Gizli Söylev veya Kruşçev Raporu, Sovyetler Birliği Komünist Partisi 20. Kongresinde Genel Sekreter Nikita Kruşçev tarafından 25 Şubat 1956 tarihinde yapılan konuşmadır. Konuşmada, 1953 yılına kadar iktidarda olan Sovyet lideri Josef Stalin tarafından yapılan yanlış uygulamalar, orduda ve partide gerçekleştirilen tasfiyeler, kişi kültünün oluşturulması eleştirilir. Kruşçev konuşmasında Stalin’i kıyasıya eleştirirken Bolşevik lider Vladimir Lenin’e ve Sovyetler Birliği Komünist Partisine sahip çıkacaktır.

Genel bakış[değiştir | kaynağı değiştir]

Gizli söylev, Kruşçev döneminde gözlemlenen yumuşamanın bir parçasıdır. Aynı zamanda Sovyet liderliği arasında sürmekte olan iktidar mücadelesinin de göstergesiydi. Kruşçev, Stalin'in iktidarı sırasındaki Sovyet liderlerinin saygınlıklarını tartışma konusu yapmaktaydı. Bundaki amacı 1953 yılında Stalin'in ölümünden sonra başa geçen Lavrenti Beria'nın tasfiye edilmesi ve sonrasında idam edilmesini örgütleyen kişi olarak kamuoyu desteği kazanmak istiyor, hem de o dönemin güçlü isimleri olan Vyaçeslav Molotov ve Georgi Malenkov gibi liderlere karşı durumunu güçlendirmeye çalışıyordu.

Gizlilik[değiştir | kaynağı değiştir]

Kruşçev'in yaptığı konuşmaya Gizli söylev denmesinin sebebi konuşmanın gizli oturumda yapılmış olmasıdır. Konuşmanın esas metni 3 Mart 1989 günü İzvestiya'da yayınlanacaktır.

Arka planı[değiştir | kaynağı değiştir]

Konuşma metni bu görev için 31 Ocak 1955 tarihindeki Merkez Komite Prezidyumu kararıyla özel olarak oluşturulmuş olan parti komisyonunca yazılmıştı. Komisyonun görevi 1934 yılında yapılan 17. Kongre delegelerinin maruz kaldığı tasfiyeleri incelemekti. Komisyon aşağıdaki kişilerden oluşmaktaydı:

1. Pyotr Pospelov (Başkan)
2. P.D.Komarov
3. Averki Aristov
4. Nikolay Shvernik

17. Kongrenin seçilmesinin sebebi bu kongrenin sosyalizmin düşmanlarına karşı zafer ilan edildiği bir dönemde yapılmış olması ve izleyen dönemde tasfiye hareketinin başlamış olmasıydı. Komisyon 1937 - 38 yıllarındaki Büyük Temizlik adı verilen tasfiye hareketiyle de ilgilenmiş ve belgeleri incelemiştir.

Kruşçev, Stalin'in tasfiyeler, II. Dünya Savaşı sırasında idare konusundaki eleştirilerini ortaya koymaktan çekinmemesine rağmen aynı dönemde gerçekleştirilen sanayileşme hamlesine ve genel parti ideolojisine hiçbir eleştirme getirmemek konusunda titizdir. Kolektivizasyon sırasında Sovyet yönetimi tarafından gerçekleştirilen uygulamalar da sahiplenilecektir. Kruşçev, Stalin'i eleştirirken leninizmi savunacaktır.

Kruşçev, Stalin döneminde yapılan tasfiye hareketini eleştirmesine rağmen tasfiye edilenlerin siyasi itibarlarının iade süreci çok uzun sürer. Moskova Davalarında suçlu bulunanlar ancak 1988 yılında aklanacaklardır.

Kruşçev, sovyet sosyalist toplumun ekonomik ve siyasi karakterini bozacağı süreci gizli söyleviyle resmileştirmiştir. Öyle ki; istatistikler, SBKP Merkez Komitesi' nin 1952'deki 19. Kongresinde seçilen SBKP Merkez Komitesi üyelerinin yüzde yetmişinin, sırasıyla 1956 ve 1961'de düzenlenen 20. ve 22. Kongreler sırasında tasfiye edildiğini göstermektedir. Ve bu Kruşçev revizyonizmine karşı duran ya da durması muhtemel olan merkez komite üyelerinin yaklaşık yüzde ellisi tasfiye edilmiştir.^[1]

Konuşmanın yayılması[değiştir | kaynağı değiştir]

Kruşçev konuşmasına gece yarısından hemen sonra başlayacak ve konuşmasını dört saatte tamamlayacaktır. Konuşma ile ilgili Batıya ilk haber Reuters muhabiri John Rettie tarafından geçilir. Rettie'nin Kostya Orlov tarafından bilgilendirildiği ileri sürülmektedir.^[2]

5 Mart 1956 tarihinde Parti Prezidyumu Kruşçev'in Raporunun tüm parti ve Komsomol örgütlerinde okunması kararı alır. Belgenin içeriği 1956 yılında Sovyetler Birliği dahilinde bilinir hale gelmiştir.

Sovyetler Birliğinde bu serbestliğe sahip olan metin Doğu Bloku ülkelerindeki kardeş komünist partilere ancak kısım kısım ilan edilir. Batı Avrupa'daki komünist partilere ise hiçbir şekilde bilgi verilmez. Bu partiler metinden 5 Haziran 1956 günü The New York Times ve 10 Haziran 1956 günü The Observer gazetelerinin tüm metni yayınlamasıyla haberleri olur.^[3]

Konuşmanın özeti[değiştir | kaynağı değiştir]

Konuşmanın kurgusu şu şekildedir:

• Stalin'in kişi kültünün reddedilmesi

• Marksizm-Leninizm klasiklerinden örnekler
• Stalin'in kişilik özelliklerinin eleştirisi için Lenin'in Vasiyeti' nin gündeme getirilmesi
• Stalin tarafından Troçkistler' e karşı geliştirilen halkın düşmanı ifadesinin eleştirilmesi
• Partide kolektif liderlik anlayışının çiğnenmesi

• Eski Bolşeviklerin çoğunun ve özellikle Tüm Birlik Komünist Partisi (Bolşevik) 18. Kongresi delegelerinin baskıya uğraması.

• Öne çıkan Bolşevik liderlere uygulanan baskılar
• Tasfiyenin NKVD tarafından arttırılması
• Büyük Vatanseverlik Savaşı sırasında Stalin'in rolünün abartılması
• Ulusların zorla göç ettirilmesi
• Doktorlar davası
• Kişi kültünün şarkı, şehir isimleri vb. işaretleri
• 1925 yılından beri Lenin Ödülü'nün verilmemesi

Sonuçları[değiştir | kaynağı değiştir]

Sovyetler Birliği[değiştir | kaynağı değiştir]

Konuşma hem dinleyenler hem de daha sonra okuyanlar arasında büyük şaşkınlık yaşanmasına sebep olacaktır. Toplu olarak yapılan protesto eylemlerinin en büyüğü Stalin'in doğduğu topraklarda, Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetinde yaşanır. Günlerce süren protesto ve eylemler ancak ordu birliklerinin müdahalesiyle 9 Mart 1956 günü sona erdirilebilir.^[4][5] Konuşmadan sonraki dönemde Kruşçev yönetimi 1961 yılında Lenin'in Mozolesinde sergilenen Stalin'in naaşı Kremlin Duvarı Mezarlığına defnedilmiştir.

Uluslararası alan[değiştir | kaynağı değiştir]

Konuşma Mao Zedung önderliğindeki Çin ile Sovyetler Birliği arasındaki ilişkilerin son derece gerilmesine yol açmış, çok ciddi bir Çin-Sovyet ayrılığı ortaya çıkmıştır. Mao ve Arnavutluk lideri Enver Hoca, Kruşçev'i revisyonist olmakla suçlayacaktır. Ayrıca Macaristan Halk Cumhuriyeti'nde yönetimde bulunan Mátyás Rákosi'nin 1956 yılında tamamen tasfiye edilmesi, bu ülkenin Macar Devrimi olarak bilinen sovyet yönetimine karşı ayaklanmasına giden süreci başlatacaktır. Polonya Halk Cumhuriyetinde de aynı dönemlerde işçi ayaklanmaları yaşanacak ve iktidardaki Polonya Birleşik İşçi Partisi yönetimine Stalin zamanında tasfiye edilen Władysław Gomułka getirilecektir.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Konuyla ilgili yazılan eserler[değiştir | kaynağı değiştir]

• Tompson, William J., Khrushchev: A Political Life, New York, St. Martin's Press, 1995
• Taubman, William, Khrushchev: The Man and His Era, London, Free Press, 2004
• Kemal Okuyan, Stalin'i Anlamak, Yazılama Yayınları, 2008 ISBN 605-5892-08-1

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Gizli söylev metninin İsrail'e ulaşma hikâyesi30 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 9 Mart 2006 tarihli Haaretz haberi, 22 Mart 2010 tarihinde erişilmiştir
• Mao tarafından Sovyetler Birliği Komünist Partisi Merkez Komitesine 14 Temmuz 1964 tarihli açık mektup 24 Aralık 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., marxist.org, 22 Mart 2010 tarihinde erişilmiştir
• Metnin Rusça tam metni (Rusça), 22 Mart 2010 tarihinde erişilmiştir
• Metnin İngilizcesi29 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce), 17 Mayıs 2010 tarihinde erişilmiştir