2022 Kazakistan cumhurbaşkanlığı seçimi

← 2019 20 Kasım 2022 (2022-11-20) 2029 →
Aday Kasım Cömert Tokayev Jiguli Dayrabayev Qaraqat Ğbden Parti Bağımsız Auyl Halk Demokratik Yurtsever Partisi İttifak Halk Koalisyonu (Kazakistan) - Ulusal Profesyonel Sosyal Hizmet Uzmanları İttifakı Aldığı oy 6,456,392 271,641 206,206 Oran %81.31 %3.42 %2.60   Aday Nurlan Auesbayev Meyram Qajıken Saltanat Tursınbekova Parti Ulusal Sosyal Demokrat Parti Amanat Sendikalar Topluluğu İttifak - - Qazaq anaları - dästürge jol Aldığı oy 200,907 176,116 168,731 Oran %2.53 %2.22 %2.12
Önceki Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev Bağımsız Seçilen Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev Bağımsız

Kazakistan
Bu kategoride yer alan maddeler Kazakistan hükûmeti ve siyasetinin bir parçasıdır.
BDT Üye Devleti
Anayasa İnsan Hakları Cumhurbaşkanı (Liste) Kasım Cömert Tokayev Başbakan Oljas Bektenov Güvenlik Konseyi Başkan Kasım Cömert Tokayev Parlamento Senato Başkan Maulen Aşimbayev Meclis Başkanı Yerlan Koşanov Siyasi partiler Seçimler Cumhurbaşkanlığı 2015 2019 2022 Parlamento 2016 2021 2023 İdari yapılanma Bölgeler (oblıstar) İlçeler (audandar) Dış İlişkiler Vize politikası
Atlas
g t d

Kazakistan halkı, cumhurbaşkanını seçmek için 20 Kasım 2022 tarihinde erken bir cumhurbaşkanlığı seçimleri yapıldı.^[1][2] Bu seçim, Kazakistan'ın 1991'deki bağımsızlığından bu yana yapılan yedinci cumhurbaşkanlığı seçimi ve 1999'dan bu yana üst üste altıncı kez yapılan erken seçim oldu.^[3]

Başlangıçta seçimler Aralık 2024 olarak planlanıyordu, ancak Cumhurbaşkanı Tokayev, Ocak ayındaki huzursuzluğun ardından Eylül 2022'de yaptığı yıllık ulusa sesleniş konuşması sırasında ve bunu takip eden anayasa referandumu, bu yılın sonbaharında yapılacak erken cumhurbaşkanlığı seçimlerinin yanı sıra cumhurbaşkanlığı görev süresinin uzatılması ve yenileme olmadan yedi yıla çıkartılması çağrısında bulundu.^[4][5] Ardından Tokayev, başlangıçta ikinci beş yıllık bir dönemde yeniden seçilmek için aday olma niyetini de açıkladı.^[6][7] Ancak bu, Tokayev'in görev süresine ilişkin tekliflerinin, ikiden fazla cumhurbaşkanlığı yapmasına izin vereceği yönündeki spekülasyonlarla karıştırılmasına ve yasallığına yol açtı ve iktidardaki Amanat partisi milletvekilleri tarafından hazırlanan cumhurbaşkanlığı dönemi yasası, bunun yerine önceki seçimlerde kabul edilecek ve ikinci dönemini esasen nihai olacak şekilde belirledi. Sonuç olarak Tokayev, 12 Eylül'de yedi yıllık önerisiyle Anayasa Konseyi'ne başvurdu.^[8] 13 Eylül'de Anayasa Konseyi bir kararla Tokayev'in talebi lehinde karar verdi^[9] ve Parlamento'nun onayı ile 17 Eylül'de önerilen değişiklikler Tokayev tarafından yasalaştırıldı.^[10][11] Daha sonra 21 Eylül'de bir cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile seçim tarihini belirledi.^[12][13][14]

Toplam 12 adayın kaydedildiği seçimlerde, mevcut Kazakistan cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev'i, Amanat, Ak Yol, Kazakistan Halk Partisi^[15] ve bazı sivil oluşumlardan oluşan Kazakistan Halk Koalisyonu destekledi.^{[16][17][18][19]}

Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir önceki cumhurbaşkanlığı seçimleri 2019'da yapıldı ve Kasım Cömert Tokayev resmen Kazakistan'ın ikinci cumhurbaşkanı olarak seçildi.^[20] Bu süre zarfında, çok sayıda siyasi yorumcu ve gözlemciye göre, Cumhurbaşkanı Tokayev, nihayetinde Nazarbayev'in en büyük kızı Dariga Nazarbayeva'ya iktidarı devretmek için siyasi bir halefiyet sağlama niyetiyle, Nazarbayev'in sadık halefi olarak kabul edildi. Nazarbayev'in bir dizi demokrasi yanlısı protestodan sonra Mart 2019'da istifa etti.^{[21][22][23][24]} Nazarbayev, Güvenlik Konseyi'nin ömür boyu başkanlığının yanı sıra anayasal bir "Elbaşı" ("ulusun lideri") unvanını taşıması nedeniyle Kazakistan'ın fiili lideri olarak görülmeye devam edildi.^[25]

Bununla birlikte Tokayev, Dariga Nazarbayeva'nın senato görevinden alınmasıyla 2020'den başlayarak kendi siyasi etkisini uygulamaya başladı.^[26][27][28] Ayrıca Halk Meclisi başkanlığına ve daha sonra Nazarbayev'in kurucusu olduğu iktidardaki Nur Otan (daha sonra Amanat olarak değiştirildi) partisine başkanlık etti.^{[29][30][31][32]} Tokayev'in Nazarbayev'inkiyle çelişen artan öz-güçlerine rağmen, cumhurbaşkanlığı, Kazakistan'a genel olarak küçük bir değişiklik getirecek olan uluslararası ve demokratik standartlardan yoksun ve yetersiz olduğu için eleştirildi.^{[33][34][35][36]}

2021 parlamento seçimleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Kazakistan Cumhuriyeti Parlamentosu Meclisi (Mazhilis) için yasama seçimleri ilk kez Ocak 2021'de Tokayev'in başkanlığında yapıldı ve Kazakistan'da çok partili bir sistem geliştirmek amacıyla oylamadan önce birkaç yasa kabul edildi: kayıt için siyasi parti üyelik eşiğinin düşürülmesi,^[37] parlamenter muhalefetin oluşumu,^[38] parti listesinde zorunlu %30 kadın ve genç kotası oluşturulması.^[39]

Cumhurbaşkanı Tokayev'in daha önce çok partili bir sistem için vaatlerine ve farklı partilerin Parlamento'ya girme umutlarını ifade etmesine rağmen,^[40][41] yeni seçilen 7. Parlamentonun bileşimi, iktidardaki Nur Otan partisi ile 2016'nın aksine neredeyse aynı kaldı. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı ile Mazhilis'in alt meclisi üzerindeki üstün çoğunluk kontrolünü hala elinde tutuyor ve oylamayı gerçek bir seçim eksikliği ile rekabetçi olmadığı için eleştiriyor.^[42][43] 2016 yasama seçimlerinde Dariga Nazarbayeva'nın Mazhilis milletvekili olarak geri dönüşü de görüldü, bu da Nazarbayev'in cumhurbaşkanlığı sonrası etkisi ve siyasi halefiyeti hakkında bir kez daha tartışmaları başlattı.^[44][45] 7. Parlamento 15 Ocak'ta toplanırken Tokayev yaptığı konuşmada, Kazak siyasi sisteminin gelişimini ilerletmeyi ve insan haklarını koruma mekanizmalarını güçlendirmeyi amaçlayan üçüncü bir reform paketini açıkladı.^[46]

2021 yerel seçimleri[değiştir | kaynağı değiştir]

2020 ulusa sesleniş konuşması sırasında Cumhurbaşkanı Tokayev, kırsal belediyelerin äkimlerinin (yerel liderler) sonraki yıl içinde ilk kez doğrudan seçilmesini önerdi.^[47] Bunu yapmak için Tokayev, doğrudan seçimlere zemin hazırlama konusundaki önerilerini uygulamak için 14 Eylül 2020'de bir başkanlık kararnamesi imzaladı.^[48] 2021'in başlarında Parlamento, bağımsız ve aday gösterilen adayların belediye seçimlerine katılmasına izin veren ve ardından Tokayev tarafından yasalaştırılan bir dizi yasa tasarısını onayladı.^[49][50]

Pandemi sonrası toparlanma ve artan sosyal sıkıntılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kazakistan'da COVID-19 pandemisi, bir dizi sosyoekonomik, eğitim, sağlık ve siyasi karışıklığı beraberinde getirdi.^[51] Buna karşılık, Kazakistan hükûmeti pandeminin etkileriyle başa çıkmak için bir dizi kriz karşıtı önlem başlattı,^[52] İnsan Hakları İzleme Örgütü, COVID-19'un "eşitsizliği artırdığını" iddia etti ve Kazakistan hükûmetine "acilen yardım programlarını genişletin ve daha güçlü sosyal koruma sağlanması"nı söyledi.^[53]

2021'in başında, başlangıçta halkın şüpheciliği ve güvensizliği nedeniyle yetersiz kalan Kazakistan'da aşılama uygulaması başladı.^[54] Jab alımını hızlandırmak için Kazakistan hükûmeti, Kazakistan'daki aşılama oranlarını artırdığı için karışık sonuçlar alan, ancak sahte aşı pasaportlarının yoğun kullanımı ve aşılanmamış kişilerin yanlışlıkla aşılanmış sayılmasıyla karmaşık hale gelen halka açık ortamlarda zorunlu aşı, test ve sağlık geçişi gerekliliklerini uygulamaya koydu.^{[55][56][57][58]} Tartışmalı olan bu politika, birçok şehirde izin verilmemiş aşı karşıtı protestolara da yol açtı.^[59][60]

Düşük petrol fiyatları ve yurt içi aktivite nedeniyle COVID-19 pandemisinden etkilenen Kazakistan ekonomisi, 2020'nin sonlarında toparlanmaya başlamasına ve nihayetinde Ekim 2021'e kadar pandemi öncesi %3,5'lik reel GSYİH büyüme oranına ulaşmasına rağmen, Kazakistan da en çok gıda maliyetinin artış gösterdiği bir enflasyonla karşı karşıya kaldı.^[61] 2021'in sonlarında %8,5 civarında olan enflasyon oranı, artan fiyatların bir sonucu olarak 2022 baharından itibaren keskin bir şekilde büyüdü. Yüksek enflasyon, özellikle 2021'den başlayarak Batı Kazakistan'da işçi grevlerinde bir artışa yol açtı ve o yılın yazına kadar, Oxus Society'nin Orta Asya Protesto İzleyicisi'nin 2018-2020 yıllarına göre daha fazla grev kaydetmesiyle toplumda huzursuzluğun olduğu konusunda endişe verici hale geldi.^[62]

Ocak 2022 protestoları ve Nazarbayev'in etkisinin azalması[değiştir | kaynağı değiştir]

Artan yaşam maliyetleri ve sosyal hoşnutsuzlukla birlikte, 2 Ocak'ta petrol üreten Janaözen şehrinde, sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG) fiyatındaki ani artış üzerine protestolar patlak verdiğinde, 2022'den itibaren durumsal görünüm düşüşe geçti.^[63][64]

Başlangıçta Batı Kazakistan ile sınırlı olan protestolar, LPG maliyetini düşürme talepleriyle temelde düşük anahtarlı ve küçük ölçekliyken,^[65] sonuçta siyasi ve sosyoekonomik reform çağrılarına kadar, hoşnutsuzluk kısa sürede diğer illere de yayıldı.^[66] Cumhurbaşkanı Tokayev, halkı yatıştırmak amacıyla hükûmete LPG, benzin, dizel yakıt ve temel gıda ürünlerinde altı aylık bir fiyat üst sınırını eski haline getirmesini emretti ve ayrıca ev hizmetleri fiyatlarına moratoryum dahil edildi.^[67] Ayrıca Kazak vatandaşlarını kamu düzenini bozmamaya ve protestocuların tüm meşru taleplerinin dikkate alınacağını söyledi.^[68][69] Ancak, Tokayev'in tavizleri öfkeyi bastıramadı ve üçüncü gece, gösteriler en büyük şehir olan Almatı'da başlayan isyanlara dönüştü.^[70][71][72] Kazakistan genelinde Almatı Akimat Binası gibi çeşitli hükûmet binaları basıldı ve ateşe verildi.^[73] Meydana gelen bu yaygın anarşiye yanıt olarak Tokayev'in olağanüstü hâl ilan etmesine, Başbakan Askar Mamin'in görevden alınmasına^[74][75] ve internet bağlantısının kesilmesine^[76][77] yol açtı. Ayrıca hükûmetler arası askeri-müttefik Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü'nden barışı koruma müdahalesi talep etti ve "terörle mücadele operasyonunun" bir parçası olarak protestoculara karşı ölümcül güç kullanılmasına izin verdi.^[78][79][80]

Günlerce süren olayların ardından, 225 kişinin öldüğü, 2.600'den fazla kişinin yaralandığı ve bunun yanı sıra tahmini 2 milyar doların üzerinde hasara yol açtığı bildirildi.^[81][82] Şiddeti nedeniyle, olaylar kötü bir şekilde "Kanlı Ocak" (Kazakça: Қанды қаңтар) olarak tanındı.^[83][84][85] Birçok yerel ve uluslararası insan hakları grubu, Kazakistan hükûmetinin daha sonra protestocular, gazeteciler, insan hakları aktivistleri ve seyirciler de dahil olmak üzere 10.000'den fazla tutukluya hapishanede işkence, kötü muamele ve gözaltında ölümler uyguladığını bildirdi.^[86][87][88]

Cumhurbaşkanı Tokayev, Ocak ayındaki huzursuzluğu, komşu Orta Asya ülkeleri, Afganistan ve Orta Doğu'dan yabancı destekli 20.000 terörist tarafından sızan bir "darbe girişimi" olmakla suçladı.^[89][90][91] Bazı analistler, bu olayların eski cumhurbaşkanı Nazarbayev ve halefi Tokayev arasında geçen bir güç mücadelesi olduğunu belirtti.^[92][93][94] Bunun başlıca görünür işaretlerden biri olarak ise, Nazarbayev'in ömür boyu Güvenlik Konseyi'ndeki görevinden alınmasıydı.^[95][96] Bununla birlikte Nazarbayev'in kendisi, onları söylentiler olarak nitelendirdiği, sözde seçkinler çatışması iddialarını yalanladı.^[97][98]

Nazarbayev'in iktidar mücadelesi spekülasyonlarını reddetme konusundaki güvencelerine rağmen, Tokayev, eski Başbakan ve Ulusal Güvenlik Kurulu başkanı Kerim Mesimov'un tutuklanmasıyla başlayarak, Nazarbayev'e sadık olduğu düşünülen birkaç yetkiliye karşı bir dizi tasfiye ve baskı başlattı.^{[99][100][101]} Mesimov'un yardımcısı ve Nazarbayev'in yeğeni Samat Abish de UGK'den ihraç edildi.^[102] Nazarbayev'in akrabaları olan diğer yetkililer, Eurasianet'in sonuçları "De-Nazarbayevifikasyon"un bir parçası olarak nitelendirdiği çeşitli şirket liderlerinden istifalarla karşı karşıya kaldı.^[103] Şubat 2022'de Parlamento'dan başka bir hamle geldi ve Nazarbayev'in ömür boyu Güvenlik Konseyi ve Halk Meclisi başkanlığına tamamen son verilmesini sağlayan bir dizi yasa tasarısı kabul edildi.^[104] Daha önce 2021'de milletvekili seçilen Dariga Nazarbayeva, Mazhilis'teki koltuğundan da istifa etti.^[105][106]

2022 anayasa referandumu ve erken seçim spekülasyonları[değiştir | kaynağı değiştir]

2022 protestolarının ardından Cumhurbaşkanı Tokayev, Mart 2022 ulusa sesleniş konuşmasında yürütme yetkilerini azaltmak ve Parlamentoya daha fazla yetki vermek için siyasi ve anayasal reformları duyurdu.^[107] Bunu yapmak için, belgenin 98 maddesinden 33'ünü değiştirecek bir anayasa referandumu başlattı.

Seçim sistemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Kazakistan cumhurbaşkanı iki turlu sistem kullanılarak seçilir; ikiden fazla cumhurbaşkanı adayı varsa ve hiç kimse ilk turda oyların çoğunluğunu alamazsa, ilk tur yapıldıktan sonra en geç iki ay içinde ilk iki aday arasında ikinci tur yapılır.^[108][109] Cumhurbaşkanlığı seçimi geçersiz ilan edilirse veya kazanan belirlenmezse, Merkez Seçim Komisyonu (MSK), ilk oylama yapıldıktan sonra en geç iki ay içinde yeniden bir seçim planlayabilir.^[109]

Adaylar[değiştir | kaynağı değiştir]

Anayasa'nın "Seçimlere Dair" 54. Maddesi, Merkez Seçim Komisyonu'nun (MSK), bir cumhurbaşkanı adayının Anayasa ve "Seçimler Hakkındaki" Anayasa Kanununda belirtilen şartlara uygunluğunu, özetin sunulmasından itibaren beş gün içinde belirlemesini şart koşuyor. Cumhuriyetçi bir kamu derneğinin en üst organı tarafından adayın adaylığı ve cumhurbaşkanlığına aday olmaya rıza hakkında, adayın bir seçim ücreti ödediğini onaylayan belge ile toplanır.^[109] Cumhurbaşkanı adayı, MSK hesabına 50 yasal asgari ücret (3 milyon tenge) tutarında bir seçim ücreti yatırmalıdır.^[110] Adaylar, cumhurbaşkanı seçilmeleri veya adayın ölümü halinde olduğu gibi oyların en az yüzde beşini almaları için bir ödeme alacaklardır. Diğer tüm durumlarda, ücret iade edilmez ve ulusal bütçenin gelirlerine aktarılır.

• 
  Cumhurbaşkanı
  Kasım Cömert Tokayev
• 
  Yntymaq Genel başkanı Meyram Qajıken
• 
  Ulusal Profesyonel Sosyal Hizmet Uzmanları İttifakı
  Qaraqat Ğbden
• 
  Qazaq anaları - dästürge jol
  Saltanat Tursınbekova
• 
  Ulusal Sosyal Demokrat Parti
  Nurlan Auesbayev

Kampanya süreci[değiştir | kaynağı değiştir]

Kampanya süreci, 21 Ekim 2022'de saat 18.00'de, cumhurbaşkanı adaylarının Kazakistan'ın bölgelerindeki halk seçim merkezlerini açmasıyla resmen başladı.^[111] Merkez Seçim Komisyonu (MSK) 22 Ekim'de kampanya merkezi temsilcileriyle yaptığı görüşmede, MSK'nin adayların yasaları ihlali durumunda ihraç edilmeleri ve tüm mali işlemlerin açık bir şekilde yapılması gerektiği konusunda uyarıda bulunduğu inceleme kurallarına ilişkin bir toplantı yaptı.^[112]

Kasım Cömert Tokayev[değiştir | kaynağı değiştir]

Görevdeki cumhurbaşkanı adayı Kasım Cömert Tokayev, başlangıçta 1 Eylül 2022 ulusa sesleniş konuşması sırasında yeniden adaylığını açıkladı.^[113] 21 Eylül'deki cumhurbaşkanlığı seçiminin tarihiyle ilgili bir kararnameyi imzalarken, seçim beyannamesinin "sosyo-ekonomik ilerlemeyi sağlamayı amaçlayan yeni girişimlerin" ana hatlarını vereceğini ima etti.^[114] Halk Koalisyonu'nun adayı olduktan sonra Tokayev, Kazakistan'ın dönüşümü ve vatandaşların refahının iyileştirilmesi için tedbirler ve dengeli bir dış politika içereceğini belirtti. "bölgesel ve küresel güvenliği" sağlamayı içeren seçim platformunu "yakın bir gelecekte" sunacağını açıkladı.^[115]

Tokayev'in seçim programı, 28 Ekim 2022'de Adil Devlet, Adil Ekonomi, Adil Toplum olmak üzere üç bloktan oluşan kampanya web sitesinin açılışıyla kamuoyuna açıklandı.^[116] Tokayev, "güçlü bir cumhurbaşkanı, etkili bir parlamento ve hesap verebilir bir hükûmet" şeklindeki önceki duruşunun sürdürüleceği bir siyasi sistemin destekçisi olarak kendini konumlandırdı.^[117] Programda, yasalaşan politikaların “halkın ve yetkililerin konsolide bir konumu” üzerinde yapılacağı “adil bir devlet” oluşumu, vatandaşlar için verimli hükûmet performansı, bağımsız yargı sistemi, vatandaş haklarının korunması ve vatandaşların haklarının korunması için siyasi değişiklikleri ve ulusal güvenliğin sağlanması gibi konular yer almakta.^[117] Ekonomi politikaları için Tokayev, ekonomide devlet müdahalesini azaltırken aynı zamanda oligarşiyle mücadele, dengeli ve şeffaf bir maliye politikası, tarım için kırsal kalkınma, ulaşım koridorlarının genişletilmesi, bağımsız sürdürülebilir enerji, altyapı ve bölgesel kalkınma, yüksek teknolojili ürünlerin üretimi ve Kazakistan'da devam eden dijital dönüşüm ile sınırlı olmayan enerji sistemlerinin kullanılmasından bahsetti.^[118]

Tokayev'in seçim kampanyasına, 28 Ekim'de Abay iline yaptığı ziyaretle başlayan seçim merkezi üyeleri eşlik etti.^[119]

Meyram Qajıken[değiştir | kaynağı değiştir]

21 Ekim 2022'de kampanya merkezinin açılışında, Yntymaq lideri ve "Amanat" Sendikalar Topluluğu adayı Meyram Qajıken, sivil toplum ve sosyal ortaklığın temel dayanak olarak tanımlandığı seçim programının ana yönlerini açıkladı.^[120]

"Refahın kökü dayanışmadır" başlıklı manifestosu; (Kazakça: Игілік түбірі – ынтымақ), Kazakistan'ın tüm etnik kökenlerinin kültürel olarak birleştirilmesi, yüksek kaliteli eğitime daha geniş erişim, kamu yönetiminin sivil topluma daha fazla karar verme işleviyle ademi merkezileştirilmesi, yargı bağımsızlığı ve artan ulusal savunma, daha güçlü bağımsız sendikalar, sağlık ve sosyal koruma ile sosyal politikalar, çalışma koşulları ve ücret artışları ile birlikte gelişme, ekonomik alanda modernleşme, artan dış ikili anlaşmalar ve daha güçlü ekonomik ve siyasi egemenlik konularına değiniyor.^[121]

Qajıken, bölgenin endüstriyel ekonomik durumu nedeniyle Pavlodar'da 22 Ekim'de seçim kampanyasını başlattı ve gençler, emekçiler, girişimciler ve sendika temsilcileriyle bir araya geldi.^[122][123]

Jiguli Dayrabayev[değiştir | kaynağı değiştir]

Auyl Halkın Demokratik Yurtsever Partisi adayı Jiguli Dayrabayev'in seçim programı, "bozkır demokrasisi" ilkelerini, yüksek manevi ve ahlaki kültürü, güçlü bir tarım sektörünü ve kırsal köylere yönelmek için daha fazla altyapı geliştirilmesini savunduğu güçlü bölgeleri içermektedir.^[124] Dayrabayev, tarım-sanayi kompleksinin yeniden canlandırılması ve köylerin soylulaştırılması, tarım üreticileri ve çalışanları için başkanlık garantileri, tarım işçilerinin statüsünün onlara daha fazla sosyal destek sağlayarak yükseltilmesi, vatandaşlara daha ucuz gıda ürünleri ve tarımsal sanayi kompleksi yatırımcılarına sigorta sağlanması ve kentsel bir tüketici toplulukları ve kooperatifler ağı geliştirmesine desteğini dile getirdi.^[125] Buna ek olarak Dayrabayev, Kazak dilinin her alanda kullanımının artırılmasına ve Oralmanlar ("Kazak geri dönenler") "tam destek" verilmesine desteğini dile getirdi.^[125]

23 Ekim'de Dayrabayev, seçim platformunu sunduğu ve Kazakistan'da artan gıda fiyatları sorunlarını gündeme getirdiği satıcı ve alıcılarla bir araya geldiği Astana'daki "Shapagat" halk pazarına ilk kampanya ziyaretini yaptı.

Qaraqat Ğbden[değiştir | kaynağı değiştir]

Ulusal Profesyonel Sosyal Hizmet Uzmanları Birliği adayı Qaraqat Ğbden, "devletin ana zenginliği" kişinin kendisi olduğu duruşuyla Kazak vatandaşlarının yaşam standartlarının iyileştirilmesi ve ailelere insana yakışır bir yaşam sağlanması için kampanya yürüttü. Kendisini özellikle ailelere, çocuklara, gençlere ve yaşlılara yönelik "sosyal odaklı" olarak tanımlayan yayınlanmış seçim beyannamesinde: aile kurumunun güçlendirilmesi, ücretsiz boş zaman etkinliklerinin genişletilmesi ve eğitim tesislerinin inşa edilmesi çağrısında bulundu. Ğbden'in manifestosu, kültür ve yetiştirme, eğitim ve bilim, sağlık ve sosyal korumanın "herhangi bir toplumun başarılı gelişiminin temeli ve garantisi" olduğunu savundu.^[126]

Ğbden, ilk kampanya gezisinde 22 Ekim'de Astana yakınlarındaki Qosşy ve Qoiandy'ı ziyaret ederek seçmenlerle sorunları tartıştı ve manifestosunu sundu.^[127] 1 Kasım'da Ğbden, Kazakistan'da Cadılar Bayramı'nın yasaklanmasını önerdi ve buna aşağıdaki Seul Cadılar Bayramı izdihamından alıntı yaptı ve gençleri bunun yerine mevcut Kazak ulusal ve resmî tatillerini kutlamaya ve popülerleştirmeye çağırdı.^[128]

Saltanat Tursınbekova[değiştir | kaynağı değiştir]

Saltanat Tursınbekova, Qazaq analary-dästürge jol'dan aday gösterilmesinin ardından, "Tokayev'in ana hatlarıyla belirlediği stratejiye" bağlı kalmanın gerekliliğini ve kampanyasının "uluslararası politikadaki durum" ile ilgili güvenlik konularını yönetmeye değil, sosyal meselelere odaklanacağını vurguladı.^[129] Tursınbekova, Kazakistan'da aile içi şiddet ve çocuk istismarının arttığına dikkat çekerek, halkın adalete güvenini savunduğu, esas olarak hukukun üstünlüğü konusunda kampanya yürüttü.^[130] Tursınbekova seçim programında yargı ve hukuk reformu, kamu güvenliği, siyasi sistemin demokratikleştirilmesi ve modernizasyonu, aile kurumunun güçlendirilmesi, nüfusun sosyal korunması, sürdürülebilir iş desteği ve ekonomik kalkınma konularında önerilere de değindi.^[130]

26 Ekim 2022'de Karağandı şehrinde insan hakları aktivistleri, avukatlar, lisans öğrencileri, aile içi şiddet mağdurları ve insan haklarının korunması alanında çalışan çeşitli STK'lerin üyeleriyle toplantılar düzenlediği kampanya yolculuğuna başladı.^[131]

Nurlan Ausbayev[değiştir | kaynağı değiştir]

Muhalefetteki Ulusal Sosyal Demokrat Parti'nin kuruluşundan bu yana ilk ve tek kayıtlı adayı olan Nurlan Ausbayev, kampanyasını "Özgürlük. Adalet. Dayanışma!" sloganıyla yürüttü. (Kazakça: Еркіндік. Әділдік. Ынтымақ!), Kazakistan'ın son otuz yıllık bağımsızlığının sorunlarına öncelikle COVID-19 pandemisinin etkisini ve "oligarklar ve yabancı politikacıları" hedef alarak ele aldı.^[132]

Ğuesbaev ilk kampanyasını 22 Ekim 2022'de Karağandı ilindeki Shakhtinsk şehrinde işçilerle bir araya gelerek seçim platformunun önceliklerine odaklandığı yerde yürüttü.^[133]

Seçim günü[değiştir | kaynağı değiştir]

Kazakistan'daki sandıkların çoğu, 20 Kasım 2022'de 07.00 (UTC+06.00)'da ülkenin doğu kesiminde açıldı, çünkü ilk oy kullananlar Tokyo'daki Kazak vatandaşlarıydı.^[134] 07.00 (UTC+06:00) itibarıyla, ülkenin Almatı, Astana ve Çimkent şehirlerinde, denizaşırı 12 bölge ile diğer bölgelerde faaliyet gösteren 8.150 oy kullanma merkezi vardı.^[135]

Çıkış anketleri[değiştir | kaynağı değiştir]

MSK başkanı Nurlan Ğbdirov'a göre, 14 Kasım 2022'de Amanat Partisi Kamu Politikası Enstitüsü, Kapsamlı Sosyal Araştırmalar Enstitüsü Astana "SOTSIS-A" ve "Açık Toplum" Uluslararası Bölgesel Araştırmalar Enstitüsü'nün üç anket kuruluşu, seçim günü bina ve seçim bölgelerinin dışında çeşitli çıkış anketleri yaptı.^[136]

Oy verme gününde Kazakistan genelinde ortalama 10.000 ila 20.000 kişiyle dört zaman aralığı ölçümünde görüşülmüştür ve ana kategorilere ayrılan sonuçlar daha sonra sayım ve analiz için veri tabanına gönderilmiştir.^[137]

21 Kasım 2022 gece yarısında yayınlanan çıkış anketleri, 21 Kasım'ın erken saatlerinde çeşitli haber ajanslarının Tokayev'in seçim zaferini öngörmesine yol açtığı için, "Hepsine karşı" oy pusulasının ikinci en belirgin seçenek olmasıyla birlikte Tokayev'e ezici bir destek gösterdi.^{[1][2][4][8][138]}

Sonuçlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Katılım[değiştir | kaynağı değiştir]

Bölge	Saat
	10.00[139]	12.00[140]	14.00[141]	16.00[142]	18.00[143]	20.00[144]	22.00[145]
Abay	%25.64	%43.67	%69.32	%73.57	%78.88	%80.18	%80.18
Akmola	%21.21	%40.13	%51.04	%71.38	%75.82	%78.87	%78.87
Aktöbe	%26.66	%44.48	%53.21	%68.81	%71.23	%72.20	%72.81
Almatı	%20.12	%25.83	%40.85	%55.11	%70.92	%72.10	%72.10
Atırav	%25.03	%40.42	%52.56	%60.87	%67.88	%70.87	%70.87
Batı Kazakistan	%20.86	%27.55	%43.85	%54.62	%64.77	%67.77	%68.67
Jambıl	%23.27	%41.29	%52.74	%68.74	%77.27	%79.57	%79.57
Jetisu	%25.58	%42.18	%52.17	%68.88	%77.08	%81.43	%81.42
Karağandı	%32.27	%44.99	%53.75	%71.89	%77.80	%78.39	%78.39
Kostanay	%26.97	%42.87	%53.15	%71.38	%77.56	%79.28	%79.28
Kızılorda	%29.41	%43.46	%59.18	%72.88	%77.20	%80.31	%81.07
Mangıstav	%25.20	%41.19	%53.40	%59.61	%64.57	%66.18	%66.99
Pavlodar	%27.90	%44.23	%52.55	%72.73	%77.12	%77.58	%77.58
Kuzey Kazakistan	%27.33	%43.64	%53.10	%72.21	%77.46	%78.24	%79.01
Türkistan	%27.03	%64.21	%76.61	%80.09	%80.25	%80.37	%80.37
Ulıtav	%27.81	%52.22	%68.32	%72.75	%74.45	%75.48	%75.48
Doğu Kazakistan	%23.17	%41.86	%52.99	%68.42	%76.81	%79.49	%79.49
Astana	%13.73	%19.33	%39.79	%44.39	%48.01	%48.67	%48.60
Almatı	%8.42	%16.89	%24.17	%26.19	%27.93	%28.72	%28.72
Çimkent	%30.92	%34.41	%51.69	%56.28	%59.56	%59.79	%59.79
Kazakistan	%23.37	%38.55	%51.16	%62.34	%67.85	%69.31	%69.43

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• 2022 Kazakistan anayasa değişikliği referandumu

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]