Carpetbagger, ABD tarihinde Amerikan İç Savaşı’nın 1865 yılında sona ermesiyle beraber yeniden yapılanma dönemi süresince Güney eyaletlerine gelen beyaz Kuzeyliler için kullanılan aşağılayıcı terimdir.

Yeniden yapılanmaya destek[değiştir | kaynağı değiştir]

Güney eyaletlerine gelen Kuzeyliler 1865-1877 yılları arasında bölgede özgürleşen köleler ve Cumhuriyetçileri destekleyen beyazlar olan Scalawaglar ile koalisyon kuracaklardır. Kuzeyden gelen carpetbaggerlar güneyde genellikle kendi kazançları için bölgeyi yağmalayanlar olarak tanımlanır. Özellikle zengin Kuzeyliler savaştan yeni çıkmış bölgede geniş arazileri, çiftlikleri, fabrikaları çok düşük fiyatlara alacaklardır. Ancak zengin Kuzeyliler bölgeye gelen beyazlar arasında azınlıktadır.^[1] Gelenlerin arasında kölelik karşıtı olan din görevlileri ve öğretmenler hiç de azımsanmayacak sayıdadır. Eşitliğin sağlanması ve kölelikten kurtulanların eğitilmesi gibi görevleri gönüllülükle yerine getirecekler ve Radikal Cumhuriyetçilerin ilk iktidar yıllarında güney eyalet yönetimleriyle işbirliği halinde olacaklardır. Güneye gelen Kuzeyliler arasındaki sanayiciler özellikle çiftlikler satın alarak eski köleleri işçi olarak işe almış veya devasa demiryolu ihalelerini alarak yine eski köle iş gücünden faydalanmışlardır. Güney ekonomisinin canlanmasına yol açan bu sermaye girişi ilk başlarda olumlu karşılanmıştır. Güneydeki görece geri konumdaki tarım toplumu kısa sürede sanayileşme hamlesine kalkacak, bununla beraber özellikle eğitim – öğretimde ivme yakalanacaktır. Bu dönemde genel ülke çapında yaşanan skandallar ve yolsuzluklar bölgede de yaşanacaktır.^[2]

Terimin kökeni[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk kez 1868 yılında kullanılmaya başlayan carpetbagger terimi, 19. yüzyılda ABD'de gezginlerin yaygın olarak kullandığı carpetbag (İngilizce Carpet: Halı, Bag: çanta, torba) adı verilen dokuma halıdan yapılmış seyahat çantaları veya valizlerden gelmektedir (Carpetbagger: Halı çantalı). Amerikan İç Savaşı’nın 1865’te sona ermesinden sonra savaşın mağlubu olan Güney eyaletlerinde yeniden yapılanma adı altında bölgenin eski zenginlerine ve toprak sahiplerine ağır vergiler salınmış, bunları ödeyemeyenler de arazilerini ve mal varlıklarını çok ucuz fiyatlardan elden çıkarmak zorunda kalmışlardı. Bu fırsattan yararlanmak isteyen, çoğunluğu meteliksiz Kuzeyli maceraperestler birkaç parça eşyasını atlarının terkisine attıkları yegane mal varlıkları olan derme çatma halı çantalara doldurarak Güneye gelmişler ve yöresel geçici hükûmetlerin de yardım ve destekleriyle küçük meblağlar karşılığında büyük mallar edinmişlerdi. Bu sosyolojik olay aynı zamanda geleceğin birçok sonradan görme zengininin de ortaya çıkmasına neden olmuştu.

Öne çıkan isimler[değiştir | kaynağı değiştir]

Tunis Campbell, siyahi bir New Yorklu iş adamı 1863 yılında Savaş Bakanı Edwin Stanton tarafından Güney Karolina’daki özgürleştirilen eski kölelere yardımcı olması için kiralanır. İç savaşın sona ermesinden sonra Campbell Georgia’ya geçer ve eski köleler için toprak reformu gerçekleştirir. Tunis Campbell Georgia’dan Cumhuriyetçi Parti senatörü olacak ve Ku Klux Klan’a karşı siyahlardan oluşan milis kurmaya çalışacaktır. 1868 yılında beyazlar tarafından görevinden zorla alınsa da 1871 yılında yeniden görevine dönecektir. 1872 yılında tutuklanınca öldürülme tehlikesi üzerine hapisten kaçarak Boston’a yerleşir.

1839 yılında Kentucky’de dünyaya köle olarak gelen William Hines Furbush Ohio’da eğitim gördükten sonra 1862 yılında Arkansas’a gider. Şubat 1865’de Ohio’ya geri dönerek orduya katılır. Savaştan sonra özgür siyahların yeni bir toplum kurmaya çalıştığı Liberya’ya göçer. 18 ay sonra geri döner, 1870 yılında Arkansas’tadır. 1873 ve 1879 yıllarında milletvekili seçilir.

Günümüzdeki kullanım[değiştir | kaynağı değiştir]

Deyim günümüzde ABD’de o bölgenin yerlisi olmamasına veya çok kısa süre orada yaşamış olmasına rağmen oradan aday olan siyasetçiler için kullanılmaktadır. ABD eski Başkanı George W. Bush’un erkek kardeşi Jeb Bush modern carpetbagger örneklerinden sayılmaktadır. Teksas’tan Florida’ya göçen Bush, 1999-2007 arasında 43. Florida valisi olarak görev yapmıştır.

Sinema ve edebiyatta carpetbaggers[değiştir | kaynağı değiştir]

Edebiyatta[değiştir | kaynağı değiştir]

• The Carpetbaggers (roman), Amerikalı romancı Harold Robbins'in 1961 tarihli çok satan romanı. Türkiye'de Altın Kitaplar tarafından 1976 yılında Vurguncular, 1979 yılında da Kanunsuzlar adlarıyla yayımlanmıştı.^[3]

Sinemada[değiştir | kaynağı değiştir]

• The Carpetbaggers (film), Yukarıdaki romandan 1964'te uyarlanmış sinema filmi. Edward Dmytryk'in yönettiği film Türkiye'de Korkunç İhtiras adıyla gösterime girmişti.^[4]
• Gone with the Wind (Rüzgâr Gibi Geçti, 1939)
• The Birth of a Nation, (Bir Ulusun Doğuşu, 1915)
• The Texans, (1938)
• Thunder Over the Plains (1953)
• The Fabulous Texan, (1947)
• The Lonely Trail (1936)

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Scalawag
• Yeniden yapılanma dönemi (1865-1877)

Konuyla ilgili yazılan eserler[değiştir | kaynağı değiştir]

• Ash, Stephen V. When the Yankees Came: Conflict and Chaos in the Occupied South, 1861–1865 University of North Carolina Press, 1995.
• Barnes, Kenneth C. Who Killed John Clayton. Duke University Press, 1998
• Brown, Canter, Jr. "Carpetbagger Intrigues, Black Leadership, and a Southern Loyalist Triumph: Florida's Gubernatorial Election of 1872" Florida Historical Quarterly, 1994
• Bryant, Emma Spaulding. Emma Spaulding Bryant: Civil War Bride, Carpetbagger's Wife, Ardent Feminist; Letters and Diaries, 1860–1900 Fordham University Press, 2004
• Campbell, Randolph B. "Carpetbagger Rule in Reconstruction Texas: an Enduring Myth." Southwestern Historical Quarterly, 1994 97 (4): 587–596. ISSN 0038-478X
• Richard Nelson Current. Those Terrible Carpetbaggers: A Reinterpretation (1988)
• Currie-Mcdaniel, Ruth. Carpetbagger of Conscience: A Biography of John Emory Bryant, Fordham University Press, 1999
• Davidson, Gienapp, Heyrman, Lytle, Stoff. Nation of Nations: A Concise Narrative of the American Republic. 3rd. New York: McGraw Hill, 2002.
• Durden, Robert Franklin; James Shepherd Pike: Republicanism and the American Negro, 1850–1882 Duke University Press, 1957
• Paul D. Escott; Many Excellent People: Power and Privilege in North Carolina, 1850–1900, University of North Carolina Press, 1985.
• Fleming, Walter L. Documentary History of Reconstruction: Political, Military, Social, Religious, Educational, and Industrial 2 vol 1906
• Foner, Eric. Freedom's Lawmakers: A Directory Of Black Officeholders During Reconstruction, Oxford University Press, 1993, Revised, 1996, LSU Press
• Foner, Eric. Reconstruction: America's Unfinished Revolution, 1863–1877 (1988). Harper & Row, 1988
• Fowler, Wilton B. "A Carpetbagger's Conversion to White Supremacy." North Carolina Historical Review, 1966 43 (3): 286–304. ISSN 0029-2494
• Garner, James Wilford. Reconstruction in Mississippi (1902)
• Harris, William C. The Day of the Carpetbagger: Republican Reconstruction in Mississippi Louisiana State University Press, 1979.
• Harris, William C. "James Lynch: Black Leader in Southern Reconstruction," Historian 1971
• Klein, Maury. "Southern Railroad Leaders, 1865–1893: Identities and Ideologies" Business History Review, 1968
• Morrow, Ralph E.; Northern Methodism and Reconstruction Michigan State University Press, 1956
• Olsen, Otto H. Carpetbagger's Crusade: The Life of Albion Winegar Tourgee (1965)
• Post, Louis F. "A 'Carpetbagger' in South Carolina," The Journal of Negro History Vol. 10, No. 1 (Jan., 1925)
• Simkins, Francis Butler, and Robert Hilliard Woody. South Carolina during Reconstruction (1932).
• Tunnell, Ted. Edge of the Sword: The Ordeal of Carpetbagger Marshall H. Twitchell in the Civil War and Reconstruction. LSU Press, 2001
• Tunnell, Ted. "Creating 'the Propaganda of History': Southern Editors and the Origins of Carpetbagger and Scalawag," Journal of Southern History, (Nov 2006)
• Twitchell, Marshall Harvey. Carpetbagger from Vermont: The Autobiography of Marshall Harvey Twitchell. ed by Ted Tunnell; Louisiana State University Press, 1989
• Wiggins, Sarah Woolfolk; The Scalawag in Alabama Politics, 1865–1881. University of Alabama Press, 1991
• Wintory, Blake. "William Hines Furbush: African-American Carpetbagger, Republican, Fusionist, and Democrat," Arkansas Historical Quarterly, 2004
• Woolfolk, Sarah Van V. "George E. Spencer: a Carpetbagger in Alabama," Alabama Review, 1966