Agadir Krizi

Agadir Krizi
	; Fas'ta çadırlı bir kampta hareket halindeki Fransız Ordusu birlikleri, 30 Mart 1912.
Tarih	Nisan - Kasım 1911
Bölge	Fas
Sonuç	Fes Antlaşması Fas'ta Fransız İspanya yönetiminin kurulması;
Taraflar
Büyük Britanya ve İrlanda Birleşik Krallığı; Üçüncü Fransız Cumhuriyeti; İspanya;	Alman İmparatorluğu;
Komutanlar ve liderler
Sir Edward Grey; David Lloyd George	Alfred von Kiderlen-Waechter

Agadir Krizi ya da İkinci Fas Bunalımı (ayrıca Almanca Panthersprung olarak bilinir) Nisan 1911'de önemli bir Fransız askerî gücünün Fas'ın iç kesimlerine konuşlandırılmasıyla tetiklenen kısa bir uluslararası krizdir. Almanya, Fransa'nın genişlemesine itiraz etmedi, ancak kendisi için toprak tazminatı istedi. Berlin savaşla tehdit etti, bir savaş gemisi gönderdi ve öfkeli Alman milliyetçilerini harekete geçirdi. Berlin ve Paris arasındaki müzakereler krizi çözdü: Fransa, toprak imtiyazları karşılığında Fransa'yı koruyucusu olarak Fransız Kongosu'ndan Almanya'ya devrederken, İspanya, Fas'la olan sınırındaki değişiklikten memnun kaldı. Ancak İngiliz kabinesi, Almanya'nın Fransa'ya yönelik saldırganlığından alarma geçti. David Lloyd George, Alman hareketini tahammül edilemez bir aşağılama olarak kınayan dramatik bir "Mansion House" konuşması yaptı. Savaştan söz edildi ve Almanya geri adım attı. Berlin ile Londra arasındaki ilişkiler bozuldu.^[1]

Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]

Fransa'nın Fas'taki üstünlüğü, 1905-1906'daki Birinci Fas Bunalımı'nı takiben 1906 Algeciras Konferansı ile onaylanmıştı. 1911'de sultanı yeni bir antlaşma imzalamaya zorladılar ve burada Fransız onayı olmadan^[2] başka hiçbir antlaşmayı imzalamayacağına söz verdi ve bu nedenle daha önce yapılan anlaşmaları muhtemelen ihlal etti.

Kısmen Almanların, Kraliyet Donanması büyüklüğünde bir filo inşa etme çabalarını da içeren İmparatorluk Almanyası ile Büyük Britanya arasındaki silahlanma yarışı nedeniyle, İngiliz-Alman gerilimi bu dönemde yüksekti. Almanya'nın hamlesi Büyük Britanya ile Fransa arasındaki ilişkiyi test etmeyi ve muhtemelen Büyük Britanya'yı Almanya ile ittifak yapmaya itmeyi amaçlıyordu.^[3] Almanya ayrıca, Fas'ın etkili Fransız kontrolünü kabul etmek için tazminat talepleri için de zorluyordu.

Olaylar[değiştir | kaynağı değiştir]

Fas isyanı[değiştir | kaynağı değiştir]

1911'de Fas'ta Sultan Mevlay Abdül Hafız'a karşı bir isyan çıktı. Nisan ayı başlarında Sultan, Fes'deki sarayında kuşatıldı. Fransızlar, Nisan ayı sonunda bir seyyar kıta göndererek Avrupalıların canlarını ve mallarını koruma bahanesiyle isyanı bastırmaya yardım etmek için birlikler göndermeye hazırlandı. 8 Haziran'da İspanyol ordusu Larache'yi ve üç gün sonra Alcazarquivir'i işgal etti.

Alman donanmasının müdahalesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Yirmi Haziran'da, Fransa müzakerelere başlamayı kabul etti. On gün sonra hala yanıt vermemişlerdi. Tam o sırada Kiderlen-Wächter, kaiserden bir gambot gemisi göndermek için izin istedi.^[4] 1 Temmuz'da Alman savaş gemisi SMS Panther, Alman ticari çıkarlarını koruma bahanesiyle Agadir limanına geldi. Daha büyük olan Bremen-sınıfı kruvazör SMS Berlin günler sonra geldi ve savaş gemisinin yerini aldı.^[5] Alman bir sivil olan Hermann Wilberg 110 kilometre (70 mi) kuzeyde, kurtarılmak üzere güneye yolculuk etti ve Panther'den üç gün sonra geldi.^[6] Fransızlardan ve İngilizlerden ani bir tepki geldi.

Britanya'nın dahil olması[değiştir | kaynağı değiştir]

İngiliz hükûmeti, Fransa'yı aceleci önlemler almaktan alıkoymaya ve onu Fes'e asker göndermekten caydırmaya çalıştı ancak başarısız oldu. Nisan ayında Dışişleri Bakanı Sir Edward Gray şöyle yazdı: "Fransızların yapmayı düşündüğü şey akıllıca değil, ancak anlaşmamız uyarınca müdahale edemeyiz".^[7] Ellerinin bağlı olduğunu ve Fransa'yı desteklemek zorunda olduğunu hissetti.

İngilizler SMS Panther savaş gemisinin Fas'a gelişinden endişelendi. Kraliyet Donanması, İspanya'nın güneyindeki Cebelitarık'ta bir deniz üssüne sahipti. Almanların Agadir'i Atlantik'te bir deniz üssüne dönüştürmek istediğine inanıyorlardı.^[8] Britanya, savaşın çıkması ihtimaline karşı Fas'a savaş gemileri gönderdi. Birinci Fas Krizinde olduğu gibi, İngiltere'nin Fransa'ya desteği, İngiltere-Fransa Dostluk Antlaşması'nın gücünü gösterdi.

Alman malî krizi[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu krizin ortasında, Almanya finansal kargaşaya maruz kaldı. Borsa bir günde yüzde 30 düştü,^[9] halk, banknotları altın için nakit paraya çevirmeye başladı ve bankalarda bir dalgalanma oldu. Reichsbank, bir ayda altın rezervlerinin beşte birini kaybetti. Bu krizi Fransız maliye bakanının yönettiği söylentisi mevcuttu.^[9]

Müzakereler[değiştir | kaynağı değiştir]

7 Temmuz'da, Paris'teki Alman büyükelçisi, Fransız hükûmetine, Almanya'nın Fas'ta toprak emelleri olmadığını bildirdi ve Almanya, Fransız Kongosu bölgesindeki Almanya için "tazminat" ve Fas'taki ekonomik çıkarlarının korunması temelinde bir Fransız himayesi için pazarlık yapacaktı. 15 Temmuz'da sunulan Alman şartları, Kamerun ve Togoland'ın kuzey kesimini devretme teklifini içerirken, buna daha sonra Fransa'nın Belçika Kongosu ön alım hakkı eklenerek Fransa'dan tüm Fransız Kongo'yu Sangha Nehri'nden denize talep etti.

21 Temmuz'da David Lloyd George, Londra'daki "Mansion House" konuşmasında ulusal onurun barıştan daha değerli olduğunu açıkladığı bir konuşma yaptı: "İngiltere, sanki hiçbir önemi yokmuş gibi çıkarları hayati derecede etkilenen İngiltere'ye kötü davranılırsa Milletler kabinesi, sonra kesin olarak söylüyorum, bu bedel ile barış bizimki gibi büyük bir ülkenin tahammül edemeyeceği bir aşağılama olacaktır." Konuşma, Almanya tarafından Fransa'ya mantıksız bir anlaşma dayatılamayacağına dair bir uyarı olarak yorumlandı.^[10]

4 Kasım'da, Fransız-Alman müzakereleri, Fransız-Alman Anlaşması^[11] olarak anılan bir konvansiyona yol açtı; bu konvansiyona göre Almanya, Orta Kongo'nun Fransız Ekvatoral Afrikası kolonisinde (günümüzde Kongo Cumhuriyeti) toprak karşılığında Fransa'nın Fas'taki konumunu kabul etti. Neukamerun olarak bilinen bu 275,000 km² (106,178 sq mi) bölge, Kamerun Alman kolonisinin bir parçası oldu. Bölge kısmen bataklıktır (uyku hastalığının yaygın olduğu yer), ancak Almanya'ya Kongo Nehri üzerinde bir çıkış noktası sağladı. Almanya, Fransa'ya Fort Lamy'nin güneydoğusundaki (günümüzde Çad'ın bir parçası) küçük bir toprak parçası verdi.

Sonrası[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel

^ Clark 2012, ss. 204-13.
^ GP XXIX, number 140, Affaires du Maroc VI, 332 ff
^ Kissinger 1995, ss. 912.
^ Affaires du Maroc VI, 372 ff
^ MacMillan 2013, ss. 439.
^ MacMillan 2013, ss. 440.
^ Hinsley 1977, ss. 271 Quoted in M.L. Dockrill.
^ "Two War Clouds Menace Europe" (PDF). The New York Times (İngilizce). 6 Temmuz 1911. 13 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Kasım 2007.
^ ^a ^b Ahamed 2010, ss. 43.
^ Wilson 1972, ss. 513-532.
^ Maurice, Zimmermann (1912). "L'accord franco-allemand du 4 novembre 1911 au sujet du Maroc et du Congo". Annales de géographie (Fransızca). 21 (116). 24 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2020.

Genel

Clark, Christopher (2012). Sleepwalkers: How Europe Went to War in 1914 (İngilizce).
Kissinger, Henry (1995). Diplomacy (İngilizce). Simon & Schuster. ISBN 0-671-51099-1.
MacMillan, Margaret (2013). The War that Ended Peace: The Road to 1914 (İngilizce). Random House.
Hinsley, F.H. (1977). "British Foreign Policy Under Sir Edward Grey". British Policy During the Agadir Crisis of 1911 (İngilizce). Cambridge.
Ahamed, Liaquat (2010). Lords of Finance. Londra: Windmill Books. ISBN 978-0-09-949308-2.
Wilson, Keith (1972). "The Agadir Crisis, the Mansion House Speech, and the Double-Edgedness of Agreements". Historical Journal (İngilizce). 15 (3).

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Anderson, Frank Maloy and Amos Shartle Hershey, eds. Handbook for the Diplomatic History of Europe, Asia, and Africa 1870-1914 (1918) online, brief summary
Barlow, Ima Christina. The Agadir Crisis (University of North Carolina Press, 1940).
Barraclough, Geoffrey. From Agadir to Armageddon: anatomy of a crisis (1982).
Colonialism: An International Social, Cultural, and Political Encyclopedia. ABC-CLIO. 2003. s. 8. ISBN 9781576073353. 3 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2020.
Brandenburg, Erich. (1927) From Bismarck to the World War: A History of German Foreign Policy 1870-1914 (1927) online.
Carroll, E. Malcolm, French Public Opinion and Foreign Affairs 1870-1914 (1931). online pp 231–51.
Carroll, E. Malcolm. Germany and the great powers, 1866-1914: A study in public opinion and foreign policy (1938) online20 Eylül 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.; online at Questia 1 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. also online review 20 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., pp 643–99
Gooch, G.P. History of modern Europe, 1878-1919 (2nd ed. 1956) pp 386–413. online, diplomatic history
Nicolson, Harold. King George V (1953) pp 177–193. online
Somervell, D.C. The Reign of King George V, (1936) pp 229–38.online free
Spender, J.A. Fifty years of Europe: a study in pre-war documents (1933) pp 329–40.

[FOOTNOTEClark2012204-13-1] Clark 2012, ss. 204-13.

[2] GP XXIX, number 140, Affaires du Maroc VI, 332 ff

[FOOTNOTEKissinger1995912-3] Kissinger 1995, ss. 912.

[4] Affaires du Maroc VI, 372 ff

[FOOTNOTEMacMillan2013439-5] MacMillan 2013, ss. 439.

[FOOTNOTEMacMillan2013440-6] MacMillan 2013, ss. 440.

[FOOTNOTEHinsley1977271_Quoted_in_M.L._Dockrill-7] Hinsley 1977, ss. 271 Quoted in M.L. Dockrill.

[8] "Two War Clouds Menace Europe" (PDF). The New York Times (İngilizce). 6 Temmuz 1911. 13 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Kasım 2007.

[FOOTNOTEAhamed201043-9] Ahamed 2010, ss. 43.

[FOOTNOTEWilson1972513-532-10] Wilson 1972, ss. 513-532.

[11] Maurice, Zimmermann (1912). "L'accord franco-allemand du 4 novembre 1911 au sujet du Maroc et du Congo". Annales de géographie (Fransızca). 21 (116). 24 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2020.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

Agadir Krizi nedir?, Agadir Krizi anlamı nedir?, Agadir Krizi ne demektir?