Bu madde hiçbir kaynak içermemektedir. (Ocak 2023) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
Kafiye ya da uyak, şiirde mısra sonlarında bulunan sözcüklerin son heceleri arasındaki ses benzerliğidir. Şiirde uyak, dize sonlarında bulunan farklı görevlerdeki ekler veya anlamları ayrı sözcükler arasında görülür. Dize sonlarında yinelenen aynı görevdeki ekler ya da sözcükler uyak değildir. Bunlara redif denir.
Yarım uyak, dize sonundaki tek ses benzerliğine dayanan uyak türüdür.
-diz
-yaz
Buradaki "z" sesleri yarım uyaktır.
Tam Kafiye
Mısra sonlarındaki iki ses benzerliğine ‘tam kafiye’ denir.
Örnek:
Yukarıdaki örnek dizede “aş” sesleri tam kafiye oluşturmuştur.
Örnek:
Yukarıdaki örnek dizede "en" sesleri tam kafiye oluşturmuştur.
Örnek :
Uyarı:
Uzun okunan ünlüler tek başına tam kafiye oluşturur. Çünkü bu ünlüler iki ses yerine geçer.
Örnek:
Yukarıdaki dizelerdeki “â” ünlüsü tam uyaktır.
Dize sonlarındaki ikiden çok ses benzerliğine dayanan uyak türüdür.
Örnek:
Burada "yaprak" ve "ağlayarak" (-rak) ekleri zengin uyağa örnektir.
Bir dörtlüğün bütün dizelerinin biribiriyle uyaklı ya da ilk üç mısra biribiriyle uyaklı dördüncü dize serbest şekilde olmasıdır.
Örnek:
Gül büyütenlere mahsus hevesle a
Renk renk dertlerimi gözümde besle a
Yalnız, annem gibi o ılık sesle a
İçimde dövünüp ağlama gurbet b
Bir dörtlüğün birinci ve dördüncü dizelerinin kendi arasında, ikinci ve üçüncü dizelerinin kendi arasında uyaklı olmasına dayanan uyak türüdür. ABBA biçimindedir.
Örnek:
Bir dörtlüğün birinci ve üçüncü dizelerinin kendi arasında, ikinci ve dördüncü dizelerinin kendi arasında uyaklı olmasına dayanan uyak türüdür. ABAB biçimindedir.
Batı şiirinden şiirimize geçmiş kafiye şemasıdır. Özellikle TERZARİMA nazım şeklinde kullanılan bir kafiye şemasıdır. Üç dizeli bentliklerden oluşur. Son bent tek dizeden oluşur. Son kelimelere bakılır
Şeması; (a,b,a), (b,c,b), (c,d,c) şeklinde gösterilebilir.
Halk Edebiyatı'ndaki manilerden yayılmış kafiye şemasıdır. Manilerden oluşur
A Uzaklar seçilmiyor
A Gönüldür geçilmiyor
B Gönül bir top ibrişim
A Dolaşmış açılmıyor
Şeması; (a,a,b,a), (c,c,d,c), ... gösterilebilir.
Dizelerin ortasında bulunan uyaktır.
Örnek:
Burada "cânım" ve "efganım" (-an) sözcüklerinde iç uyak görülmektedir.
Dizelerin başında bulunan uyaktır. Altay aliterasyonu diye de bilinir.
Örnek:
İkinci dizedeki "alınmaz" ile dördüncü dizedeki "bulunmaz" (-l) sözcükleri baş uyak oluştururlar.
Tunç kafiye için farklı isimler de kullanılmaktadır. Bir dizenin son sözcüğünün, bir diğer dizenin son sözcüğünü tamamen içermesine dayanan uyak türüdür. Zengin uyağın özel bir durumudur. Tunç uyağın olabilmesi için ses benzerliğinin en az üç sesten oluşması gerekir.
Örnek:
Örneğin bu beyitte "duvar" ve "var" sözcükleri tunç uyak oluşturur. Aynı zamanda "var" sesleri zengin uyaktır.
Mısra sonlarında anlam olarak farklı ancak yazılış olarak aynı olan yani eş sesli kelimelerin kullanılması sonucu oluşan kafiyedir.
Mısra sonlarında bulunan asmaya kelimeleri cinaslı kafiye örneğidir. "Asmak" iki farklı anlamda kullanılmış ve bu sayede ses ahengi oluşturularak "cinaslı kafiye" örneği verilmiştir. Söyleniş bakımından aynı ancak anlam olarak farklı sözcüklerden ya da söz yüklemlerinden oluşan uyak türüdür. Örnek:
Buradaki alıntıda "geç" ve "geç" sözcükleri cinaslı uyak oluşturur
REDİFLER
Uyaktan sonra gelen aynı anlam ve görevdeki ek ya da sözcüklere redif denir. Redif ve uyaklar karıştırılmamalıdır. ÖRNEK:
Koyun verdi kuzu verdi süt verdi
Yemek verdi ekmek verdi et verdi
Kazma ile dövmeyince kıt verdi
Benim sadık yarim kara topraktır.
Örneğin yukarıdaki alıntıda kalın olarak gösterilen sözcükler rediftir.