İskoç Parlamentosu İskoçça (Kelt dili): Pàrlamaid na h-Alba İskoçça (Cermen dili): The Scots Pairlament
6. Parlamento
Tür
Tür	Tek meclisli
Tarih
Kuruluş	12 Mayıs 1999 (1999-05-12)
Başkanlık
Birinci Bakan	Nicola Sturgeon, SNP 20 Kasım 2014 tarihinden beri
Yapı
Sandalye	129
Siyasi gruplar	Hükümet (71)      SNP (64)      İskoçya Yeşiller Partisi (7) Muhalefet (57)      Muhafazakâr Parti (31)      İşçi Partisi (22)      Liberal Demokratlar (4) Başkan (1)      Başkan (1)
Komisyonlar	16 Denetim Eşit Fırsatlar Avrupa ve Dış İlişkiler Finans Prosedürler Kamu Dilekçeler Kamu Atamaları ve Standartları Alt Mevzuat Ekonomi, Enerji ve Turizm Eğitim, Yaşam Boyu Öğrenim ve Kültür Sağlık ve Spor Adalet Yerel Yönetim ve Topluluklar Köyişleri ve Çevre İskoç Parlamentosu Emeklilik Planı Ulaşım, Altyapı ve İklim Değişiklikleri
Seçimler
Oylama sistemi	Ek Üye Sistemi
Son seçim	6 Mayıs 2021
Toplantı yeri
İskoçya Parlamento Binası, Holyrood, Edinburgh
Website
www.parliament.scot

İskoç Parlamentosu (İskoçça (Kelt dili): Pàrlamaid na h-Alba; Scots: The Scots Pairliament)^{[1][2][3][4][5]} İskoç halkını temsil eden, İskoçya'nın sınırlı, özerk tek meclisli yasama organıdır. Başkent Edinburgh'un Holyrood bölgesinde yer almaktadır. Genel kullanımda "Holyrood"^[6][7][8] olarak adlandırılan parlamento, 129^[9] İskoçya Parlamentosu Üyesinden (İPÜ) oluşan demokratik bir organdır. Üyeler dört yıllık görev süresi için karışık nispi temsil sistemi ile seçilirler. Sonuç olarak, ulusal seçmenler tarafından çoğunluk sistemi ile seçilen 73 İPÜ, sekiz ek üye bölgesinden atanan 56 İPÜ'den oluşmaktadır.^[10] Son parlamento genel seçimleri 6 Mayıs 2021 tarihinde yapılmıştır.

İskoçya, 17. yüzyıla kadar bağımsız bir devlet iken 1707 yılında İngiltere Krallığı'yla birleşmiştir.^[11] Birleşik Krallık kurulunca, orijinal İskoçya Parlamentosu dağıtılmış ve tüm yetkiler Birleşik Krallık Parlamentosu'na devredilmiştir.^[12] Ancak hukuki sistem ve kilise dahil olmak üzere birçok kuruluş İngiltere’den ayrı olarak işlemeye devam etmiştir.^[13][14]

Bağımsızlık veya sınırlı özerklik seçimi için 1979'da ilk referandum yapılmıştır.^[15] Kuzey Denizi'nde petrol^[16] bulunmasından sonra gündeme gelen bu oylamada, bağımsız parlamento kurulmasına İskoç halkının sadece yüzde 33'üne yakın bir kısmı "evet" demiştir. 18 yıl sonra, 1997'de gerçekleşen ikinci referandumda, İskoçlara iki soru yöneltilmiştir. "İskoçya bağımsız parlamentoya sahip olmalı mı?" sorusuna % 74.3, "İskoç Parlamentosu'nun vergileri değiştirebilme gücü olmalı mı?" sorusuna ise İskoç halkının % 63.5'i ezici çoğunlukla "evet" yanıtını vermiştir.^[15]

Böylece 1999 yılında, 129 üyeli ilk İskoçya “Özerk” Parlamentosu kurulmuştur.^[17][18] Özerk parlamento, sağlık, eğitim, yerel yönetim, sosyal hizmet, vergi, ekonomik kalkınma gibi alanlarda yasama yetkisine sahiptir.^[19] Buna karşın, savunma, maliye ve dış politika konularında kararlar hala İngiliz Parlamentosu tarafından verilmektedir. Ayrıca Birleşik Krallık Parlamentosu, İskoçya Parlamentosunu dağıtma yetkisine sahiptir.^[20] İskoçya'ya, sınırlı da olsa, vergi toplama hakkı da verilmiştir. Başbakan, yerine "İlkbakan" tarafından yönetilen İskoç hükûmeti hâlen, sınırlı alanlarda kendi başına karar alabilmektedir.^[21][22] Bu yeni sistemde parlamento ilk toplantısını 12 Mayıs 1999 tarihinde yapmıştır.^[23][24]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

İskoçya Krallığı ile İngiltere Krallığı arasında yapılan anlaşmayla 1707 Birleşme Yasası ile Büyük Britanya Krallığı'na dahil olarak İskoçya resmi bağımsızlığını kaybetmiştir.^[25] Bu kanun uyarınca İskoçya Krallığı Parlamentosu ortadan kaldırılmış ve Büyük Britanya Parlamentosu adı altında İngiltere ile birleştirilmiştir.^[26] Birleşme oturumu sırasında İskoçya tarafı ilk olarak parlamentonun korunmasını talep etse de İngiliz müzakerecileri bunu kabul etmemiştir.^[27]

Sonraki üç yüz yıl boyunca İskoçya doğrudan Westminster'daki İngiltere Parlamentosu tarafından yönetilmiştir.^[28] 1914 yılında 'intikal' parlamentosu önerisi gündeme gelmiş, fakat I. Dünya Savaşı'nın patlak vermesiyle askıya alınmıştır.^[28] 1960'ların sonlarında İskoçya'da ayrılıkçı milliyetçilik hareketinin yükselmesiyle İşçi Partisi hükûmeti başkanı Harold Wilson, tam bağımsızlık veya özerklik hallerini tartışmak için 1969 yılında bir komisyon kurmuştur.^[28] Komisyonun temel hedeflerinden biri İngiltere üniter devleti içinde, İskoçya için daha fazla öz yönetim sağlayacak yolları araştırmak olmuştur.^[28][29] 1972 yılında İngiltere “Yerel Yönetimler Yasası (Local Government Act 1972)^[30]”'nın çıkarılmasının ardından, 1973 yılında Kraliyet Komisyonu (Kilbrandon Komisyonu), İskoçya iç işlerinin çoğunun direkt İskoçya Meclisi tarafından yapılacağını bildiren bir rapor yayınlamıştır.^[31]

Bu süre zarfında, Kuzey Denizi'nde petrol bulunmasını takiben İskoçya Ulusal Partisi (SNP)'nin İskoçya'nın petrolü kampanyasının etkisiyle hem İskoç bağımsızlığına hem de SNP'ye destek artmıştır.^[28] Bu olayların da tamamlayıcı etkisiyle 1974 yılında Başbakan Wilson, 'İntikal yasama' ve mahalli idarelerle ilgili temel nitelikteki yeniden yapılanma 1972 Yerel Yasama Kanunu'nu İngiltere ve Galler'de 1 Nisan 1974, İskoçya'da ise 16 Mayıs 1975^[32] tarihinde yürürlüğe sokmuştur.^[28][33] Buna rağmen 1978 yılına kadar İskoçya Meclisi yasa teklifi Birleşik Krallık Parlamentosu'ndan geçememiştir.

1978 İskoçya Yasası şartları altında 1 Mart 1979 tarihinde yapılacak olan referandum sonuçlarına göre, İskoç seçmenlerin toplamının en az %40'ının oyu koşuluyla Edinburgh'ta bir meclis kurulması kararlaştırılmıştır. 1979 İskoçya İntikal Referandumu bir İskoç meclisinin kurulması için başarısızlıkla sonuçlanmıştır. % 51.6 oranla İskoç Meclisinin kurulmasından yana sonuçlansa da, %40 koşulu sağlanamamış, sadece %32.9 seçmen oy kullanmıştır.^[34]

1980'ler ve 1990'lar boyunca, Birleşik Krallık Muhafazakâr Parti hükûmeti tarafından yönetilirken İskoç Parlamentosu talebi nispeten artmıştır.^[28] 1979 referandumu yenilgisi sonrasında, 1989 İskoçya Anayasa Komisyonu'nun liderliğinde İskoç kiliseleri, politik parti üyeleri ve sanayi kurumları temsilcileri gibi çeşitli kuruluşların katılımlarıyla oluşturulan baskı grubu İskoç Meclisi Kampanyasını başlatmıştır. 1995 yılında yayınladıkları parlamentonun yapısına dair intikal planı, parlamento sözleşmesi için temel oluşturmuştur.^[35]

İntikal, Mayıs 1997'de Tony Blair iktidarı altındaki İşçi Partisi'nin kürsü konusu olmuştur.^[28] Eylül 1997 tarihinde yapılan 1997 İskoçya intikal referandumu ile Edinburgh'ta İskoç seçmenlerle bir İskoçya parlamentosu kurulmasının lehinde çoğunluk sağlanmıştır.^[36] 6 Mayıs 1999 tarihinde ve aynı yıl 1 Temmuz'da yapılan seçimlerle 'güç' Westminster'dan yeni parlamentoya nakledilmiştir.^[37]

Meclis binası[değiştir | kaynağı değiştir]

Eylül 2004'ten beri İskoçya Parlamentosu'nun resmi merkezi Edinburgh sınırlarındaki Holyrood'da inşa edilen İskoçya Parlamento Binası olmuştur. Tasarımlarını Katalon mimar Enric Mirallesin yaptığı bina, cam tavanlı, taş gabion duvarlı yaprak şeklinde yapıların birleşiminden oluşmaktadır. Bina boyunca Buz patenci bakan Henry Raeburn gibi pek çok kez tekrarlanan motifler vardır.^[38] Basamaklı tepelikler ve bahçe lobisinin tekne çatı pencereleri benzersiz mimariyi tamamlamaktadır.^[39]Kraliçe II. Elizabeth 9 Ekim 2004 tarihinde binanın açılışını yapmıştır.

Mart 2006'da, bir oturum sırasında Holyrood binasının çatılarından birini destekleyen kirişlerde kırılma olmuştur.^[40] Toplantı odası kapatılmış ve meclis bir haftalığına Hub'a taşınmıştır.^[41] Onarım sırasında, tüm işler iki parlamento komite odasında yapılmıştır.

Geçici konaklama 1999-2004[değiştir | kaynağı değiştir]

Holyrood'da kalıcı binanın inşası sürerken, Meclisin geçici evi Edinburgh, Royal Mile'deki “İskoçya Kilisesi Genel Kurul Salonu” olmuştur.^[42] Resmi fotoğraf çekimleri ve televizyon röportajları Edinburgh Üniversitesi İlahiyat Fakültesi'nin bir parçası olan toplantı salonuna bitişik avluda yapılmıştır. Bu bina iki kez Kilise Genel Kurul toplantısı için tahliye edilmiştir. Mayıs 2000'de, TBMM geçici olarak eski yerine taşındı Strathclyde Bölge Konseyi Glasgow odası tartışıyor ve için University of Aberdeen Mayıs 2002'de. Mayıs 2000'de Parlamento Glasgow, “Strathclyde Bölge Konseyi”'ne ve Mayıs 2002'de Aberdeen Üniversitesi'ne taşınmıştır.^[43]

Genel Kurul salonuna ek olarak, Meclis ayrıca, Edinburgh Şehir Konseyi'nden kiralanan binalar kullanmıştır. Eski idari bina George IV Bridge'deki “Lothian Bölge Konseyi”nin eski idari binası millet vekili ofisleri olarak kullanılmıştır. Bu bina 2004 yılında Holyrood'a taşınıldıktan sonra yıkılmıştır.

Yetkililer[değiştir | kaynağı değiştir]

Her İskoç Parlamentosu seçiminden sonra, her ilk Parlamento oturumunun başında, İskoçya Parlamentosu Üyeleri (İPÜ) arasından bir yönetici vasfında Divan Başkanı (son olarak Tricia Marwick) ve vekaleten iki İPÜ (günümüzde Elaine Smith ve John Scott) seçilir. Divan başkanı ve vekilleri, İskoçya Parlamentosu'nda yapılabilen tek gizli oylama ile 129 İPÜ arasından gizli oy ile seçilir. Prensip olarak, divan başkanı İskoçya Parlamentosu tüzel kişiliği temsilcisi ve oturum moderatörüdür.^[44] Parlamento davalara ev sahipliği yaparken, başkan ve başkan yardımcıları siyaseten tarafsız olmalıdır.^[44] Müzakereler sırasında başkanı (veya yardımcısını) meclis katibi kurallar çerçevesinde konunun nasıl yorumlanacağı hususunda tavsiye vermek üzere asiste eder. Bir oy katibi Meclis başkanının önünde oturur ve elektronik oylama ekipmanı ve salon saatlerini çalıştır.^[45]

İskoçya Parlamentosu tüzel yapısının (The Scottish Parliamentary Corporate Body (SPCB)) bir üyesi parçası olarak, divan (parlamento) başkanı, parlamentonun işlevlerinin etkinliğinden sorumludur ve bunu çalışır kılmak için gerekli personel, mal ve kaynaklara sahiptir.^[46] Parlamento bürosunda meclis toplantısı gündemini belirlemek ve yapılacak işlere zaman ayırmak parlamento başkanının önemli görevlerindendir.

Parlamento bürosu daimi düzeneği parlamento başkanı ve parlamento içinde beş veya daha fazla koltuğu olan her siyasi partinin bir temsilcisinden oluşur. Büronun iş takvimi içinde kabul edilen görevlerinden bazıları; parlamento komiteleri kurmak, üye sayısını belirlemek ve meclis içinden mevzuat (kanun) geçişini düzenlemektir. Divan başkanı ayrıca resmi sıfatla yurt içinde ve yurt dışında İskoç Parlamentosunu temsil eder.^[44]

Meclis başkanı parlamento üyelerinin tartışmalarını ve konuşmalarını kontrol eder. Meclis üyelerinden herhangi biri, meclis başkanının yönetiminde bir tartışma veya kanun üzerinde "düzen noktası" (İngilizce: point of order) gereği bir kuralın ihlal edildiğini düşünürse, itiraz edebilir. Meclis başkanı ayrıca kurallara uymadığı gerekçesiyle disipline sevk edilebilmektedir.^[44]

İskoçya hükûmetinin parlamentonun ticari faaliyetlerini yürütmesi için görevlendirdiği üye Parlamento Ekonomi Bakanı (şu anda Bruce Crawford)'dır. Bakan Birinci Bakan tarafından atanır ve kabineye katılamayan, İskoçya Hükûmeti alt kademe bakanıdır.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Resmi sitesi(İngilizce)
• 10 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İskoçça)
• Resmi sitesi8 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İskoç İngilizcesi)
• RCAHMS Canmore Parlamento binasına giriş21 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
• İskoçya Yasası 19985 Mart 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
• İskoçya Parlamentosu Projesi, St Andrews Üniversitesi (İngilizce)
• Holyrood Sorgulama anasayfası17 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
• BBC News:İskoçya Parlamentosu yetkilerinin açıklaması18 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]