Altın Horoz

Altın Horoz Ressam: Boris Zvorykin
Özgün isim	Zolotoy petushok
Müzik	Nikolay Rimski-Korsakov
Libretto	Vladimir Belsky
Gala	24 Ekim 1909
İlk gösterim yeri	Solodovnikov Tiyatrosu, Moskova
Oyuncular	Kral Dodon - bas Prens Gvidon - tenör Prens Afron - bariton General Polkan - bas Amelfa - kahya kadın - kontralto Müneccim - tenör altino Şemaka Kraliçesi - soprano Altın Horoz - soprano Koro ve sessiz roller

Altın Horoz (Rusca: Золотой Петушок Zolotoy petushok), Nikolay Rimski-Korsakov tarafından hazırlanmış bir prolog, üç perde ve bir epilogdan oluşan bir romantik operadır. Librettosu Vladimir Belsky tarafından, 1834'te Rus yazarı Aleksandr Puşkin'in yazdığı aynı adlı bir şiirden uyarlanmış olmakla beraber, bu şiir de Amerikan yazar Washington Irving'in 'Elhamra Masalları (Tales of the Alhambra)' adlı eserinin ilk iki bölümünden uyarlanmıştır. Rimski-Korsakov'un son operasıdır. Opera 1907'de tamamlanmıştır. Sansür sorunları nedeniyle ancak 24 Ekim 1909'da Moskova'da, 'Zimin Opera' trupu tarafından 'Solodovnikov Tiyatrosu'nda ilk kez sahnelenmiştir.

Hazırlanma[değiştir | kaynağı değiştir]

Rimski-Korsakov bir önce hazırladığı opera eserini Kiteze Gizli Şehri operasını bu performans sanatına yaptığı son artistik katkı olarak görmekteydi.^[1] Fakat Çarlık Rusya'sının o günlerdeki politik durumu onu tekrar yeni bir opera eseri hazırlayarak içişlerindeki gayet otokratik monarşi siyasi idaresini, Rus emperyalizmini ve bunun bir sonucu olan Rus-Japon Savaşı ve bu savaşta Rusya'nın kesinlikle mağlup olması gerçeklerini yerip hicvetmek istedi.

Rimski-Korsakov'un bu nedenle hazırladığı yeni opera-bale eserine dört önemli faktör büyük etki yapmıştır:

1. Aleksandr Puşkin: Rimski-Korsakof bu büyük Rusça şairinin bir şiirinden yararlanıp Çar Saltan adlı operasını hazırlamıştı. Bu eser çok beğenilmiş ve halk arasında popüler olmuştu. Puşkin'in "Altın Horoz" adlı şiirinin de benzer büyülü konuyu işleyeceği ve aynı popülerliği olacağını beklemekteydi.
2. İvan Bilibin: Avrupa'da gelişen Art Nouveau/"Jugendstil" resim sanatı akımlarından etkilenen ressam ve sahne dekoratörü İvan Bilibin zaten "Altın Horoz" şiirinden ilham alarak Rus folklorunu görsel sanatlara aksettiren bir seri resim hazırlamıştı. Bu resimlerin hazırlanacak yeni operaya mizansen sağlayacağı büyük imkân dahilinde idi.
3. Rus-Japon Savaşı: Rus Çarı II. Nikola hükûmetleri emperyalist siyasi kararlarlar ve politikalar ile Rus-Japon Savaşı'nın başlamasına neden olmuşlardı. Otokratik idare altında gayet büyük bir eşitsizlik içinde yaşayan Rusya halkı bir ekonomik iyileşme beklerken bu savaşın çıkmasından dolayı daha da sıkı içişleri ve ekonomik tedbirler ile karşılaşmıştı. Rus halkı tarafından bu savaş ve savaşı çıkaranlar büyük bir nefretle karşılanmakta idi. Savaşta Rusya, Kore ve Mançurya'daki kara çarpışmalarında ve de denizdeki Tsusima Boğazı Muharebesi'nde Japonya tarafından büyük bir yenilgiye uğratıldı.
4. Rus Devrimi (1905): Rus halkı yalnızca Rus-Japon Savaşı'ndaki büyük hezimetten aksi olarak etkilenmekle kalmayıp otokratik idare ve ekonomik durgunluk dolayısıyla çıkan ekonomik buhranın öne alınamaması ve büyük fakir halk kütlelerinin ekonomik standartlarının daha da kötüye gitmesine de reaksiyon göstermekte idi. 9 Ocak 1905'te bir Ortodoks papaz başlarında olarak birkaç bin kişi St. Petersburg'daki Kışlık Saray önünde bir gösteri düzenleyip işçilere daha uygun işyeri kuralları, sekiz saatlik mesai, uygun asgari ücret ve çocuk işliğinin yasaklanması isteklerini ihtiva eden çok sayılı imzalı bir istidayı Çar'a sunmak istemekteydiler. Fakat bu gösteriyi önlemek için görevlendirilen Rus askerî gücü bu silahsız masum halk kitlesi üzerine hücum ederek 1000 kişiyi ateşli silah kurşunlarıyla ve kılıç darbeleri ile öldürüp Kanlı Pazar Katliamı (1905) adı verilen faciayı ortaya çıkarttılar. Bunun haberi tüm Rusya'ya yayıldı. Odessa'da bulunan Potemkin zırhlısı denizcileri isyana geçip şehri bombaladılarsa da bu isyan da sonunda çok kanlı bir şekilde bastırıldı. Çarın askerî güçleri Odessa'da limana inen merdivenlerde halka hücum edip Odessa Merdiveni Katliamı adlı olaya neden oldular. Tüm Rusya’da Çarlık rejimine karşı eylemler ve grevler yapıldı. Bu halk hareketleri arasında St. Petersburg Konservatuvarı öğrencileri de protesto gösterisine katıldılar ve bu Konservatuvar'in Genel Müdürü olan Rimski-Korsakov onları desteklediği bildirdi. Yavaş yavaş bu devrimi elemine etmeyi başaran Rusya aristokrasi ve bürokrasisi devrime katılanları cezalandırmaya başladır. Bu arada Rimski-Korsakov'da konservatuvar müdürlüğünden atıldı; bu konservatuvarda hocalık yapan Alexander Glazunov, Anatoli Lyadov gibi önemli Rus müzisyenler de işlerinden ayrılamaya veya istifa etmeye zorlandılar.

Rimski-Korsakov hazırlamayı düşündüğü 'Altın Horoz' adlı operasının bu otokratik ve başarısız Çar rejimini yeren bir eser olarak 1906'da hazırlamaya başladı. 1907'de bu eserin bestelenmesini tamamladı.

Yapımlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Operanın tamamlanması 1907 yılındadır. Bestecinin ülkesi olan Çarlık Rusya'sı Rusya Devrimi (1905)'nden yeni çıkmıştı. Eser bir efsane gibi sunulmakta ise de içinde çarlık hakkında çok kapalı olmayan yergiler bulunmaktaydı. Rusya'da o dönemlerde sansürün böyle bir şeyi kabul edebileceği düşünülemezdi. Gerçekten de eser sansür tarafından sahnelenmeye uygun bulunmadı. Ertesi yıl besteci hastalanıp 1908'de öldū.

'Altın Horoz' bir yıl sonra Moskova'da özel Zimin Operası tarafından özel Solodovnikov Tiyatrosu'nda sahneye konuldu. Bu sahnelemelerde orkestra şefi Emil Cooper idi ve mizansenler İvan Bilibin tarafından hazırlanmıştı. Eser bir ay sonra 6 Kasım'da Moskova Bolşoy Tiyatrosu'nda yeniden sahnelendi ve bu yapımda orkestra şefi Vyasheslav Suk ve mizansen hazırlayıcı Konstantin Korovin idi.

Eserin içinde Çarlık hakkında yergiler bulunmaktadır. Rimski-Korsakov Şubat Devrimi'den on yıl kadar önce durumu sezmiştir. Operada on yıl sonra fırtınalar koparacak olayların sinyallerini vermiştir.

Paris ve Londra'da ilk sahnelenişleri 1914'te gerçekleşti. Paris'te eser bir "opera-bale" düzeninde sahnelendi. Eserin yapımcısı ve yönetmeni Mikhail Fokin ve mizansenler Natalia Gonçarova tarafından yapılmıştı. Fokin'in bu yapımında bale sanatçıları karakterleri sahne ortasında temsil etmekte ve koro ve solistler ise şarkılarını sahnenin çevresinde söylemekteydiler. Bu mizansen ve gösterim şekli seyirci tarafından pek beğenildi. Fakat bestecinin karısı Madam Rimski-Korsakov, 1914 yılında Figaro gazetesine bir açık mektup gönderip bunun kocasının eserine ve eser konseptine çok aykırı olduğunu ilan etti ve Fransız mahkemesine başvurdu. Fransız kanunlarını uygulayan savcılık harekete geçerek temsili sahneden indirtti. Buna karşılık aynı yıl eserin Londra'da sahneye konulmasında Fokine'in sahneye koyuşu İngiliz yasalarınca uygun görüldü. Böylece eser Paris'teki aynı kadro ile Londra'da sahneye konuldu ve bu yapımın başarısı orada sürüp gitti.

Günümüzde Altın Horoz, balesiz normal bir opera gibi temsil edilmekte ve birçok opera evinden orijinal Rusça değil de Fransızca çeviri ile 'Le Coq D'Or' ismiyle sahnelenmektedir. Eser bazen de eserdeki parçalardan düzenlemiş bir orkestra süitiyle yalnız bale şeklinde oynanmaktadır.

Roller[değiştir | kaynağı değiştir]

Konu özeti[değiştir | kaynağı değiştir]

Mekân: Eski Çağlarda Rusya'da, Rus folklorunda uzak bir yerde

Zaman: Belirtilmemiş^[2]

Prolog[değiştir | kaynağı değiştir]

Perde açılırken orkestradan "Altın Horoz" motifi duyulur; motif hemen yaylı çalgılara geçer ve melodi değişir. Küçük çan sesleri arasında sahneye gizemli bir müneccim gelir. Seyirciye hitaben önce onlara saygılarını iletir ve göreceklerinin çok eski cağlara ait bir efsane olduğunu fakat buna rağmen bu gösteriden herkesin kıssadan hisse almaları gerektiğini ve bu gösterinin geçerli ve hayata uygun gerçekleri yansıttığını bildirir.

I. Perde[değiştir | kaynağı değiştir]

Kral Dodon'un sarayında büyük bir salon

Beceriksiz Çar Dodon, ülkesinin güzel bir Kraliçe tarafından yönetilen ve komşu bir devlet olan Şemakha yüzünden tehlikede olduğuna inanarak kendi kendine konuşur. Çar çıkarlarını korumak için sihirli bir Altın Horoz tedarik eden Astrolog'dan tavsiye ister. Küçük horoz, Şemakha kraliçesinin toprak hırsları barındırdığını doğrulayınca, Çar Dodon ordusunu iki oğlunun komutası altında savaşa göndererek, kraliçeye önceden saldırmaya karar verir.

II. Perde[değiştir | kaynağı değiştir]

Ancak oğulları o kadar beceriksizdir ki savaş alanında birbirlerini öldürürler. Çar daha sonra orduyu kendisi yönetmeye karar verir, ancak daha fazla kan dökülmesi önlenir çünkü Altın Horoz, Çar'ın güzel kraliçeyi gördüğünde sersemlemesini sağlar. Kraliçe, baştan çıkarıcı bir dans yaparak bu durumu teşvik eder -bu, Çar'ı onun eşi olmaya çalışır, ancak Çar beceriksizdir ve her şeyi berbat eder. Kraliçe, Çar Dodon'un ülkesini onla daha fazla savaşmadan ele geçirebileceğini fark eder - Çar'dan nazlı bir şekilde kabul ettiği bir evlilik teklifi alır.

III. Perde[değiştir | kaynağı değiştir]

Çar Dodon'un sarayının önü. Güneşli bir gün. Uzaklarda bir fırtına geleceğini işaret eden kara bulutlar vardır.

Halk Çar Dodon'un sarayı önünde toplanmıştır. Kahya kadın sahneye girer. Halka hitap ederek kralın ülkesine yeni bir gelinle gelmekte olduğunu ve halktan onu neşeyle selamlamalarını ister. Düğün alayı yaklaşır; alayda devler, maskeli insanlar, mücevher taşıyan tutsaklar bulunmaktadır. Alayın sonunda Çar Dodon ve yeni eşi kraliçe bir altın araba içinde gözükürler.

Kraliçe müneccimi görür; Çar'a onun kim olduğunu sorar. Müneccim gözlerini Kraliçe'den ayırmadan Çar'a yaklaşarak ona bir önceki gün verdiği sözü hatırlatır. Müneccim her ne arzu ederse Çar onu müneccime vermeye söz vermiştir. Müneccim şimdi Çar'dan kraliçe'yi kendine mükafat olarak vermesini istemektedir. Çar, müneccime deli olup olmadığını sorar. Fakat müneccim kraliçeyi istemekte ısrar etmektedir. Çar Dodon, asasını müneccimin kafasına vurur ve o cansız yere yıkılır.

Aynı anda uzaktan gök gürlemeleri duyulur. Kraliçe ise olanlara gülmektedir. Çar Dodon onu kucaklamak isteyince ona şiddetle çıkışıp onu ihtiyar maskara olarak çağırıp ona cezasını çekme zamanının geldiğini bildirir. Kafesi içinde bulunan Altın Horoz da Çar'a sonu geldiğini söyler. Sonra kafesinden çıkan Altın Horoz uçup Çar Dodon'un başına konar ve bir gaga vuruşuyla yere serer.

Şimsek çakıp müthiş bir gök gürültüsü duyulur ve sonra etraf karanlığa bulanır. Biraz sonra sahne aydınlanır ama Kraliçe ve Horoz kaybolmuşlardır. Halkın sesi yükselir; 'Fırtına geçti, fakat şimdi Çar kim olacak?' Herkes sessizce ağlamaya koyulurken perde iner.

Epilog[değiştir | kaynağı değiştir]

Eğlenceli bir melodi eşliğinde açılan sahneye müneccim gelir. Seyirciye konuşarak peri masalının bittiğini ilan eder. Onlara seyrettikleri sahnelerin sadece hayal ve illüzyon olduğunu ve yalnız kendisinin ve kraliçenin yaşayan gerçek kişiler olduğunu belirtir. Böylece perde kapanır.

Orkestrasyon[değiştir | kaynağı değiştir]

Altın Horoz operasının orijinal orkestrasyonuna göre şu çalgılar gereklidir:

• Yaylı çalgılar: 1. ve 2. Kemanlar, Viyolalar, Viyolonseller, Kontrbaslar
• Tahta Nefesli Çalgılar: 1 Pikolo flüt, 2 Flut, 2 Obua, 1 Ingiliz Kornosu, 2 Klarinet (La/Si-bemol), 1 Bas klarinet (La/Si-bemol), 2 Fagot, 1 Kontrfagot
• Bakır Nefesli Çalgılar: 4 Korno (in F), 2 Trompet (in C), Kontralto trompet (Fa), 3 Trombon, 1 Tuba
• Perküsyon: Timpani, Üçgen zil, Tef, Glockenspiel, Ziller, Trampet, Büyük Davul, Ksilofon, Çelesta, 2 Arp

Orkestra Süiti[değiştir | kaynağı değiştir]

Operanın ilk seslendirilişi üzerinden çok geçmeden besteci ölmüştür. Fakat Rus bestecileri Aleksandr Glazunov ve Maksimilian Steinberg bu eserdeki senfonik bölümleri konser salonlarında çalınmak üzere 4 bölümünden oluşan bir süite dönüştürmüştür. Bu süitte bulunan bölümler şunlardır:

I. Çar Dodon Sarayında

II. Çar Dodon Savaş Alanında (2. perdenin başı)

III. Çar Dodon ve Kraliçe Şemaka (Kraliçenin dansına özel)

IV. Düğün ve Çar Dodon'un Acı Sonu (3. perdenin başı)

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Opera
• Nikolay Rimski-Korsakov

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• "Operatürkiye" websitesi "Altın Horoz" synopsisi^{[ölü/kırık bağlantı]}
• MSLP websitesi "The_Golden_Cockerel_(opera)_(Rimsky-Korsakov,_Nikolay) maddesinde partisyon notaları^{[ölü/kırık bağlantı]}
• "Google Books"'da Fransızca "Coq D'Or" librettosu
• "L'Coq D'Or" Süiti 1945 Minneapolis Symphony Orchestrası konser ses kayıtları dosyaları
• Rusça "Altın Horoz" operası librettosu^{[ölü/kırık bağlantı]} {Rusça}