda önceden inşa edilmiş bir binada açıldı. Enstitü 1948’de Asil Yat Kulübü’nün eski binalarına taşındı. Bhabha, artık TTAE’nin atomik enerji programı için gerekli olan teknolojik gelişmeyi kaldıramayacağını fark edince hükûmete tamamen bu amaçlara adanmış bir bina inşa etme teklifinde bulundu.Bu amaç için, Bombay Belediyesi’nden Trambay’de 1200 akrelik bir alan temin edildi. Böylelikle Atomik Enerji Kurumu Trombay (AEKT) 1954’te işlemeye başladı. Aynı yıl ayrıca Atomik Enerji Departmanı (AED) kuruldu.^[8] Bhabha, Uluslararası Atomik Enerji Forumunda ve Birleşmiş Milletler Konferansı Başkanı olarak 1955 yılında Cenevre, İsviçre’de, Atomik Enerjinin Barışçıl Kullanımları’nda Hindistan’I temsil etti. 1958’de Amerikan Sanat ve Bilim Akademisi Yabancı Fahri Üyesi seçildi.^[9]

Hindistan’ın Üç Kademeli Nükleer Güç Programı’nın Arkasındaki Vizyoner[değiştir | kaynağı değiştir]

Bhabha genel olarak Hint nükleer gücünün babası olarak bilinir. Ayrıca ülkenin zayıf uranyum rezervleri yerine geniş toryum rezervlerinden enerji elde etmeye yönelik bir stratejiyi işlevselleştirmiştir.^[10][11] Bu toryum odaklı strateji dünyadaki diğer ülkelerden bir fark göstermiştir. Bhabha’nın, bu stratejik hedefe ulaşmak için teklif ettiği bu yaklaşım daha sonra Hindistan’ın üç kademeli nükleer güç programı haline geldi.

Bhabha bu üç kademeli yaklaşımı şöyle anlatır:

Ölümü[değiştir | kaynağı değiştir]

Mont Blanc yakınlarında, 24 Ocak 1966 tarihinde Hindistan Havayolları 101 numaralı uçuşta yaşanan kaza sonucu hayatını kaybetti.^[13]

Suikast Komplosu[değiştir | kaynağı değiştir]

Uçak kazasıyla ilgili ileri sürülen teorilerden biri Merkezi İtihbarat Teşkilatı'nın (CIA) sunduğu Hindistan nükleer programını aksatmak için yapıldığı düşünülen suikast girişimiydi.^[14] 2012 yılında kaza alanında gazetelerin, takvimlerin ve bir kişisel mektubun olduğu bir diplomatik çantaya rastlandı. Bu çanta "C Tipi" bir diplomatik çantaydı ve önem taşıyan belgeler içermediği söylendi.^[15][16]

Mirası[değiştir | kaynağı değiştir]

Ölümünden sonra, Bombay Atom Enerjisi Kurumu'nun adı Bhabha'nın onuruna Bhabha Atom Araştırma Merkezi olarak değiştirildi. Bir bilim insanı ve yönetici olmasına ek olarak Bhabha; ressam, klasik müzik ve opera hayranı ve amatör bir bitki bilimciydi. Bhabha, Hindistan'ın sahip olduğu en önemli bilim insanlarından biridir. Ayrıca; elektronik, uzay bilimi, radyo astronomisi ve mikrobiyoloji araştırmalarını da desteklemiştir. Gelişmesine önayak olduğu Hindistan'daki ünlü radyo teleskobu Ooty, 1970 yılında gerçek olmuştur. Homi Bhabha Burs Konseyi, 1967 yılından beri Hindistan'da fen bilimleri eğitimi alan öğrencilere burs vermektedir. Kendine addedilen kurumlar arasında bir Hint üniversitesi olan Homi Bhabha Ulusal Enstitüsü ve Mumbai'daki Homi Bhabha Fen Bilimleri Eğitimi Merkezi yer almaktadır.

Diğer[değiştir | kaynağı değiştir]

13 Mart 2014 tarihinde Times India, Sahne Sanatları Ulusal Merkezi'nin yaşadığı Mehrangir'in satın alınmasıyla ilgilenen geliştiriciler ve yatırımcılarla ilgili bir problemi genel duyuru şeklinde bildirdi. Mehrangir, Malabar Hill'de sömürgeci bungalovların yayıldığı ve Bhabha'nın yaşamının çoğu kısmını geçirdiği yerdir. Bungalovların inşa alanı 13.953 metrekaredir ve haritada 17.150 metrekare ile gösterilir. Bhabha 1966 yılında öldükten sonra kardeşi Jamshed Bhabha, Bhabha mal varlığının varisi oldu. Sanat ve kültüre meraklı biri olan Jamshed Bhabha, kurduğu Sahne Sanatları Ulusal Merkezi'ne tablolar, mücevherler, el yapımı eşyalar ve mobilyalar miras bırakmıştır. Asma Bahçeler'e bir taş atımlık mesafede yer alan ve 257 crore değerinde olan arazi, Sahne Sanatları Ulusal Merkezi tarafından 18 Haziran 2014^[17] tarihinde Godrej ailesine 372 crore karşılığında satıldı.^[18]

Atom Enerjisi Departmanı ve Bhabha tarafından kurulan Tata Temel Araştırmalar Enstitüsü işçileri ve bilim insanları, bungalovların birer anıt olarak kalmasını istedikleri için bungalovların özelleştirilmesini protesto ettiler. Buna rağmen Sahne Sanatları Ulusal Merkezi kürsü başkanı K. N. Suntook bu durumun duygu karışıklığı olduğunu belirtti.^[19]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Hindistan'daki üç aşamalı Nükleer Güç Programı

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Annotated Bibliography for Homi J. Bhabha from the Alsos Digital Library for Nuclear Issues.
• The Woodrow Wilson Center's Nuclear Proliferation International History Project1 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. NPIHP has a series of primary source documents about and by Homi Bhabha.