Şempanze

Şempanze
Yaşadığı dönem aralığı: 4-0 myö
Blankan-Günümüz^[1]
PreЄ
Є
O
S
D
C
P
T
J
K
Pg
N
↓
Şempanze; Yaşadığı dönem aralığı: 4-0 myö; Blankan-Günümüz PreЄ Є O S D C P T J K Pg N ↓
	P. t. schweinfurthii, Kibale Milli Parkı, Uganda
Korunma durumu
	; Tehlikede (IUCN 3.1)
Biyolojik sınıflandırma
lem:	Animalia
Şube:	Chordata
Sınıf:	Mammalia
Takım:	Primates
Alt takım:	Haplorhini
İnfra takım:	Simiiformes
Familya:	Hominidae
Alt familya:	Homininae
Oymak:	Hominini
Alt oymak:	Panina
Cins:	Pan
Tür:	P. troglodytes
İkili adlandırma
	Pan troglodytes (Blumenbach, 1775)
Alt türler
	Pan troglodytes verus; Pan troglodytes ellioti; Pan troglodytes troglodytes; Pan troglodytes schweinfurthii;
	Alt türlerin dağılım haritası; Pan troglodytes verus (yeşil); P. t. ellioti (gri); P. t. troglodytes (kırmızı); P. t. schweinfurthii (mavi);
Sinonimler
	Simia troglodytes (Blumenbach, 1775); Troglodytes troglodytes (Blumenbach, 1776); Troglodytes niger (E. Geoffroy, 1812); Pan niger (E. Geoffroy, 1812); Anthropopithecus troglodytes (Sutton, 1883);

Şempanze ya da Bayağı şempanze (Pan troglodytes), primatlar (Primates) takımının büyük insansı maymunlar (Hominidae) familyasına dahil ''Pan'' (şempanze) cinsini oluşturan iki türün daha iri yapılı olanıdır. "Şempanze" adı daha çok bu türü ifade etmek için kullanılsa da bu durum teknik açıdan hatalıdır. Yakın geçmişe dek daha çok "pigme şempanze" ya da "cüce şempanze" adları ile anılmış olan bonobo (Pan paniscus), Pan cinsinin diğer türüdür.

Morfoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Ağırlıkları 45–50 kg kadardır. Boyları 1.5 metreyi pek geçmez. Başparmaklarının yapısından dolayı elleri cisimleri kavramada – insan kadar iyi olmasa da – elverişlidir. Kolları – aynı bonobolardaki gibi – bonobolardan sonraki en yakın akrabaları olan insana göre oldukça uzundur.

Yaşam şekli[değiştir | kaynağı değiştir]

Sürüler halinde hiyerarşik bir biçimde yaşarlar. Genellikle meyve ve sebzelerle beslenirler. Hamilelik süreleri 9 aydır. 10-12 yaşlarında olgunluğa ulaşırlar.

Alt türler[değiştir | kaynağı değiştir]

Kongo Demokratik Cumhuriyeti'nin ormanlarıyla sınırlı bir dağılım alanı olan bonobonun aksine, bayağı şempanzenin Batı ve Orta Afrika'da daha geniş bir dağılım alanı vardır ve bu dağılım alanları içinde ayrı bölgelerde izlenen dört alt türü bulunur. Bu alt türler şöyle sıralanabilir:

Pan troglodytes schweinfurthii (Doğu şempanzesi)
Pan troglodytes troglodytes (Merkezî şempanze)
Pan troglodytes vellerosus (Nijerya şempanzesi)
Pan troglodytes verus (Batı Afrika şempanzesi)

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ McBrearty, Sally; Jablonski, Nina G. (2005). "First fossil chimpanzee". Nature. 437 (7055): 105-108. Bibcode:2005Natur.437..105M. doi:10.1038/nature04008. ISSN 0028-0836. PMID 16136135.
^ Humle, T.; Maisels, F.; Oates, J.F.; Plumptre, A.; Williamson, E.A. (2016). "Pan troglodytes (errata 2018)". 2016: e.T15933A17964454. doi:10.2305/IUCN.UK.2016-2.RLTS.T15933A17964454.en.

Kitap[değiştir | kaynağı değiştir]

Hayvanlar Ansiklopedisi. Parıltı Yayıncılık. 2013. s. 177-178. ISBN 978-605-100-090-9.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Pan troglodytes ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
Vikitür'de Pan troglodytes ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.
DiscoverChimpanzees.org
Şempanze Genom kaynağı 20 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Primate Info Net Pan troglodytes Factsheets 13 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
U.S. Fish & Wildlife Service Species Profile 2 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Bayağı şempanze genomu 30 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Ensembl
Human Timeline (Interactive) 17 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. – Smithsonian, National Museum of Natural History (Ağustos 2016).

Maymunlar ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

[McBrearty_Jablonski_2005_pp._105–108-1] McBrearty, Sally; Jablonski, Nina G. (2005). "First fossil chimpanzee". Nature. 437 (7055): 105-108. Bibcode:2005Natur.437..105M. doi:10.1038/nature04008. ISSN 0028-0836. PMID 16136135.

[iucn-2] Humle, T.; Maisels, F.; Oates, J.F.; Plumptre, A.; Williamson, E.A. (2016). "Pan troglodytes (errata 2018)". 2016: e.T15933A17964454. doi:10.2305/IUCN.UK.2016-2.RLTS.T15933A17964454.en.

[1]

[2]

Bayağı şempanze nedir?, Bayağı şempanze anlamı nedir?, Bayağı şempanze ne demektir?