Hinnom vadisi (Gehenna)

Hinnom Vadisi (İbranice: גֵּיא בֶן־הִנֹּם‎ Hinnom Vadisi'nden ilk olarak İbrani Kutsal Kitabı'nda Yehuda ve Benyamin kabileleri arasındaki sınırın bir parçası olarak bahsedilir (Tekvin Joshua ). Birinci Tapınak döneminin sonlarında, bazı Yahuda krallarının çocuklarını yakarak kurban ettiği Tofet'in yeriydi (Yeremya 7:31 ).^[1] Daha sonra, Yeremya tarafından lanetlendi (Yeremya 19:2-6 ).^[2] Sonraki Yahudi Apokaliptizmi haham literatüründe, Gehinnom, kötülerin gideceği yer olarak ilahi ceza ile ilişkilendirildi.^[3] Ölülerin meskeni olan daha tarafsız Şeol teriminden farklıdır. İncil'in Kral James Versiyonu, her ikisini de Anglo-Sakson cehennem kelimesiyle tercüme eder.

Hinnom Vadisi, Kudüs'ün Eski Şehri'ni ve bitişiğindeki Zion Dağı'nı batıdan ve güneyden çevreleyen vadinin Modern İbranice adıdır. Eski Kudüs'ün güneydoğu köşesinde yer alan Siloam Havuzu yakınında, Eski Şehir çevresindeki diğer ana vadi olan Kidron Vadisi ile buluşur ve birleşir. Wadi er-Rababi (Rebab vadisi) olarak da bilinir.^[4] Vadinin kuzeybatı kısmı artık bir şehir parkıdır .

Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

İncil vadiye şu şekilde atıfta bulunur:גֵּי בֶן־הִנֹּם‎ Ben-Hinnom,^[5] kelimenin tam anlamıyla "Hinnom'un oğlunun vadisi" veya גֵי־הִנֹּם Gē Hīnnōm, "Hinnom vadisi".^[6] Mişnaik İbranice ve Aramice'de isim,גֵיהִינֹּם‎ veya גֵיהִינָּם‎ dir.

İngilizce "Gehenna", eski yunanca Géenna'yı temsil eder.

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Hinnom Vadisi'nin tam yeri tartışmalıdır. George Adam Smith, 1907'de tarih yazarları tarafından dikkate alınan üç olası yer olduğunu yazdı:^[7]

Arkeoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Ahaz ve Menaşe hükümdarlıklarının İncil kayıtları (MÖ 700-600) ile çağdaş olan diğer Tofetlerde, Fenike Kartaca'da tanrıça Tanit'e,^[8] ve ayrıca eski Suriye-Filistin'de kurban edilen çocukların kemikleri ortaya çıkarıldı.^[9] Mosca (1975) gibi bilginler, Yeremya'nın Baal'e tapanların "burayı masumların kanıyla doldurdukları" şeklindeki yorumu gibi İbranice İncil'de kaydedilen kurbanın gerçek olduğu sonucuna varmışlardır.^[10]^[11] Yine de Yeremya Kitabındaki Mukaddes Kitap sözleri, yedinci yüzyılda Ben-hinnom'un yerinde meydana gelen olayları anlatır: "Çünkü onlar [İsrailliler] Beni terk ettiler ve burayı yabancı bir yer yaptılar ve orada kurbanlar yaktılar. Ne kendilerinin ne atalarının ne de Yahuda krallarının hiç tanımadıkları başka ilahlar vardı; çünkü onlar burayı suçsuzların kanıyla doldurdular ve oğullarını ateşte yakmalık sunular olarak yakmak için Baal'ın yüksek yerlerini inşa ettiler. Baal, hiçbir zaman buyurmadığım ve sözünü etmediğim bir şey, ve hiç aklıma gelmedi; bu nedenle, işte, günler geliyor" diyor RAB, "bu yere artık Tofet ya da Ben-hinnom vadisi denmeyecek, daha ziyade kurbanlar vadisi" denecek.^[12] J. Day, Heider ve Mosca, Molek kültünün Tofet'teki Hinnom vadisinde gerçekleştiğine inanıyor.^[13]

Toplu çocuk mezarları gibi herhangi bir arkeolojik kanıt bulunamamıştır; ancak, Tunus'ta bulunan Tophet'e kıyasla Kudüs bölgesinin yoğun nüfuslu geçmişi nedeniyle böyle bir bulgunun tehlikeye atılabileceği öne sürülmüştür.^[14] Yer, Yoşiya'nın eylemleriyle de bozulurdu "Ve Hinnom oğulları vadisindeki Tofet'i kirletti, öyle ki, hiç kimse oğlunu ya da kızını ateşten Moleke geçirmeye zorlayamaz." (2 Krallar 23). Bilginlerin bir azınlığı, Mukaddes Kitabın gerçek çocuk kurbanını değil, yalnızca tanrıya ateşle adanmayı tasvir ettiğini iddia etmeye çalıştı; ancak bu iddianın "ikna edici bir şekilde çürütüldükleri" yargısına varılmıştır. (Hay, 2011)^[15]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Mills, Watson E.; Bullard, Roger Aubrey (1990). Mercer Dictionary of the Bible. Mercer University Press. s. 319. ISBN 978-0-86554-373-7.
^ Kohler, Kaufmann; Ludwig Blau (1906). "Gehenna" 12 Kasım 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Jewish Encyclopedia. "The place where children were sacrificed to the god Moloch was originally in the 'valley of the son of Hinnom,' to the south of Jerusalem (Josh. 15:8, passim; II Kings 23:10; Jer. 2:23; 7:31–32; 19:6, 13–14). For this reason the valley was deemed to be accursed, and 'Gehenna' therefore soon became a figurative equivalent for 'hell.'"
^ Kohler, Kaufmann; Ludwig Blau (1906). "Gehenna: Sin and Merit 12 Kasım 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." Jewish Encyclopedia: "It is frequently said that certain sins will lead man into Gehenna. The name 'Gehenna' itself is explained to mean that unchastity will lead to Gehenna ('Er. 19a); so also will adultery, idolatry, pride, mockery, hypocrisy, anger, etc. (Soṭah 4b, 41b; Ta'an. 5a; B. B. 10b, 78b; 'Ab. Zarah 18b; Ned. 22a)."
"Hell 23 Ocak 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Catholic Encyclopedia: "[I]n the New Testament the term Gehenna is used more frequently in preference to hades, as a name for the place of punishment of the damned.... [The Valley of Hinnom was] held in abomination by the Jews, who, accordingly, used the name of this valley to designate the abode of the damned (Targ. Jon., Gen., iii, 24; Henoch, c. xxvi). And Christ adopted this usage of the term."
^ Ernest W. G. International Standard Bible Encyclopedia.
^ "Bible Gateway passage: 2 Chronicles 28:3 - New International Version". Bible Gateway. 30 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2022.
^ "Bible Gateway passage: 2 Chronicles 28:3 - English Standard Version". Bible Gateway. 30 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2022.
^ Smith, G. A. 1907. Jerusalem: The Topography, Economics and History from the Earliest Times to A.D. 70, pages 170-180. London.
^ Geoffrey W. Bromiley International Standard Bible Encyclopedia: Q–Z, 1995 p. 259 "Stager and Wolff have convincingly demonstrated that child sacrifice was practiced in Phoenecian Carthage (Biblical Archaeology Review, 10 [1984], 30–51). At the sanctuary called Tophet, children were sacrificed to the goddess Tank and her .."
^ Hays 2011 "..(Lev 18:21–27; Deut 12:31; 2 Kgs 16:3; 21:2), and there is indeed evidence for child sacrifice in ancient Syria-Palestine." [Footnote:] "Day, Molech, 18, esp. n. 11. See also A. R. W. Green, The Role of Human Sacrifice in the Ancient Near East (SBLDS 1; Missoula, Mont.: Scholars Press, 1975)."
^ P. Mosca, 'Child Sacrifice in Canaanite and Israelite Religion: A Study on Mulk and "pa' (PhD dissertation. Harvard University, Cambridge, MA, 1975)
^ Susan Niditch War in the Hebrew Bible: A Study in the Ethics of Violence 1995 p. 48 "An ancient Near Eastern parallel for the cult of Molech is provided by Punic epigraphic and archaeological evidence (Heider:203)
^ "Jeremiah 19:4 Context: Because they have forsaken me, and have estranged this place, and have burned incense in it to other gods, that they didn't know, they and their fathers and the kings of Judah; and have filled this place with the blood of innocents". 16 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ (J. Day:83; Heider:405; Mosca: 220, 228), ... Many no doubt did as Heider allows (269, 272, 406) though J. Day denies it (85). ... Heider and Mosca conclude, in fact, that a form of child sacrifice was a part of state-sponsored ritual until the reform of the ..."
^ Richard S. Hess, Gordon J. Wenham Zion, City of Our God. 1999, p. 182 "The sacrifices of children and the cult of Molech are associated with no other place than the Hinnom Valley. ... of Jerusalem, the Jebusites (brackets mine). As yet, no trace has been located through archaeological search in Ben- Hinnom or in the Kidron Valley. ... Carthage was found in an area of Tunis that has had little occupation on the site to eradicate the evidence left of a cult of child sacrifice there."
^ Christopher B. Hays Death in the Iron Age II & in First Isaiah 2011 p. 181 "Efforts to show that the Bible does not portray actual child sacrifice in the Molek cult, but rather dedication to the god by fire, have been convincingly disproved. Child sacrifice is well attested in the ancient world, especially in times of crisis."

[Mills-1] Mills, Watson E.; Bullard, Roger Aubrey (1990). Mercer Dictionary of the Bible. Mercer University Press. s. 319. ISBN 978-0-86554-373-7.

[2] Kohler, Kaufmann; Ludwig Blau (1906). "Gehenna" 12 Kasım 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Jewish Encyclopedia. "The place where children were sacrificed to the god Moloch was originally in the 'valley of the son of Hinnom,' to the south of Jerusalem (Josh. 15:8, passim; II Kings 23:10; Jer. 2:23; 7:31–32; 19:6, 13–14). For this reason the valley was deemed to be accursed, and 'Gehenna' therefore soon became a figurative equivalent for 'hell.'"

[3] Kohler, Kaufmann; Ludwig Blau (1906). "Gehenna: Sin and Merit 12 Kasım 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." Jewish Encyclopedia: "It is frequently said that certain sins will lead man into Gehenna. The name 'Gehenna' itself is explained to mean that unchastity will lead to Gehenna ('Er. 19a); so also will adultery, idolatry, pride, mockery, hypocrisy, anger, etc. (Soṭah 4b, 41b; Ta'an. 5a; B. B. 10b, 78b; 'Ab. Zarah 18b; Ned. 22a)."
"Hell 23 Ocak 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Catholic Encyclopedia: "[I]n the New Testament the term Gehenna is used more frequently in preference to hades, as a name for the place of punishment of the damned.... [The Valley of Hinnom was] held in abomination by the Jews, who, accordingly, used the name of this valley to designate the abode of the damned (Targ. Jon., Gen., iii, 24; Henoch, c. xxvi). And Christ adopted this usage of the term."

[Master-4] Ernest W. G. International Standard Bible Encyclopedia.

[5] "Bible Gateway passage: 2 Chronicles 28:3 - New International Version". Bible Gateway. 30 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2022.

[6] "Bible Gateway passage: 2 Chronicles 28:3 - English Standard Version". Bible Gateway. 30 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2022.

[7] Smith, G. A. 1907. Jerusalem: The Topography, Economics and History from the Earliest Times to A.D. 70, pages 170-180. London.

[8] Geoffrey W. Bromiley International Standard Bible Encyclopedia: Q–Z, 1995 p. 259 "Stager and Wolff have convincingly demonstrated that child sacrifice was practiced in Phoenecian Carthage (Biblical Archaeology Review, 10 [1984], 30–51). At the sanctuary called Tophet, children were sacrificed to the goddess Tank and her .."

[9] Hays 2011 "..(Lev 18:21–27; Deut 12:31; 2 Kgs 16:3; 21:2), and there is indeed evidence for child sacrifice in ancient Syria-Palestine." [Footnote:] "Day, Molech, 18, esp. n. 11. See also A. R. W. Green, The Role of Human Sacrifice in the Ancient Near East (SBLDS 1; Missoula, Mont.: Scholars Press, 1975)."

[10] P. Mosca, 'Child Sacrifice in Canaanite and Israelite Religion: A Study on Mulk and "pa' (PhD dissertation. Harvard University, Cambridge, MA, 1975)

[11] Susan Niditch War in the Hebrew Bible: A Study in the Ethics of Violence 1995 p. 48 "An ancient Near Eastern parallel for the cult of Molech is provided by Punic epigraphic and archaeological evidence (Heider:203)

[12] "Jeremiah 19:4 Context: Because they have forsaken me, and have estranged this place, and have burned incense in it to other gods, that they didn't know, they and their fathers and the kings of Judah; and have filled this place with the blood of innocents". 16 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[13] (J. Day:83; Heider:405; Mosca: 220, 228), ... Many no doubt did as Heider allows (269, 272, 406) though J. Day denies it (85). ... Heider and Mosca conclude, in fact, that a form of child sacrifice was a part of state-sponsored ritual until the reform of the ..."

[14] Richard S. Hess, Gordon J. Wenham Zion, City of Our God. 1999, p. 182 "The sacrifices of children and the cult of Molech are associated with no other place than the Hinnom Valley. ... of Jerusalem, the Jebusites (brackets mine). As yet, no trace has been located through archaeological search in Ben- Hinnom or in the Kidron Valley. ... Carthage was found in an area of Tunis that has had little occupation on the site to eradicate the evidence left of a cult of child sacrifice there."

[15] Christopher B. Hays Death in the Iron Age II & in First Isaiah 2011 p. 181 "Efforts to show that the Bible does not portray actual child sacrifice in the Molek cult, but rather dedication to the god by fire, have been convincingly disproved. Child sacrifice is well attested in the ancient world, especially in times of crisis."

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

Hinnom vadisi (Gehenna) nedir?, Hinnom vadisi (Gehenna) anlamı nedir?, Hinnom vadisi (Gehenna) ne demektir?