Bakan, bir bakanlığın başında bulunan ve diğer bakanlarla birlikte politika kararlarını alıp uygulayan bir siyasetçidir. Bazı yargı bölgelerinde hükûmet başkanı da bir bakan olup "başbakan", "şansölye" veya başka bir unvanla tanımlanır.^[1][2]

Westminster modeli kullanan ülkelerde, bakanlar genellikle Parlamento veya yasama organının bir üyesi olmak zorunda ve genellikle yasama organının alt kanadında çoğunluğu elinde tutan siyasi partiden olurlar. Belçika, Meksika, Hollanda, Filipinler, Slovenya ve Nijerya gibi diğer parlamenter sistem kullanılan ülkelerde ise kabine düzeyindeki bir görev veya diğer hükûmet yetkilisi, yasama organının bir üyesi olamaz. Her devletteki idari düzenlemelere bağlı olarak, bakanlar genellikle bir hükûmet departmanının başı ve hükûmetin bakanlar kurulu ve belki de bir bakanlar komitesinin üyeleridir. Bazı bakanlar diğerlerinden daha üst düzey olabilir ve bazıları "yardımcı bakan" veya "devlet bakanı" unvanını taşıyabilir. Birçok bakanın bulunduğu bazı yargı bölgelerinde, bakanlar iç veya dış kabine üyesi olarak atanabilir.^[3]

Hong Kong, Meksika, Filipinler, Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri gibi bazı ülkelerde, eşdeğer kabine düzeyindeki görevliler "sekreterler" olarak adlandırılırlar (örneğin, Birleşik Krallık'ta Home Secretary, Amerika Birleşik Devletleri'nde Secretary of State). Bazı kabine düzeyindeki görevlilerin başka bir unvanı olabilir, örneğin "Attorney-General" veya "Postmaster-General".

Terim[değiştir | kaynağı değiştir]

İngilizce'de bakan, "Minister" terimi ayrıca diplomatik alanda da kullanılır ve birinci sınıf diplomat olan "Minister Plenipotentiary" unvanında olduğu gibi bir Büyükelçi ile bir Elçi Arasında yer alan bir diplomat için kullanılır.

"Minister" terimi, Orta İngilizceden gelmektedir ve köken olarak Latincede "hizmetkâr, yardımcı" anlamına gelen "minister" kelimesinden türetilmiş olan Eski Fransızca "ministre" kelimesinden gelmektedir. Bu ise "daha az" anlamına gelen "minus" kelimesinden türetilmiştir.^[4]

"Bakan" kelimesi Türkiye Türkçesi, "bak-" fiilinden Yeni Türkçe +(g)An ekiyle türetilmiştir. Arapça ve Osmanlıca kökenli olan "nazır" kelimesi ise "bakan" anlamına gelir. Yeni terminoloji 21 Kasım 1934 tarihli bir yasayla resmi olarak kabul edilerek kullanıma başlanmıştır.^[5]

Westminster sistemi gibi hükûmet sistemini kullanan yargı bölgelerinde, örneğin Birleşik Krallık ve Avustralya, bakanlar veya eşdeğerlerini genellikle yasama organından ve genellikle yasama organının alt meclisinde çoğunluğu elinde tutan siyasi partiden seçilir. Belçika, Meksika, Hollanda, Filipinler ve Amerika Birleşik Devletleri gibi yetkilerin kesin olarak ayrıldığı yargı bölgelerinde ise bakanlar yasama organının üyesi olamaz ve bakan olmaya seçilen bir yasama organı üyesi, yasama organından istifa etmek zorundadır.

Normalde çoğunluk partisinin lideri başbakan veya eşdeğer bir görevi üstlenir ve diğer bakanları seçer. Westminster sisteminde bu bakanlar hükûmetin bir parçası olurken parlamentoda seçim bölgesini temsil etmeye devam eder. Parlamentoda bulunmayan bireyler özel yetenekleri hükûmete getirmek amacıyla bakan olarak atanabilir.

Birleşik Krallık'ta bir hükûmet bakanının, ne Temsilciler Meclisi'ne ne de Lordlar Kamarası'na üye olması gerekmez. Ancak uygulamada, bakanların Parlamento'ya karşı sorumlu olabilmeleri için Temsilciler Meclisi veya Lordlar Kamarası üyesi olmaları gerektiği konusunda gelenek vardır. Son yıllarda, bu gibi bakanlar Lordlar Kamarası'na atanmışlardır.^[6]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]