Koçi Bey (ö. yak. 1650) Sultan IV. Murad ve kardeşi Sultan İbrahim'e sunduğu risâleleri ile tanınan 17. yüzyıl Osmanlı yazar, düşünür ve devlet adamı.

Yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]

Asıl adının Mustafa olduğu ve "Koçi"nin ise lakabı olduğu belirtilir.^[1] Diğer kaynaklarda lakabı "Koca" ve "Kuçi" olarak da geçmektedir. Doğum tarihi, hayatı ve vefât tarihi hakkında kesin bilgiler elimizde bulunmamaktadır. Kardeşinin Rus Çarlığı'nda Koçi Beyin Osmanlıda yaptığı gibi yüksek danışmanlık yaptığı bildirilmektedir.

Gençliğinde Rumeli’de Arnavutluk'un Görice (Korçë) kasabasından devşirilerek Enderûn Mektebine kabul edilmiştir ve burada eğitim görmüştür. Sultan I. Ahmed (1603-1617)'den IV. Murad'a kadar Enderun'da muhtelif odalarda görev yapmıştır. IV. Murad (1623-1640) devrinde has odaya alındı. Padişahın itimadını kazanarak musahibi ve sırdaşı oldu. Bu sıfatla Bağdat Seferine iştirak etti.^[1]

İlk risalesi, devlet idaresinde gördüğü yolsuzluklar hakkında 1631'da padişaha arz ettiği bir rapordur. Bu risalede Osmanlı devletinin gerileme sebeplerini I. Süleyman dönemine kadar götürmekte, fakat o devirde devletin güçlü olması yüzünden bu zayıflıkların iyi anlaşılamadığını, ancak III. Murad döneminde bunların iyice ortaya çıkıp anlaşıldığını ileri sürmektedir. Bu görüşler bazen rakamlarla, bazen hadiselerle, bazen de sert bir üslupta açıklamalar ile izah edilmiş ve ıslahat için görüşler ileri sürülmüştür. Koçi Bey bu zayıflıkların başta "tımar" sisteminin yozlaşmasına bağlı olduğunu savını ortaya atmış ve daha disiplinli bir ordu ve daha sıkı bir devlet idaresi uygulanmasını çare olarak ileri sürmüştür.^[2]

Koçi Bey Risalesi IV. Murad üzerinde büyük etkiler yapmıştır. O zamana kadar IV. Murad annesinin tavsiyelerine göre politika uygulamakta iken bu tarihten sonra devlet idaresini tamamiyle kendi eline almış ve Koçi Bey'in tavsiyelerine uyarak ıslahat yapmaya geçmiştir. İçki ve tütünü yasaklamış, kapıkulu askerlerinin elebaşlarını idam ettirmiş, devlet teşkilatında görevini suistimal edenleri ve ihmalleri görülenleri cezalandırmış, rüşvet, zimmet ve irtikap ile ilişkili olanları azaltmaya çalışmıştır.^[1][3]

Koçi Bey Sultan Murad’in yerine geçen kardeşi Sultan İbrahim (1616-1648)’in de musahip ve sırdaşı olmuştur. Ona da 1640'lı yıllarda ikinci risâlesini sunmuştur. Bu risalede verilen isimlerden bu risalenin İbrahim'in cülusundan sonra ilk yıllarda hazırlandığı kabul edilmektedir. Bu risalenin içerik ve üslubundan risalenin Sultan İbrahim'in devlet idaresini ayrıntılarını öğrenmek için Koçi Bey'e yaptığı istekten ortaya çıktığı iddia edilmektedir. Koçi Bey bu risalesinde sade bir dil kullanıp devlet idaresinde bazı kullanılan kelime, terim ve kavramları ayrıntıları ile izah etmiştir. Böylece sultana devlet teşkilatını öğretme hedefini almıştır. Bu risalede devlet erkanına sultanın nasıl muamele ve hitap edeceği, fermanlar ile hatt-ı hümayunları nasıl yazacağı hakkında geniş bilgiler de bulunmaktadır. Bunların etkileri Sultan İbrahim'in risaleyi aldıktan sonra hazırlattığı hatt-ı hümayunlarda açıkça görülebilmektedir.^[1]

Koçi Bey uzun yıllar saray içinde görevlerden sonra saray dışında görevlere de tayin edilmiştir. Sultan İbrâhim’in son günlerinde veya hemen sonra emekliye ayrılarak Görice’ye gitmiştir. Orada ne zaman vefat ettiği bilinmemekle beraber, mezarı Flament kasabasında bulunmaktadır.^[1]

Sicill-i Osmani onu

Siyasi işlere vâkıf, kâmil ve akıllı bir zat idi

olarak değerlendirmektedir.^[4]

Bibliyografya[değiştir | kaynağı değiştir]

• Koçi Bey (haz.:Ali Kemali Aksüt) (1939), Koçi Bey Risalesi, İstanbul: Vakit
• Koçi Bey (haz.:Zuhuri Danişman) (1972) Koçi Bey Risalesi (1. baskı). İstanbul: Devlet Kitapları (Türk Kültürü Kaynak Eserleri Dizisi).
• Göriceli Koçi Bey (Haz: Musa Șimșekçakan) (1997), Koçi Bey Risalesi; İstanbul: Yeni Zamanlar Yayınları,
• Koçi Bey (haz.:Yılmaz Kurt) (1998) Koçi Bey Risalesi, Ankara: Akçağ, (Osmanlıca ve Türkçe)
• Koçi Bey (haz.:Seda Çakmakcıoğlu) (2008) Koçi Bey Risaleleri. Sultan IV. Murad'a devlet yönetimindeki bozukluklar ile alınması gereken tedbirler hakkında sunulan risale ve Sultan 1. İbrahim'e Osmanlı Devlet teşkilatı hakkında sunulan risale. İstanbul: Kabalcı Yayınevi

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Yılmaz, Mehmed, "Koçi Bey" (1999), Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, İstanbul:Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık A.Ş. C.2 s.31 ISBN 975-08-0072-9
• Mehmed Süreyya (haz. Nuri Akbayar) (1996), Sicill-i Osmani, İstanbul:Tarih Vakfı Yurt Yayınları ISBN 975-333-0383 C.IV s.63 [2]