Evcil hayvan veya refakatçi hayvan, bir çalışan hayvan veya laboratuvar hayvanı olmaktan ziyade kişilerce arkadaşlık amacıyla evde bakılan hayvandır. Popüler evcil hayvanların genellikle çekici görünüşleri, zekâsı ve yakın kişilikleri olduğu düşünülür, ancak bazı evcil hayvanlar fedakâr bir temelle (başıboş bir hayvan gibi) alınabilir ve bu özelliklerden bağımsız olarak sahibi tarafından kabul edilebilir.

En popüler evcil hayvanlardan ikisi köpekler ve kedilerdir; bir kedi âşığı için teknik terim bir ailurofil ve bir köpek aşığı bir cynophile'dir. Yaygın olarak beslenen diğer hayvanlar şunlardır: tavşanlar, gelincikler, domuzlar, hamsterlar, çinçillalar, sıçanlar, fareler, kobaylar, papağanlar, ötücüler, kaplumbağalar, timsahlar, kertenkeleler, yılanlar gibi sürüngenler, balıklar, tatlı su ve tuzlu su salyangozları, kurbağalar, semenderler, tarantulalar.

Evcil hayvanlar sahiplerine (veya "velilerine"^[1]) hem fiziksel hem de duygusal fayda sağlarlar. Bir köpeği gezdirmek hem insana hem de köpeğe egzersiz, temiz hava ve sosyal etkileşim sağlayabilir. Evcil hayvanlar, yalnız yaşayan kişilere veya diğer insanlarla yeterli sosyal etkileşimi olmayan yaşlı yetişkinlere arkadaşlık edebilirler. Hastanelerdeki çocuklar veya huzurevlerindeki yaşlılar gibi izole ortamdaki insanları ziyaret etmek için getirilen, çoğunlukla köpekler veya kedilerden oluşan, tıbbi olarak onaylanmış bir terapi hayvanları sınıfı vardır. Evcil hayvan terapisi, hastaların belirli fiziksel, sosyal, bilişsel veya duygusal hedeflere ulaşması için eğitimli hayvanları ve bakıcıları kullanır.

İnsanlar genellikle arkadaşlık, bir evi veya mülkü korumak için veya hayvanların güzelliği veya albenisi nedeniyle evcil hayvan alırlar. Kanada'da 1994 yılında yapılan bir araştırma, evcil hayvan sahibi olmama nedenlerinden en yaygın olanlarının seyahat sırasında evcil hayvana bakamama (% 34,6), zaman eksikliği (% 28,6) ve uygun barınma eksikliği (% 28,3) ve evcil hayvanlardan hoşlanmama (% 19.6) olduğunu söylemiştir.^[2] Bazı akademisyenler, ahlakbilimciler ve hayvan hakları örgütleri özerklik eksikliği ve hayvanların nesneleştirilmesi nedeniyle evcil hayvan bulundurma konusundaki endişelerini dile getirdiler.^[3]

Evcil hayvan popülerliği[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye'de 4 milyon kedi ve 2 milyon köpeğe evcil hayvan olarak bakıldığı tahmin edilmektedir.^[4] Türkiye'nin yüzde 19'unun kedi, yüzde 6'sının köpek sahibi olduğuna dair araştırmalar vardır.^[5]

Çin[değiştir | kaynağı değiştir]

Çin'de evcil hayvanlara yapılan harcama 2010'dan 2018'e 12 milyar dolardan tahminen 25 milyar dolara çıktı. Çin halkı 51 milyon köpeğe ve 41 milyon kediye sahiptir.^[6] 2013'te 389 milyon olan evcil hayvan sayısı 755 milyona çıkmıştır.^[7]

İtalya[değiştir | kaynağı değiştir]

İtalyan aile birlikleri tarafından 2009 yılında desteklenen bir araştırmaya göre, İtalya'da yaklaşık 45 milyon evcil hayvan olduğu tahmin edilmektedir. 7 milyon köpek, 7,5 milyon kedi, 16 milyon balık, 12 milyon kuş ve 10 milyon yılan.^[8]

Bristol Üniversitesi tarafından 2007 yılında yapılan bir anket, Birleşik Krallık'taki hanelerin %26'sının kedilere ve %31'inin köpeklere sahip olduğunu ortaya koydu ve 2006 yılında yaklaşık 10,3 milyon kedi ve 10,5 milyon köpek olduğu tahmin edildi.^[9] Anket ayrıca, kedili hanelerin %47,2'sinde en az bir kişinin lisans düzeyinde eğitim aldığını, buna karşılık köpekli evlerde bu oranın %38,4'ünün olduğunu ortaya koydu.^[10]

Amerika Birleşik Devletleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Amerikan Evcil Hayvan Ürünleri Derneği (APPA) tarafından yürütülen 2017-2018 Ulusal Evcil Hayvan Sahipleri Araştırmasına göre, ABD'deki hanelerin yüzde altmış sekizinde veya yaklaşık 85 milyon ailede bir evcil hayvan vardır.^[11] Amerika Birleşik Devletleri'nde yaklaşık 86,4 milyon evcil kedi ve yaklaşık 78,2 milyon evcil köpek vardır ^[12] ve Amerika Birleşik Devletleri'ndeki 2007–2008 anketi, köpek sahibi hanelerin sayısının kedilere sahip olanlardan daha fazla olduğunu ancak toplam evcil hayvan sayısında kedilerin daha yüksek olduğunu gösterdi.

Evcil hayvanların sağlığı[değiştir | kaynağı değiştir]

Evcil hayvan beslemek belirli gereksinimler karşılanmazsa hayvanların sağlığı için zararlı olabilir. Uygunsuz besleme klinik etkilere neden olabilecek önemli bir sorundur. Örneğin, köpeklerin çikolata veya üzüm tüketmesi ölümcül olabilir.

Bazı ev bitkileri türleri, evcil hayvanlar tarafından tüketildiğinde toksik olabilir. Örnekler arasında filodendronlar, Paskalya zambakları (kedilerde ciddi böbrek hasarına neden olabilir),^[13][14] Atatürk çiçeği, begonya ve aloe vera (köpekler için hafif derecede zehirlidir) bulunur.^[15][16]

Ev hayvanları, özellikle sanayileşmiş kediler ve köpekler de obeziteye karşı oldukça hassastır. Aşırı kilolu evcil hayvanların diyabet, karaciğer problemleri, eklem ağrısı, böbrek yetmezliği ve kanser riskinin daha yüksek olduğu gösterilmiştir. Egzersiz eksikliği ve yüksek kalorili diyetler, evcil hayvan obezitesine birincil katkıda bulunan faktörler olarak kabul edilir.^[17][18][19]

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Tarihöncesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Arkeoloji, köpeklerin evcil hayvan olarak sahiplenilmesinin en az 12.000 yıl öncesine dayandığını söylüyor.^[20]

Antik Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Eski Yunanlar ve Romalılar, kayıplarını anmak için mezar taşlarına bırakılan yazıtlarda kanıtladığı gibi, bir köpeğin kaybı için açıkça yas tutmuşlardı.^[21] Eski Mısır'da köpekler ve babunlar evcil hayvan olarak sahiplenilir ve sahipleriyle birlikte gömülürdü. Köpeklere isimler verilmiştir ve bu, Mısırlılar isimlerin sihirli özelliklere sahip olduğunu düşündükleri için önemlidir.^[22]

Viktorya dönemi: Modern evcil hayvan bakıcılığının yükselişi[değiştir | kaynağı değiştir]

On yedinci ve on sekizinci yüzyıl boyunca, modern anlamda evcil hayvan bakıcılığı, Britanya'da yavaş yavaş kabul görmeye başladı. Başlangıçta, aristokratlar hem arkadaşlık hem de avlanma için köpekleri beslediler. Bu nedenle, evcil hayvan bakımı toplumdaki elitizmin bir işaretiydi. On dokuzuncu yüzyılda, orta sınıfın yükselişi, evcil hayvan yetiştiriciliğinin gelişmesini teşvik etti ve burjuva kültürüne damgasını vurdu.^[23]

İnsan olmayan türlerin evcil hayvan sahipliği[değiştir | kaynağı değiştir]

İnsan doğasına benzer şekilde vahşi hayvanların evcil hayvan sahiplendiği gözlemlenmemiştir ve muhtemelen doğada yoktur.^[24][25] Bir grup kapuçin maymununun bir diğer yeni dünya maymun türüne baktığı görüldü ancak görünüşe göre yaban faresi gibi küçük hayvanlarla "oynayan" şempanzelere ait gözlemler şempanzelerin hayvanları öldürmesi ve cesetleri etrafa fırlatmasıyla sona erdi.^[26]

2010 yılında yapılan bir araştırma, hayvanlarla insan ilişkilerinin özel bir insan bilişsel bileşenine sahip olduğunu ve evcil hayvan beslemenin insan türünün temel ve eski bir özelliği olduğunu belirtiyor. Antropomorfizm ya da insan duygularının, düşüncelerinin ve niteliklerinin hayvanlara yansıması, insanın evcil hayvan beslemesinin belirleyici bir özelliğidir. Çalışma evcilleştirme ve hayvan refahını evrimdeki aynı özellik olarak tanımlıyor. Bunun Homo sapienste günümüzden en az 100 bin yıl önce ortaya çıktığı tahmin edilmektedir.^[25]

İnsanın yetiştirme davranışının evcil hayvan bakıcılığı şeklinde hayvanlara doğru yönlendirilip yönlendirilemeyeceği tartışma konusudur.^[25][27][28] İki çalışma, insanın evcilleştirme ve evcil hayvan tutma yeteneğinin aynı temel evrimsel özellikten geldiğini ve bu özelliğin evcilleştirme biçiminde maddi bir fayda sağladığını ve bu özelliğin olumlu bir özellik olarak seçilmek için yeterince adapte olmuş olduğunu göstermektedir ^:300 2011 yılında yapılan bir araştırma avlanmaya yardım etmek veya haşereleri yok etmek gibi evcil hayvanların sağladığı bazı pratik faydaların hayvan bakma davranışının insanlarda kalıcı olmasına izin verecek kadar evrimsel avantaj sağlayabileceğini ve bu sebebin hayvanların duygusal sebeplerle saklanmasından (ekonomik yük nedeniyle) daha ağır bastığını savunur.^[29] Diğer iki çalışma bu davranışın insanın empati yapma yeteneği ve zihin teorisinin bir yan etkisi olarak ortaya çıkmış bir hata olduğunu söyler. ^:300

Bakım altındaki hayvanların bakıcıları yardımıyla evcil hayvan sahibi olabileceği düşünülmektedir. Bunun örnekleri arasında goril Koko ile birkaç evcil kedi; orangutan Tonda ile evcil kedi ve fil Tarra ile Bella adlı bir köpek sayılabilir.^[26]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]