Yüce Divan

Yüce Divan
Yüce Divan
Kuruluş	23 Aralık 1876 (147 yıl önce)
Tür	Ceza yargısı
Yasal statü	Yüksek mahkeme
Merkez	Ankara
Başkan	Prof. Dr. Zühtü Arslan; (AYM Başkanı)
Başkan Vekili	Hasan Tahsin Gökcan; (AYM Başkan Vekili); Kadir Özkaya; (AYM Başkan Vekili)
Cumhuriyet Başsavcısı	Bekir Şahin ; (Yargıtay C. Başsavcısı)
Cumhuriyet Başsavcıvekili	Rıdvan Gündoğdu; (Yargıtay C. Başsavcıvekili)
Ana kurum	Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi
Resmî site	AYM Yüce Divan Yargılamaları
Eski adı	Divân-ı li

Yüce Divan, Türkiye'de Anayasa Mahkemesinin; Cumhurbaşkanını, TBMM Başkanını, Cumhurbaşkanı yardımcılarını, bakanları, yüksek yargı mensuplarını, Genelkurmay Başkanını ve kuvvet komutanlarını görevleriyle ilgili suçlarından ötürü yargılarken kullandığı sıfattır.^[1] Mahkemenin bu yetkisi Anayasa'nın 148. maddesinin 6. fıkrasına dayanır.^[2]

Yüce Divan sıfatıyla yürütülecek yargılamalara Genel Kurulca bakılır. Divanın savcılık görevini Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı ya da vekili yürütür. 2010 yılında yapılan Anayasa değişikliğine göre Yüce Divan kararlarına yeniden inceleme yolu açılmıştır.^[3] Genel Kurulun yeniden inceleme sonucu aldığı kararlar kesindir.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

1876 tarihli Osmanlı anayasası Kanun-ı Esasi, padişah ve devlet aleyhinde suç işleyen bakanlar ile Mahkeme-i Temyiz (Yargıtay) Reis ve zalarının yargılanması için dokuz üyeli Daire-i İthamiye (Savcılık) ve 21 üyeli Divan-ı Hüküm adlı iki kısımdan kurulu, Divânı-ı li adlı müstakil bir mahkeme öngörmüştür.^[4] Bu mahkeme Yüce Divanın Türk hukuk sistemindeki ilk örneğidir.

1924 tarihli Teşkilat-ı Esasiye Kanunu; görevleri dolayısıyla işledikleri suçlardan ötürü, icra vekillerini (bakanları), Şura-yı Devlet (Danıştay) ile Temyiz Mahkemesi (Yargıtay) Reis ve Azalarını ve Cumhuriyet Başmüddeiumumisini (Cumhuriyet Başsavcısını) yargılaması için Divan-ı liyi yeniden düzenlemiştir. Savcılık görevi Cumhuriyet Başmüddeiumumisine verilerek Daire-i İthamiye kaldırılmış ve 21 üyeli tek bir divan kurulmuştur.^[5]

1961 ve 1982 Anayasaları, Yüce Divanı müstakil bir mahkeme olarak kurmamış; Anayasa Mahkemesinin Yüce Divan sıfatıyla yargılama yapmasını öngörmüşlerdir. Savcılık görevinin Cumhuriyet Başsavcısına verilmesine yönelik hüküm de korunmuştur.^[6]

Yüce Divanda yargılanabilen devlet görevlileri[değiştir | kaynağı değiştir]

Yasama[değiştir | kaynağı değiştir]

TBMM Başkanı

Yürütme[değiştir | kaynağı değiştir]

Yargı[değiştir | kaynağı değiştir]

Komuta Kademesi[değiştir | kaynağı değiştir]

^[7]

Meclis soruşturması ve Yüce Divana sevk[değiştir | kaynağı değiştir]

Cumhurbaşkanı[değiştir | kaynağı değiştir]

2017 değişikliği öncesi:

Anayasa'nın 105. maddesine göre cumhurbaşkanı imzaladığı hiçbir karardan sorumlu değildir; kararı ve emirleri aleyhinde yargı organlarına başvurulamaz. Cumhurbaşkanı ancak Meclis üye tam sayısının en az üçte birinin teklifi üzerine ve dörtte üçünün vereceği kararla, vatana ihanetle suçlandırılabilir.

Görevde bulunan veya görevden ayrılmış olan cumhurbaşkanının vatana ihanetten suçlandırılmasını isteyen önerge Meclisi Başkanlığına verildikten sonra derhal Meclisin bilgisine sunulur ve ilgili cumhurbaşkanına bildirilir. Cumhurbaşkanının da dinleneceği bir görüşmeden sonra Meclis, cumhurbaşkanının Yüce Divana sevkine karar verilebilir. Yüce Divana sevk kararında, hangi ceza hükmüne dayanıldığı ve Cumhurbaşkanınca işlendiği ileri sürülen suçun hangi gerekçeyle vatana ihanet sayıldığı da belirtilir.

2017 değişikliği sonrası 105. Madde:

2017 değişikliğiyle Cumhurbaşkanı yürütme görevini tek başına üstlendiğinden yaptığı işlemlerden, eylemlerden ve aldığı kararlardan sorumluluğu bulunmaktadır. Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar hakkında meclis soruşturması açılıp sadece görev suçlarından sorumlulukları benimsenmişken; Cumhurbaşkanı hakkında soruşturma açılması ve hem kişisel hem görev suçlarından sorumluluğu benimsenmiştir.

Başbakan (1920-2018) ve Bakanlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Meclis üye tam sayısının en az onda birinin vereceği bir önergeyle görevde bulunan veya görevinden ayrılmış olan başbakan ve bakanlar hakkında, Bakanlar Kurulunun genel siyasetinden veya görevleriyle ilgili işlerden dolayı meclis soruşturması açılması istenebilir. Soruşturma açılabilmesi için cezai sorumluluğu gerektiren fiillerin görev sırasında işlemiş olması gerekir. İlgili bakan veya başbakanın konuşacağı bir görüşmeden sonra, meclis soruşturması açılıp açılmaması hakkında Genel Kurul gizli oyla karar verir.^[8]

Soruşturma açılmasına karar verilmesi hâlinde, Meclisteki siyasi partilerin, güçleri oranında temsil edilecekleri bir Soruşturma Komisyonu kurulur. Çalışmalarını gizlilikle yürüten Komisyon, kamusal ve özel kuruluşlardan konu ile ilgili bilgi ve belgeler isteyebilir; bunlardan gerekli gördüklerine el koyabilir; Bakanlar Kurulunun tüm araçlarından yararlanabilir; Bakanlar Kurulu üyelerini, diğer ilgilileri, tanık ve bilirkişileri dinleyebilir; adli mercilerden yardım veya hürriyetleri kısıtlayıcı tedbirler isteyebilir. Komisyon, ilgili bakan veya başbakanın savunmasını alır; gerekli gördüğü takdirde alt komisyonlar kurarak çalışmalarını Ankara dışında da taşıyabilir.^[8]

Soruşturma Komisyonun sunduğu rapor, Mecliste görüşülerek Genel Kurulda gizli oyla karara bağlanır. Üye tam sayısının salt çoğunluğuyla ilgili bakan veya başbakan Yüce Divana sevk edilebilir. Yüce Divana sevk edilen bakan, bakanlıktan düşer. Başbakanın Yüce Divana sevki hâlindeyse hükûmet istifa etmiş sayılırdı.

Yargılama süreci[değiştir | kaynağı değiştir]

Anayasa hükümlerine göre, Yüce Divan sıfatıyla yürütülecek yargılamalara Anayasa Mahkemesi Genel Kurulu bakar.

Yüce Divanda sorgusu yapılan sanığın, sonraki oturumlara gelmemesi durumunda duruşmadan vareste tutulma (duruşmaya gelmek zorunda sayılmama) istemi bulunmasa bile gıyabında duruşmaya devam edilerek kamu davası sonuçlandırılabilir. Müdafiyse her zaman duruşmada hazır bulunabilir.

Sanığın sorguya çekilmesi sırasında, üyelerle cumhuriyet başsavcısı ya da vekili, başkanın izni ile sanığa soru sorabilir.

Yüce Divan üyeleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Yüce Divan üyeleri aynı zamanda Anayasa Mahkemesi'nin üyeleridir. Görev süreleri 12 yıldır. Ayrıca 65 yaşına gelen üyeler -on iki yılı tamamlamamış olsa bile- yaş haddinden emekliye ayrılır.

#	Adı	Görevi	Görev başlangıcı	Görev bitişi	Kontenjan	Seçen
1	Zühtü Arslan	Başkan	17 Nisan 2012	17 Nisan 2024	Yükseköğretim Kurulu	Abdullah Gül
2	Hasan Tahsin Gökcan	Başkanvekili	17 Mart 2014	17 Mart 2026	Yargıtay	Abdullah Gül
3	Kadir Özkaya	Başkanvekili	18 Aralık 2014^[9]	18 Aralık 2026	Danıştay	Recep Tayyip Erdoğan
4	Engin Yıldırım	Üye	9 Nisan 2010	9 Şubat 2031	Yükseköğretim Kurulu	Abdullah Gül
5	Muhterem İnce	Üye	6 Ekim 2022	6 Ekim 2034	Sayıştay	TBMM
6	Muammer Topal	Üye	29 Ocak 2012	29 Ocak 2024	Danıştay	Abdullah Gül
7	Emin Kuz	Üye	8 Mart 2013	12 Mayıs 2024	Üst Düzey Yönetici veya Avukat	Abdullah Gül
8	Rıdvan Güleç	Üye	13 Mart 2015	13 Mart 2027	Sayıştay	TBMM
9	Recai Akyel	Üye	25 Ağustos 2016	25 Ağustos 2028	Üst Düzey Yönetici veya Avukat	Recep Tayyip Erdoğan
10	Yusuf Şevki Hakyemez	Üye	25 Ağustos 2016	25 Ağustos 2028	Yükseköğretim Kurulu	Recep Tayyip Erdoğan
11	Yıldız Seferinoğlu	Üye	25 Ocak 2019	25 Ocak 2031	Üst Düzey Yönetici veya Avukat	Recep Tayyip Erdoğan
12	Selahaddin Menteş	Üye	5 Temmuz 2019	5 Temmuz 2031	Üst Düzey Yönetici veya Avukat	Recep Tayyip Erdoğan
13	Basri Bağcı	Üye	2 Nisan 2020	4 Nisan 2032	Yargıtay	Recep Tayyip Erdoğan
14	İrfan Fidan	Üye	23 Ocak 2021	23 Ocak 2033	Yargıtay	Recep Tayyip Erdoğan
15	Kenan Yaşar	Üye	31 Ocak 2022	31 Ocak 2034	Baro Başkanı	TBMM

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Yüce Divan Yargılamaları". 10 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. T.C. Resmî Gazete, 17863, 9 Kasım 1982" (PDF). 21 Ocak 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2016.
^ "Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun. T.C. Resmî Gazete, 27580, 13 Mayıs 2010, Madde 18". 16 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2016.
^ "Kânûn-i Esâsî. 7 Zilhicce 1293". anayasa.gov.tr. 19 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2016.
^ 491 sayılı Teşkilât-ı Esasiye Kanunu. 20 Mart 1340
^ "334 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anaysası. T.C. Resmî Gazete, 10859, 20 Temmuz 1961". 7 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2016.
^ "Yüce Divan Yargılamaları | Anayasa Mahkemesi". www.anayasa.gov.tr. 10 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2020.
^ ^a ^b "584 sayılı Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü. T.C. Resmî Gazete, 14506, 13 Nisan 1973". 16 Nisan 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2016.
^ "Başkanvekilleri - Kadir ÖZKAYA". anayasa.gov.tr. TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASA MAHKEMESİ. 15 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Eylül 2021.

[1] "Yüce Divan Yargılamaları". 10 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[2] "2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. T.C. Resmî Gazete, 17863, 9 Kasım 1982" (PDF). 21 Ocak 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2016.

[3] "Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun. T.C. Resmî Gazete, 27580, 13 Mayıs 2010, Madde 18". 16 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2016.

[4] "Kânûn-i Esâsî. 7 Zilhicce 1293". anayasa.gov.tr. 19 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2016.

[5] 491 sayılı Teşkilât-ı Esasiye Kanunu. 20 Mart 1340

[6] "334 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anaysası. T.C. Resmî Gazete, 10859, 20 Temmuz 1961". 7 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2016.

[7] "Yüce Divan Yargılamaları | Anayasa Mahkemesi". www.anayasa.gov.tr. 10 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2020.

[:1-8] "584 sayılı Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü. T.C. Resmî Gazete, 14506, 13 Nisan 1973". 16 Nisan 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2016.

[TÜRKİYE_CUMHURİYETİ_ANAYASA_MAHKEMESİ-9] "Başkanvekilleri - Kadir ÖZKAYA". anayasa.gov.tr. TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASA MAHKEMESİ. 15 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Eylül 2021.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

Yüce Divan nedir?, Yüce Divan anlamı nedir?, Yüce Divan ne demektir?