Anitta

Hitit kralları listesi;
Hititler-Dönemler MÖ 23. yüzyıl- MÖ 12. yüzyıl (Orta kronoloji)
Hatti Kralları (Beylikler Dönemi)
	Pamba
	Pithana
	Piyusti
	Anitta
Eski Krallık MÖ 17. yüzyıl - MÖ 16. yüzyıl
	Labarna
	I. Hattuşili
	I. Murşili
	I. Hantili; I. Zidanta; Ammuna; I. Huzziya; Telepinu
Orta Krallık MÖ 15. yüzyıl
	Alluvamna
	Tahurvaili
	II. Hantili
	II. Zidanta
	II. Huzziya
	I. Muvatalli
Yeni (Büyük) Krallık Dönemi MÖ 14. yüzyıl - MÖ 12. yüzyıl
	I. Tuthaliya
	I. Arnuvanda
	II. Hattuşili(?)
	II. Tuthaliya
	Genç Tuthaliya(?)
	I. Şuppiluliuma
	II. Arnuvanda
	II. Murşili
	II. Muvatalli
	III. Murşili
	III. Hattuşili
	IV. Tuthaliya
	Kurunta(?)
	III. Arnuvanda
	II. Şuppiluliuma

Anitta MÖ 18. yüzyılda^[1] Anadolu'da yaşamış Kuşşara^[2] ve Neşa şehirlerinin kralıdır. Anitta'nın ağzından anlatılan Hititçe metinler, Hitit başkenti Hattuşa'da bulunan en eski tarihli dokümanlardır.

Hükümdarlığı[değiştir | kaynağı değiştir]

Üzerinde “Kral Anitta'nın sarayı” yazan tunç mızrak ucu. (Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Ankara)

Anitta hakkındaki bilgilerin çoğu kendi ağzından anlatılan Anitta belgesi olarak bilinen dokümana dayanmaktadır. Bu belge MÖ 16. ve 13. yüzyıllarda yazılmış ve Boğazköy'de bulunmuş Hititçe kopyalarından bilinmektedir ve orijinalinin bir taş stel üzerine yazıldığı düşünülmektedir:

“	“Bu sözleri şehrimin kapısındaki bir tablete [yazdım]. Gelecekte kimse bu tablete zarar vermeyecek. Her kim zarar verirse [Neşa'nın] düşmanı olur.” (Anitta Belgesi §9)	„

Bu metinde Anitta babası ve Kuššara şehri kralı Pithana zamanında Neşa şehrinin nasıl ele geçirildiğini anlatır. Bahsedilen Neşa sehri, Kaneş (Kültepe) şehrinin Hititçe ismidir ve bu dönemde sürmekte olan Asur ticaretinin Anadoluda'ki en önemli merkezidir.

Anitta'nın daha babasının hükümdarlığı sırasında veliaht prens olarak atandığı bulunan diğer belgelerden anlaşılmaktadır.^[3] Anitta babasının ölümünden sonra tahta çıktığını, aynı yıl içinde çeşitli isyanlar olduğunu ancak hepsini bastırdığını yazmıştır. Anitta kendi döneminde krallık merkezini Kuššara'dan Neşa'ya taşımıştır.^[4] Kültepe'de bulunan çeşitli ticari dokümanlarda Pithana'nın ve Anitta'nın isimlerinin belgeyi onaylayan kral şeklinde görülmesi, ticaretin fetihten sonra da devam ettiğinin göstergesidir.^[5]

Anitta çeşitli şehirlere seferler yaptığını, Harkiuna ve Vašhaniya şehirlerini ele geçirip yakıp yıktığını yazar. Hatti kralı Piyusti ile iki defa savaşmıştır. Hatti'nin müttefiği Zalpuva'yı^[6] fethedip, uzun yıllar önce eski Zalpuva kralı Uhna'nın Neşa'dan yağmalayarak götürdüğü tanrıyı (tanrı heykeli kastedilmektedir) geri getirdiğini belirtir. Ayrıca Zalpuva kralı Huzziya'yı da esir alır. Önce Hatti şehri Hattuşa'ya dokunmadığını ancak şehrin bir açlıkla kırılmasından sonra Hattuşa tanrıçasının şehri kendisine verdiğini yazmıştır. Anitta Hattuşa'yı yerle bir eder ve bir daha kimsenin bu şehre yerleşmemesi için bir lanet okur:

“	“Ama sonra açlıktan kırıldığında, onların tanrıçası Halmasuit bana (şehri) teslim etti ve ben onu bir gece baskınıyla aldım. Toprağına yaban otu ektim.^[7] Benden sonra kim kral olur ve Hattuşa'yı tekrar iskan ederse, gökyüzünün fırtına tanrısı onu çarpsın.” (Anitta Belgesi §11-12)	„

Anitta Neşa şehrini tahkim ettiğini ve fırtına tanrısı ile "bizim tanrımız" diye bahsettiği bir tanrı için tapınaklar inşa ettiğini ve bunları seferlerinden geri getirdiği ganimetlerle bezediğini belirtir.

Bir sürek avında bir gün içinde 2 aslan ve 250 adet aralarında yaban domuzu, leopar, geyik, ceylan, dağ keçisi bulunan çeşitli hayvanı avlayarak Neşa'ya getirdiğini yazması Anadolu'da bu dönemindeki hayvan çeşitliliği ve bolluğu konusunda bir fikir verir.

Anitta Salativara şehri ile savaştığını ve şehre 1400 piyade ve 40 savaş arabası ile saldırdığını yazar. Puruşanda şehrine yaptığı seferde ise kendisine demirden yapılmış bir taht hediye eden Puruşanda kralının kendi himayesine girdiğini belirtir. Anitta'nın kullandığı unvanlar arasında “Büyük Kral”^[8] da vardır ki bu çeşitli diğer küçük krallıkların üzerinde hegemonya kurduğunun bir belirtisidir. Anitta öncesi dönemlere ait belgelerde bu unvan sadece Puruşanda kralları tarafından kullanılmıştır.^[9]

Etnik kökeni[değiştir | kaynağı değiştir]

Anitta babası Neşa şehrini ele geçirdiği zaman "halkına kötülük yapmadı. [Onları] anaları babaları yaptı" der. Bu son cümlesinde ne kastedildiği tartışma konusu olmuştur. Hititçe metindeki cümle kelimesi kelimesine "anneleri babaları yaptı" şeklindedir. Kimi tarihçiler, Kuššara halkının da Neşa halkı gibi etnik olarak Hitit olduğunu öne sürerek, bu deyimi, Pithana Neşa halkına kendi annesi babası gibi davrandı, yani onlara aynı saygıyı gösterdi şeklinde yorumlamaktadır.^[10] Ancak Pithana ve Anitta'nın tipik Hititçe isimler olduğu söylenemez ve etnik olarak Hitit mi Hatti mi oldukları belli değildir.^[11] Öte yandan sonraki devirlerdeki Hitit kralları şecerelerini yazarken Kuššara şehri ile de bağ kurmuşlardır.

Ailesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Anitta'nın babasından başka kesin olarak bilinen bir akrabası yoktur. Ancak Kültepe'de bulunan bazı belgelerde Peruva (veya Peruva-Kammaliya) isminin Anitta'nın yanında rabi simmiltim^[3] unvanıyla yer alması Peruva'nın oğlu ve veliaht prens olabileceği şeklinde yorumlanmıştır. Ancak Peruva'nın kral olduğunu gösteren bir belge bulunmamıştır.^[12] Anitta'dan sonra Neşa krallığına oturan kişi Zuzzu olabilir.^[13]

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Bu ve aşağıda verilen diğer tarihler takribidir ve "orta" kronolojiye dayanmaktadır.
^ Kuşşara şehrinin yeri bulunmamış olmakla beraber, Neşa/Kaneş/Kültepe'nin güney/güney doğusunda olduğu tahmin edilmektedir.
^ ^a ^b Kültepe'de bulunan Kral Pithana dönemine ait iki belgede Anitta rabi similtim unvanıyla babasının yanında yer alır. "Merdiven Büyüğü" anlamına gelen bu unvanın çoğunlukla veliaht prensler tarafından kullanıldığı düşünülmektedir; Veenhof, s. 101, 170.
^ Kültepe kazılarında, Varšama sarayı olarak adlandırılan yapıda üzerinde çivi yazısı ile "Kral Anitta'nın sarayı" (É.GAL Anitta ruba'im) yazılmış bir mızrak ucu bulunmuştur.
^ Bu dokümanların bir listesi için: Veenhof, s. 170.
^ Başka metinlerde Zalpa olarak da geçen bu şehrin deniz kenarında olduğu belirtilir ve Bafra ovası civarında olduğu düşünülmektedir.
^ "Toprağına yaban otu ekmek" bu dönemde hem Anadolu'da hem Mezopotamya'da da kullananılan, şehri yerle bir edip, sembolik olarak toprağını işlenmemiş, değersiz bir hale getirmeyi belirten bir deyimdir. Anitta bu deyimi sadece Hattuşa için değil yıktığı başka şehirler için de kullanmıştır.
^ LUGAL.GAL veya rubā'um rabium
^ Veenhof, s. 171.
^ Bryce, s. 36.
^ Tarihçiler arasında bu konuda fikir birliği yoktur. Hitit iddiasi için: Neu, s.132 f.; Hatti iddiası için: Steiner s. 131.
^ Veenhof, s. 170-2.
^ Forlanini, M. (2010) “An Attempt at Reconstructing the Branches of the Hittite Royal Family of the Early Kingdom Period,” in Pax Hethitica (Fs Singer) StBoT 51, s. 121.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Brandau, B. & Schickert, H. (2003) Hititler, Ankara: Arkadaş Yayınları.
(İngilizce) Bryce, T. (2005) Kingdom of the Hittites, 2nd Edition, Oxford: Oxford University Press.
(İngilizce) Veenhof, K. (2008) Mesopotamia: The Old Assyrian Period. OBO 160/5, Fribourg: Academic Press.
(Almanca) Neu, E. (1974) Der Anitta-Text, StBoT 18.
(Almanca) Steiner, G. (1994) "Die Zerstörung von Hattusa durch Anitta und seine toiederbesiedlung durch Hattusili I", XI. Türk Tarih Kongresi. s. 125-136.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Anitta'nın hükümdarlığı 5 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Anitta belgesi 3 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

[1] Bu ve aşağıda verilen diğer tarihler takribidir ve "orta" kronolojiye dayanmaktadır.

[2] Kuşşara şehrinin yeri bulunmamış olmakla beraber, Neşa/Kaneş/Kültepe'nin güney/güney doğusunda olduğu tahmin edilmektedir.

[Anitta1-3] Kültepe'de bulunan Kral Pithana dönemine ait iki belgede Anitta rabi similtim unvanıyla babasının yanında yer alır. "Merdiven Büyüğü" anlamına gelen bu unvanın çoğunlukla veliaht prensler tarafından kullanıldığı düşünülmektedir; Veenhof, s. 101, 170.

[4] Kültepe kazılarında, Varšama sarayı olarak adlandırılan yapıda üzerinde çivi yazısı ile "Kral Anitta'nın sarayı" (É.GAL Anitta ruba'im) yazılmış bir mızrak ucu bulunmuştur.

[5] Bu dokümanların bir listesi için: Veenhof, s. 170.

[6] Başka metinlerde Zalpa olarak da geçen bu şehrin deniz kenarında olduğu belirtilir ve Bafra ovası civarında olduğu düşünülmektedir.

[7] "Toprağına yaban otu ekmek" bu dönemde hem Anadolu'da hem Mezopotamya'da da kullananılan, şehri yerle bir edip, sembolik olarak toprağını işlenmemiş, değersiz bir hale getirmeyi belirten bir deyimdir. Anitta bu deyimi sadece Hattuşa için değil yıktığı başka şehirler için de kullanmıştır.

[8] LUGAL.GAL veya rubā'um rabium

[9] Veenhof, s. 171.

[10] Bryce, s. 36.

[11] Tarihçiler arasında bu konuda fikir birliği yoktur. Hitit iddiasi için: Neu, s.132 f.; Hatti iddiası için: Steiner s. 131.

[12] Veenhof, s. 170-2.

[13] Forlanini, M. (2010) “An Attempt at Reconstructing the Branches of the Hittite Royal Family of the Early Kingdom Period,” in Pax Hethitica (Fs Singer) StBoT 51, s. 121.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

Anitta nedir?, Anitta anlamı nedir?, Anitta ne demektir?