Çiğneme ya da mastikasyon, besinlerin dişler tarafından ezilip öğütülmesi sürecidir. Sindirimin ilk aşamasıdır ve enzimler tarafından daha etkili bir şekilde parçalanması için besinlerin yüzey alanını arttırır. Çiğneme süreci sırasında, besin öğütülmek üzere yanak ve dil ile dişler arasında konumlandırılır. Çiğneme kasları çeneleri açıp kapayarak, aralıklarla dişleri birbirlerine temas ettirir. Çiğneme devam ettikçe, besin daha yumuşak ve daha sıcak olur ve tükürükteki enzimler besindeki karbonhidratları yıkmaya başlar. Çiğneme sonrası, besin - artık bolus yani lokma haline gelmiştir - yutulur. Özefagustan girer ve peristaltik hareketlerle sindirimin sonraki aşamasının meydana geldiği mideye iner.

Bazen insan ebeveynler, çiğneyemeyen bebekleri için ön-çiğneme ya da premastikasyon yaparlar. Besin ebeveynin ağzında bolus haline getirilinceye kadar çiğnenir ve tüketmesi için bebeğin ağzına aktarılır. (Bazen başka hayvanlar da ön-çiğneme yaparlar.)

Sığırlar ve geviş getiren hayvanlar daha fazla besleyici madde ortaya çıkarmak için besinleri birden çok kez çiğner. İlk çiğnemeden sonraki besine geviş denir.

Çiğneme motor programı[değiştir | kaynağı değiştir]

Çiğneme öncelikli olarak bilinçsiz (yarı-otonomik) bir davranış olsa da bilinçli olarak da gerçekleştirilebilir. Çiğneme motor programı, çiğnemeyi yöneten karmaşık yolların yaratıldığı ve kontrol edildiği merkezi sinir sistemi hipotezidir.

Her bir kas ya da kas gruplarının (massater ve temporalis gibi), ne kadar kuvveti ne süre uygulayacağını belirleyen nöral yolların yaratılmasını yönetenin, dişlerde ve temporomandibular eklemlerde bulunan proprioseptif sinirlerden gelen geri bildirimler olduğu düşünülüyor.

Bu motor program sürekli besin tipindeki ve oklüzyondaki değişimlere adapte olur. Bu adaptasyon zamanla öğrenilen bir yetenektir ve diş kaybı ya da protez diş gibi diş araçlarına adaptasyon sürecinde tekrar öğrenilmesi gerekebilir.

Uyku periyotlarında ve stresli zamanlarda motor program aşırı devreye girdiğinden - ki çok yaygındır - bu programa bilinçli müdahale etmenin parafonksiyonel alışkanlıkların sınırlanmasında önemli olduğu düşünülüyor. Ayrıca motor programa, miyofasiyal ağrı ya da oklüzal dengesizlikten kaynaklı aşırı girişin parafonksiyonel alışkanlıklara katkıda bulunduğu öne sürülüyor.

Beslenme ve sağlık[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir çalışmaya göre çiğnenmemiş et ve sebzeler çiğnenmeden sindirilemiyorken donyağı, peynir, balık, yumurta ve tahıllar sindirilebiliyor. Çiğneme, tükürük üretimini uyarır ve besin yutulduğunda kontrolü sağlayarak yenilen besinin duyusal algılarını arttırır. Çiğnemeden kaçınmak - isteyerek ya da diş kaybı gibi tıbbi sebeplerden ötürü - sadece yumuşak besinlerle beslenme anlamına gelen soft diyet olarak bilinir. Böyle bir diyet meyve ve sebze alımı azaltacağından yetersiz beslenme ile sonuçlanabilir.

Çiğneme hipokampusu uyarır ve normal işlevini koruması için gereklidir.

Diğer hayvanlarda[değiştir | kaynağı değiştir]

Memeli otoburlar için çiğneme büyük oranda bir adaptasyondur. Etoburlar genelde çok az çiğnerler ve besinlerini tüm ya da büyük parçalar halinde yutarlar. Bu şekilde besinlerin (ya da hapların) çiğnemeden yutulması "aç kurt gibi yemek" deyişinin ortaya çıkmasına sebep olmuştur.

Ornitopodlar - Hadrosaurları ("ördek-gagalı") içeren bir dinozor grubu - Kretase Döneminde memeli azı ve kesici dişlerine analog olan dişler geliştirdi; ve bu gelişmiş, inek-benzeri dentisyon yaratıkların sert besinlerden daha fazla besleyici madde elde etmelerine imkân sağladı. Bu onlara, yaşadığı yerdeki besinleri öğütmek için midetaşlarına bağımlı olan korkunç sauropodları gasp etmek için ihtiyacı oldukları avantajı verdi. Nihayetinde Dünya üzerindeki en başarılı yaratıklar haline geldiler ta ki Kretase-Tersiyer yok oluşu onları silip atana dek.

Makinelerde[değiştir | kaynağı değiştir]

Çiğneme süreci bir analoji ile makinelere uygulandı. ABD Orman Hizmetleri, ateşin hızla yayılmasının önüne geçmek için yangın emniyet şeridini temizlemek üzere çalıları ve keresteleri "çiğneyen" mastikatör (çiğneyici) denilen bir makine kullanır.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Mastication (Son erişim tarihi: 18.12.2017)