Gelibolulu Mustafa lî

Gelibolulu Mustafa lî (28 Nisan 1541, Gelibolu - 1600, Cidde), Osmanlı bir şair, yazar ve tarihçidir.

Yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]

28 Nisan 1541 tarihinde Gelibolu'da doğmuştur. Babası Ahmed adında, ticaretle uğraşan ve Hırvat kökenli olduğu düşünülen bir mühtedidir. (Gelibolulu Mustafa lî, Mustafa İsen, Ankara, 1988) Okula altı yaşında başlamış ve Habîb-i Hamidî'den Arapça, kendisi gibi Gelibolulu olan Surûrî'den tefsir ve fıkıh dersleri almıştır.

Şiire başlamasında hocası Surûrî'nin etkisi büyüktür. İlk şiirlerini "Çeşmî" mahlasıyla yazmış, sonraları "lî" adını kullanmıştır. Gelibolu'da başlayan öğrenim yaşantısı, sonraları İstanbul Rüstem Paşa, Haseki ve Semaniye medreselerinde devam etmiştir.

Eğitimini tamamlamasını takiben 1561 yılında Şehzade Selim'in (II. Selim) yanına kâtip olarak girmiştir. Bu sıralarda ilk eseri olan "Mihr ü Mâh" kaleme almıştır. Şehzade Selim'in yanındaki hizmeti 1563 yılına kadar devam etmiştir. Daha sonra Şam'a giderek Şam Beylerbeyi Lala Mustafa Paşa'nın dîvan kâtipliğini yapmıştır. Mustafa Paşa'nın Yemen'in fethiyle görevlendirilmesi üzerine Paşa'yla birlikte Mısır'a gitmiştir. Ancak, çeşitli siyasi nedenlerle her ikisi de görevlerinden azledilmiştir.

Mustafa lî, Manisa'ya vali olan Şehzade Murat'ın (III. Murat) yanına gitmiş ve onun sayesinde 1569'da İstanbul'a dönmüştür. O sırada yazdığı "Heft-Meclis" adlı eserini Sokollu Mehmed Paşa'ya sunmuş ve ardından Kilis Sancakbeyi olan Ferhad Bey'in yanına 1570'te dîvan kâtibi olarak gönderilmiştir. Ferhad Bey'in Bosna Beylerbeyi olmasıyla onunla birlikte 1574 yılında Banyaluka'ya gitmiştir.

II. Selim'in ölümüyle tahta çıkan III. Murat'tan himaye göreceğini umut ettiyse de, bu gerçekleşmemiştir. Ancak, Lala Mustafa Paşa ve Hoca Sadeddin Efendi'nin yardımlarıyla Halep'e tımar defterdarı olarak atanmıştır. Halep'te yazmış olduğu çeşitli eserleri Padişaha sunmak ve daha üst görevler almak düşüncesiyle tekrar İstanbul'a dönen Mustafa lî, bir kez daha istediğini elde edememiştir. Ardından, sırasıyla Erzurum Hazine Deftedarlığı ve Bağdat Mal Defterdarlığına atanmış; 1585 yılında ise bu görevine de son verilmiştir.

Uzun süre işsiz kalan Mustafa lî, 1588'de Sivas Defterdarlığına atanmış fakat bu görevi de kısa sürmüştür. 1599 yılına kadar Anadolu'da çeşitli görevlerde bulunmuştur. 1599'da atandığı Cidde Sancakbeyliği son görevi olmuş ve Mustafa Ali 1600 yılında Cidde'de yaşamını yitirmiştir. Mezarının Cidde'de olduğu bilinse de, tam yeri bilinmemektedir.

Eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Künhü'l-Ahbâr
Menâkıb-ı Hünerverân
Hâlâtü'l-Kâhire mine'l-dâti'z-Zâhire
Fusûlü'l-Hallü ve'l-Akd fî Usûli'l-Harcı ve'n-Nakd
Nusretnâme: Lala Mustafa Paşa’nın divan kâtibi olarak hazır bulunduğu Gürcistan ve Şirvan Seferi ile Kars Kalesi inşaatı sırasında serdar adına yazdığı mektuplar ve bu devreye ait hadiselerin tasvirini bu eserinde toplamıştır. Öğrenci ve katiplere inşaat sanatını öğretmek üzere sade bir dille kaleme aldığını belirttiği bu eserin tezhipli ve minyatürlü bir nüshası Topkapı Sarayı Müzesi'nde (Hazine, nr. 1365) yer alır.
Fursatnâme: Nusretnâme’nin zeyli mahiyetinde olup Lala Mustafa Paşa’nın yerine serdar olan Koca Sinan Paşa'nın 1580’de Tiflis'i takviye için yaptığı Gürcistan Seferi’ni tasvir eden bu eser ise yeni serdarın emriyle yazmıştır. Bu eserin Berlin Devlet Kütüphanesinde bir nüshası mevcuttur. (M. Götz, IV, 214-218).
Nâdirü'l-Mehârib
Heft-Meclis
Zübdetü't-Tevârih
Mirkatü'l-Cihâd
Câmiü'l-Buhûr der-Mecâlis-i Sûr

Edebi[değiştir | kaynağı değiştir]

Dîvan
Farsça Dîvan
Mihr ü Mâh
Mihr ü Vefâ
Tuhfetü'l Uşşâk
Riyâzü's-Sâlikin

Sosyoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Nushatü's-Selâtin
Mevâidü'n-Nefâis fî Kavâidi'l-Mecâlis
Mehâsinü'l-dâb
Hülâsatü'l-Ahvâl der-Letâif-i Mevâiz-i Sahîh-i Hâl
Tuhfetü's-Sulehâ

Diğer[değiştir | kaynağı değiştir]

Nevâdirü'l-Hikem
Hakâyıku'l-Ekâlim
Menşeü'l-İnşâ
Münşeât
Sultana öğütler

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Nur Doğan, Ahmet Vefa (1999), Yaşamlarıyla ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi C.2 s.283-286 İstanbul:Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık A.Ş. ISBN 975-0800710
İsen, Mustafa (1988) Gelibolulu Mustafa lî, Ankara,

g t d Osmanlı tarihçiler
15. yüzyıl	Oruç Bey şıkpaşazâde Enverî Kemalpaşazâde Neşrî Şükrullah Tursun Bey
16. yüzyıl	Gelibolulu Mustafa lî Lütfi Paşa Matrakçı Nasuh Hoca Sâdeddin Efendi Selaniki Mustafa Efendi Taşköprülüzade Ahmed
17. yüzyıl	İbrahim Peçevî Solakzade Mehmed Hemdemî Kâtip Çelebi Müneccimbaşı Ahmed Dede Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa Temeşvarlı Osman Ağa Naîmâ
18. yüzyıl	Ahmed Resmî Efendi
19. yüzyıl	Ali Emîrî Ahmed Cevdet Paşa Mustafa Nuri Paşa Ali Reşad

g t d Divan edebiyatı
Şairler	Ahdî dile Sultan Ahmedî Ahmed Fakih Ahmed Paşa Ahmed-i Dâî kif Paşa Ali Şîr Nevaî şık Paşa şıkpaşazâde Azmîzâde Hâletî Babür Bağdatlı Rûhî Bâkî Enderûnlu Fâzıl Enderunlu Vâsıf Esrâr Dede Evliya Çelebi Fuzûlî Gülşehrî Gelibolulu Mustafa lî Hamdullah Hamdi Hayâlî Hoca Dehhânî Hoca Sâdeddin Efendi Hoca Sinan Paşa İbrahim Peçevî Kadı Burhâneddin Kul Mesud Latîfî Lâmiî Çelebi Kara Fazlî Kâtip Çelebi Keçecizâde İzzet Molla Koca Mehmed Ragıp Paşa Koçi Bey Leskofçalı Galib Leylâ Saz Mercimek Ahmed Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî Mihrî Hatun Mütercim sım Nâbî Nâilî Naîmâ Necâtî Nedîm Nergisî Nesîmî Neşâtî Nef'î Pîrî Reis Sehî Seydi Ali Reis Sultan Veled Süleyman Çelebi Sünbülzâde Vehbî Şeyh Galip Şeyhî Şeyyad Hamza Veysî Yenişehirli Avni Yirmisekiz Mehmed Çelebi Zâtî Zekeriyâzâde Yahyâ Efendi
Türler	Gazel Kaside Kırk hadis Kısas-ı enbiyâ Kıyafetnâme Maktel Menâkıbnâme Mesnevi Mevlid Münşeat Sâkînâme Seyahatnâme Siyâsetnâme Siyer Surnâme Şehrengiz Tevârîhnâme Tezkire
Söz sanatları	Hüsn-i talîl İstiare Leff ü neşr Tecâhül-i ârif Tekrir Telmih Tenasüp Tevriye

Gelibolulu Mustafa Âlî nedir?, Gelibolulu Mustafa Âlî anlamı nedir?, Gelibolulu Mustafa Âlî ne demektir?