Bayağı deniz papağanı

Bayağı deniz papağanı
Bayağı deniz papağanı
Korunma durumu
	; Asgari endişe altında (IUCN 2.3)
Biyolojik sınıflandırma
lem:	Animalia
Şube:	Chordata
Sınıf:	Aves
Takım:	Charadriiformes
Familya:	Alcidae
Cins:	Fratercula
Tür:	F. arctica
İkili adlandırma
	Fratercula arctica Linnaeus, 1758
	Dağılımı

Bayağı deniz papağanı (Fratercula arctica), dalıcımartıgiller (Alcidae) familyasından bir kuş türüdür. Başlıca olarak İzlanda ve Faroe Adaları'nda yaşayan deniz papağanları, Kanada, Kuzey Avrupa ve Arktik Daire gibi diğer bölgelerin de yerli canlısıdır.

Özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Bayağı deniz papağanı siyah-beyaz tüyleri, alaca renkli papağanımsı gagasıyla dikkat çeker. Gözlerinin çevresinde bulunan siyah desen, ona palyaçoya benzeyen bir görünüm kazandırır.

Gövde boyu yaklaşık 30 cm olup, 60 cm kanat aralığı ile yaklaşık bir güvercin büyüklüğündedir. Görece kalın bir başı ve kısa boynu ona tıknaz bir hava verir. Yetişkin bir deniz papağanı yaklaşık 500 gr ağırlığındadır. Alaca gaganın kuvvetli renkleri kışın solarken, aynı şekilde mercan kırmızı renkte perdeli ayakları da soluk sarı hal alır. Büyük kıkırdağımsı gaga kılıfı, yavru tüylerine sahip olduğu aşamada atılır ve yenisi çıkar. Genç kuşlar kırmızı çizgileri olan koyu gri bir gagaya sahiptir.

Kuşların uçuşu biraz hantal gözükse de buna rağmen göçmen kuşlardır ve kışın Güney Afrika'ya veya Yeni Zelanda 'ya kadar uçarlar. Kuluçka yerlerine geldiklerinde büyük sürüler oluşturarak karakteristik daireler çizerler ve denize kadar ilerleyerek mesela sardalya türü balıkları avlarlar. Bir deniz papağanının kanat çırpışı oldukça sessizdir. Bu esnada kuşlar 80 km/h kadar hızlara ulaşabilirler. Ancak bu, kısa kanatları daha çok dalmaya uygun olduğundan kuşlar için çok büyük güç sarfiyatı demektir.

Nüfus ve dağılım[değiştir | kaynağı değiştir]

Bayağı deniz papağanı kuluçka zamanı özellikle Kuzey Atlantik'te dağılım gösterir. Kuluçka bölgesi Güney-Kuzey istikametinde Bretanya'dan İzlanda ve Faroe Adaları üzerinden Spitzberg'e kadar uzanır. 19. yüzyılın sonlarına kadar hatta Helgoland'da birkaç kuluçka yeri bulunuyordu. Dünya çapında yaklaşık 15 milyon kuş nüfusu olduğu tahmin edilir. Kuluçka zamanı haricinde hayvanlar açık denizde yaşarlar ve tahminen seçtikleri partnerlerine ömür boyu sadık olarak kalırlar.

İzlanda nüfusu[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu kuş İzlanda'da, özellikle Dyrhólaey'da, Vík í Mýrdal'deki Reynisfjall 'da, Vestfirðir Yarımadası'nda bulunan Látrabjarg'un kayalıklarında ve Heimaey Adası'nda sıkça görülür. Yerliler, leziz ve hafif balık lezzetinde olan kuşları ağlarla yakalarlar. Diğer yandan, ağdan düşen genç civcivlere Heimaey'de çok iyi muamele edilir. Genç hayvanlar korunurlar. Önceleri bu kuşlar, kuşları yakalayan ama öldürmeyen özel köpeklerle avlanırlardı. Bu deniz papağanı avcısı köpeklerin, bu hayvanları avlamaya yatkın kılan çok sayıda anatomik özellikleri vardır. Deniz papağanı İzlanda'da gayriresmî olarak ülkenin arma yani sembol hayvanı olarak kabul edilir.

Faroe Adaları nüfusu[değiştir | kaynağı değiştir]

Faroe Adaları'nda yerlilerin Lundi diye adlandırdıkları kuş, İzlanda'da olduğu gibi aynı metotla yakalanır. Burada da milli lezzet olarak kabul edilir ve konservelerde satılır. Dik kayalıkların olduğu her yerde Lundi kolonileri bulunur. Özellikle iyi olarak en yakın mesafeden (ürkektir ve bir insanın yaklaşmasına yaklaşık 2 metreye kadar izin verir) Faroe'deki kuş cenneti Mykines Adası'nda gözlemlenebilir. Etileyici olan, tamamen gürültüsüz uçuşudur. Mykines kayalıklarındaki sürülerin iniş esnasında biraz beceriksiz olan kuşlarını, çevrede uçuşurken, tek bir ses duymadan görmek mümkündür.

Faroe Adaları'nda deniz papağanı
Deniz papağanı kolonisi Mykines (Faroe Adaları)
Mykines üzerinde deniz papağanı(Faroe Adaları) Haziran 2006
Mykines üzerinde uçuşurlarken (Faroe Adaları) Haziran 2006

Diğer nüfuslar[değiştir | kaynağı değiştir]

Shetland Adaları'nda deniz papağanları Tammy Norie olarak adlandırılırlar.

İrlanda'nın batı sahilinin önlerinde bulunan küçük kayalık ada Skellig Michael'da da Haziran/Temmuz aylarında bir deniz papağanı kolonisi kuluçka yapar. İrlanda'da Puffins olarak adlandırılırlar. irlanda'nın diğer sahil ve adalarında da koloniler bulunur. Tam olarak puffin bu kuşun cins tanımlamasıdır ve deniz papağanı aslında İngilizcede atlantic puffin veya common puffin olarak geçer.

İskoçya'da deniz papağanları ülke açıklarındaki birçok yerleşim olmayan adada (örn. Isle of May veya Lunga veStaffa) kısmen büyük sayılar halinde (Isle of May'de 40.000 çift civarı) yuva kurarlar. Yine de Büyük Britanya'nın en büyük kolonisi uzakta bulunan Hebridler'in batısındaki ada grubu St Kilda 'dadır. Ana karada da zor ulaşılan sahil kesimlerde (John O'Groats'daki Duncansby Head veya Durness'deki Faraid Head) bulunurlar.

İngiltere'nin kuzeydoğusunda Seahouses'a yakın Farne Adaları'nda büyük bir deniz papağanı kolonisi vardır. Ayrıca Isle of Man ve Kanarya Adaları'nı mesken edinmiş koloniler de mevcuttur.

Pembrokeshire sahilleri önündeki adalarda, en başta Skomer olmak üzere düzenli olarak yuva yaparlar.

Bretagne'de küçük bir nüfus, Sept Iles önlerindeki Perros Guirec şehrinde tek bir hat üzerinde yoğunlaşmıştır.

Atlas Okyanusu'nun diğer yanında Newfoundland ve Labrador'da „Puffin“ resmî bir semboldür.

Batı Norveç'in Runde Adası'nda yaklaşık 100.000 çift deniz papağanı bulunur ki bu İskandinavya'nın en güneydeki kolonisidir. Diğer kuluçka kolonileri, en başta Røst, Lofoten Adaları ve Varanger Yarımadası 'ndadır.

Björnöya, Jan Mayen ve küçük koloniler halinde Grönland, ayrıca Newfoundland, Yeni İskoçya, ABD eyaleti Maine'e kadar olan bazı diğer yerler de deniz papağanlarının yuva kuruduğu yerler arasındadır.

Çeşitli adalardan deniz papağanları
Deniz papağanları, Farne Adaları
Deniz papağanı, Norveç'in kuş adası Runde
Deniz papağanları, Lofoten
ssp grabae - Museum specimen

Beslenme[değiştir | kaynağı değiştir]

Deniz papağanları iyi dalgıçlar olup, genelde genç hayvanlara tarafından yakalanan sardalya türleri ve kum yılan balığı gibi balıklarla beslenirler. Yaşlı hayvanlar, zırhlarını güçlü gagaları ile sorunsuz kırabildikleri yengeçleri ve diğer kabukluları tercih ederler. Yavrular yuvayı terk ettikten sonra beslenilmezler ve yaşlı hayvanların yardımı olmadan kendi başlarına balık yakalamayı öğrenmek zorundadırlar. Deniz papağanları yakaladıkları balıkları, gagalarında çapraz olarak taşırlar ve böylece sudan çıkmak zorunda kalmadan avlarına devam edebilirler. Bu esnada balıklar, dil yardımıyla tüm gaga boyu on kadar balık ile doluncaya kadar üst gagaya doğru bastırılır.

Üreme[değiştir | kaynağı değiştir]

Deniz papağanları kuluçka toplulukları halinde yaşar ve doğal kavuklarda, genelde ise perdeli ayaklarının pençeleri ile çim toprak üzerinde kazıyarak kendi yaptıkları oyuk koridorlarda, tekli olarak kuluçka yaparlar. Çok sayıda ailenin bir giriş paylaştığı oyuk sistemleri, çapı yaklaşık 15 cm olan birkaç metre derinlikte olabilirler. Yuva, bir koridorun sonunda bulunur ve kazan şeklinde bir kovukla genişler. Bu kovukta kuru ot, bitki ve tüyler üzerinde yaklaşık 65 ile 70 mm kadar bir yumurta kuluçkalanır. Kuluçka süresi yaklaşık 35 gün kadar tutar ancak kısmen yumurta bırakıldıktan birkaç gün sonra başlar ve çok sakin geçer. Kuşlar bu süre boyunca kovuklarını pek terk etmezler. Bir kuluçka beraberliğinin işlevi, kendileri hiç yumurta bırakmayan genç kuşlar tarafından üstlenilen, bir nevi süt annelik görevi ile belirginleşir. Eğer bir anne, mesela av esnasında öldürülürse, kuluçkayı sürdürecek bir “yedek anne” anında devreye girer.

Son yıllarda yine de birçok kolonide (en başta Britanya Adaları ve Bretagne’de) civciv sayılarında dramatik bir gerileme tespit edilmiştir. Deniz papağanlarının ana avları kum yılan balıkları, denizlerin ısınmasıyla daha serin sulara çekildikleri için bu durum genelde iklim değişikliğinin etkileriyle ilişkilendirilir.