Psikoloji temel bilimi

Psikoloji temel bilimi, psikoloji alanında yapılan araştırmaların bazıları, uygulanan psikolojik disiplinlerde yapılan araştırmalardan daha "temel" dir ve doğrudan bir uygulaması yoktur. Psikoloji içerisindeki temel bilim yönelimini yansıttığı düşünülen alt disiplinler arasında biyolojik psikoloji, bilişsel psikoloji, nöropsikoloji vb. alt dallar sayılabilmektedir. Bu alt disiplinlerdeki araştırmalar, metodolojik titizlik ile karakterizedir. Psikolojinin temel bilim olarak kaygı, davranış, biliş ve duyguların altında yatan yasaları ve süreçleri anlamaktır. Temel bilim olarak psikoloji, uygulamalı psikoloji için bir temel sağlar. Uygulamalı psikoloji, aksine, temel psikolojik bilimlerin ortaya koyduğu psikolojik ilkelerin ve teorilerin uygulanmasını içerir; bu uygulamalar zihinsel ve fiziksel sağlık ayrıca eğitim gibi alanlarda sorunların üstesinden gelmeyi veya refahı artırmayı amaçlamaktadır.

Anormal Psikoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Anormal psikoloji, zihinsel bir bozukluğu tetikleyen veya anlaşılmayan alışılmadık davranış, duygu ve düşünce kalıplarını inceleyen psikolojinin bir dalıdır. Birçok davranışın anormal olduğu düşünülse de, psikolojinin bu dalı tipik olarak klinik bağlamdaki davranışlarla ilgilenmektedir.^[1]^[2] Anormal psikoloji, bireye zararlı psikolojik durumları değerlendirmeyi, anlamayı ve tedavi etmeyi amaçlayan uygulamalı bir psikoloji alanı olan klinik psikolojiden farklıdır. Bununla birlikte, anormal psikoloji alanı klinik çalışma için bir zemin sağlar. Psikopatoloji, altta yatan bir patolojiyi öneren anormal psikolojide kullanılan bir terimdir.

Biyolojik psikoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Biyolojik psikoloji,^[3] biyopsikoloji veya psikobiyoloji^[4] olarak da bilinen davranışsal sinirbilim, biyoloji prensiplerinin insanlarda ve diğer hayvanlarda fizyolojik, genetik ve gelişimsel davranış mekanizmalarının araştırılmasına uygulanmasıdır.^[5] Biyolojik psikologlar, tüm davranışları sinir sistemine bağlı olarak görür ve davranışın nörolojik temelini inceler. Davranışsal sinirbilim, bilişsel sinirbilim ve nöropsikolojide alınan yaklaşım budur. Nöropsikolojinin amacı, beynin yapısı ve işlevinin belirli davranışsal ve psikolojik süreçlerle nasıl ilişkili olduğunu anlamaktır. Nöropsikoloji özellikle normal psikolojik işlevi anlamaya çalışırken beyin hasarı ile ilgilidir. Bilişsel sinirbilimciler genellikle belirli bir görev sırasında beynin hangi bölgelerinin aktif olduğunu gözlemlemelerine yardımcı olabilecek nörolojik görüntüleme araçlarını kullanırlar.

Bilişsel psikoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Bilişsel psikoloji, algı, öğrenme, problem çözme, akıl yürütme, düşünme, bellek, dikkat, dil ve duyguların altında yatan zihinsel süreçler de dahil olmak üzere biliş çalışmasını içerir.^[6] Bilişsel bilim, bilişsel psikologlar, bilişsel sinirbilimciler, yapay zeka, dilbilimciler, insan-bilgisayar etkileşimi, hesaplamalı sinirbilim, mantıkçılar ve sosyal bilimcileri içeren disiplinlerarası bir araştırma girişimidir. Hesaplamalı modeller bazen ilgilenilen fenomenleri simüle etmek için kullanılır. Hesaplamalı modeller, zihnin işlevsel organizasyonunu incelemek için bir araç sağlarken, sinirbilim daha çok beyin aktivitesi ile ilgilidir.

Gelişim psikolojisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Gelişim psikolojisi, insanların yaşamları boyunca nasıl ve neden değiştiklerine dair bilimsel bir çalışmadır. Başlangıçta bebekler ve çocuklar ile ilgilenen alan, ergenlik, yetişkin gelişimi, yaşlanma ve tüm yaşam süresini kapsayacak şekilde genişlemiştir. Gelişim psikologları, düşünme, duygu ve davranışların yaşam boyunca nasıl değiştiğini açıklamayı amaçlamaktadır. Bu alan; fiziksel gelişim, bilişsel gelişim ve sosyal duygusal gelişim olmak üzere üç temel boyuttaki değişim süreçlerini incelemektedir.^[7] Gelişim psikolojisi insan zihninin gelişimi ve yaşam seyri üzerindeki davranışıyla ilgilidir. Gelişim psikologları, insanların dünya içinde nasıl algıladıkları, anladıkları ve harekete geçtiklerini ve bu süreçlerin yaşlandıkça nasıl değiştiklerini anlamaya çalışırlar. Entelektüel, bilişsel, sinirsel, sosyal veya ahlaki gelişime odaklanabilirler. Çocukları araştıran gelişimsel araştırmacılar, doğal ortamlardaki gözlemler ve çocukların doğrudan deneysel görevlere katılmaları da dahil olmak üzere bir dizi benzersiz araştırma yöntemi kullanmaktadır. Bazı deneysel görevler, hem çocuk için hem de bilimsel olarak yararlı olan özel olarak tasarlanmış oyunlara ve etkinliklere benzemektedir. Gelişim psikologları, bebeklerin zihinsel süreçlerini incelemek için yöntemler bile geliştirmiştir. Gelişim psikologları, çocukları incelemenin yanı sıra, yaşlanmanın zihinsel süreçlerle ilişkisini de incelemektedir.

Deneysel psikoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Deneysel psikoloji, bir içerik alanı öznesi yerine psikolojiye metodolojik bir yaklaşımı temsil eder. Deneysel psikoloji, sinirbilim, gelişim psikolojisi, sansasyon, algı, dikkat, öğrenme, hafıza, düşünme ve dil gibi psikoloji alanındaki çeşitli alanlara kendini verir. Deneysel bir sosyal psikoloji dahi mevcuttur. Deneysel psikologlar, davranış ve bilişin altında yatan süreçleri keşfetmeye yardımcı olmak için deneysel yöntemler kullanan araştırmacılardır.^[8]

Evrim psikolojisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Evrimsel psikoloji, sosyal ve doğa bilimlerinde psikolojik yapıyı modern bir evrimsel perspektiften inceleyen teorik bir yaklaşımdır.^[9] Evrimsel psikolojinin bir amacı, bellek, algı ya da dil gibi psikolojik özellikleri ve süreçleri, insanların evrim tarihinde ortaya çıkan uyarlamalar açısından açıklamaktır. Özelliklerin ve süreçlerin rastgele mutasyonların ve doğal seleksiyonun fonksiyonel ürünleri olduğu düşünülmektedir. Evrimsel biyologlar, kalp, akciğerler ve bağışıklık sistemi gibi fizyolojik mekanizmaları benzer terimlerle görürler. Evrimsel psikoloji aynı düşünceyi psikolojiye de uygular. Evrimsel psikologlar, insan davranışlarının çoğunun, insanın ata ortamlarındaki sorunları çözmek için gelişen psikolojik adaptasyonların kümülatif sonucu olduğu görüşünü ileri sürer. Örneğin, Steven Pinker, insanların özel olarak okuma ve yazma kapasitesini miras alırken, dil edinimi için özel zihinsel kapasiteleri miras aldığını, dil edinimini neredeyse otomatik hale getirdiğini varsaymaktadır. Evrimsel psikoloji sadece psikolojinin bir alt disiplini değildir, aynı zamanda evrim teorisi, evrimsel biyolojinin biyoloji için olduğu gibi bütün psikoloji alanını entegre eden temel, metatheoretik bir çerçeve sağlayabilir.^[10]^[11]^[12]

Matematiksel psikoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Matematiksel psikoloji, algısal, bilişsel ve motorik süreçlerin matematiksel modellenmesine dayanan psikolojik araştırmalara bir yaklaşımı temsil eder. Matematiksel psikoloji, ölçülebilir uyaran özellikleri ve ölçülebilir davranış ile ilgili yasaya benzer kuralların oluşturulmasına katkıda bulunur. Davranışın niceliği matematiksel psikoloji için temel olduğundan, ölçüm matematiksel psikolojide merkezi bir konudur. Matematiksel psikoloji psikometrik teori ile yakından ilişkilidir. Bununla birlikte, psikometrik uzmanlar çoğunlukla statik, özellik benzeri değişkenlerdeki bireysel farklılıklarla ilgilenmektedir. Aksine, matematiksel psikolojinin odak noktası, algı ve biliş gibi alanlarda süreç modelleridir. Matematiksel psikoloji, deneysel paradigmalardan elde edilen verilerin modellenmesiyle yakından ilgilidir ve deneysel psikoloji ve bilişsel psikoloji ile yakından ilişkilidir.^[13]

Nöropsikoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Nöropsikoloji, belirli psikolojik süreçler ve açık davranışlarla ilgili olduğu için beynin yapısının ve işlevinin incelenmesini içerir. Nöropsikolojik araştırma, beyin lezyonu olan insan ve hayvanların çalışmalarını içerir. Nöropsikologlar ayrıca insanlarda ve diğer primatlarda bireysel beyin hücrelerinde (veya hücre gruplarında) elektriksel aktivite üzerinde çalışmışlardır. Nöropsikoloji nörobilim, nöroloji, bilişsel psikoloji ve bilişsel bilim ile çok şey paylaşmaktadır.^[14]

Kişilik psikolojisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Kişilik psikolojisinin amacı, bireylerde kalıcı davranış, düşünce ve duygu kalıplarını araştırmaktır. Kişilik psikologları özellikle bireysel farklılıklarla ilgilenmektedir.^[15] Kişilik psikolojisi çerçevesinde, karakter teorisyenleri kişiliği sınırlı sayıda temel psikolojik özellik açısından analiz etmeye çalışırlar. Bu tür araştırmalar büyük ölçüde istatistiksel yöntemlere bağlıdır. Önerilen özelliklerin sayısı değişimler göstermiştir.Bununla birlikte, beş büyük kişilik özelliği olarak bilinen ampirik güdümlü bir teori üzerinde bazı fikir birlikleri mevcuttur.

Psikofizik[değiştir | kaynağı değiştir]

Psikofizik, fiziksel uyaranlar ile ürettikleri duyumlar ve algılamalar arasındaki ilişkiyi nicel olarak araştırır. Psikofizik "uyaran ve duyum arasındaki ilişkinin bilimsel olarak incelenmesi" olarak tanımlanmıştır.^[16] Psikofizik, algısal sistemlerle ilgili araştırmalarda kullanılabilecek bir dizi yöntemi içerir. Modern psikofizik uygulamaları büyük ölçüde ideal gözlemci analizlerine ve sinyal algılama teorisine dayanır.

Sosyal Psikoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Sosyal psikoloji, bireylerin düşüncelerinin, duygularının ve davranışlarının başkalarının gerçek, hayal edilen ve ima edilen varlığından nasıl etkilendiğine dair bilimsel bir çalışmadır.^[17] Sosyal psikoloji, insanların birbirleri hakkında nasıl düşündükleri ve birbirleri ile olan ilişkileri ile ilgilidir. Sosyal psikologlar, bireysel davranışlar üzerindeki sosyal etkiler (örneğin, uygunluk ve ikna), inanç oluşumu, tutumlar ve stereotipler gibi konuları inceler. Sosyal biliş, insanların sosyal bilgileri nasıl işlediğini, hatırladığını ve deforme ettiğini keşfetmeye yardımcı olmak için sosyal ve bilişsel psikolojiyi bütünleştirir. Grup dinamikleri üzerine araştırmalar, liderlik ve iletişimin doğasını anlamakla ilgilidir.

Ek Alanlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Anormal Psikoloji 26 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
^ Barlow, David (2012). Abnormal Psychology: An Integrative Approach. Belmont, CA, USA: Wadsworth Cengage Learning. ss. 1–4. ISBN 978-1-111-34362-0
^ Breedlove, Watson, Rosenzweig, Biological Psychology: An Introduction to Behavioral and Cognitive Neuroscience, 6/e, ISBN 978-0-87893-705-9 s.2
^ Psychobiology, Merriam-Webster Çevrimiçi Sözlük
^ Thomas, R.K. (1993). "INTRODUCTION: A Biopsychology Festschrift in Honor of Lelon J. Peacock". Journal of General Psychology. 120 (1): 5.
^ "American Psychological Association (2013). Glossary of psychological terms 27 Nisan 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Apa.org. Erişim tarihi: 2014-08-13.
^ "Developmental Psychology Studies Human Development Across the Lifespan". www.apa.org. 2014-07-09 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2017-08-28
^ Pashler, H. (Ed)(2002) Stevens' Handbook of Experimental Psychology; New York: Wiley
^ Schacter, Daniel L.; Gilbert, Daniel T.; Wegner, Daniel M. (2010). Psychology 19 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Macmillan. s. 26. ISBN 978-1-4292-3719-2
^ Cosmides, L.; Tooby, J. (13 Ocak 1997). "Evolutionary Psychology: A Primer 24 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Center for Evolutionary Psychology. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2016.
^ Buss, D. M. (1995). "Evolutionary psychology: A new paradigm for psychological science 12 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." (PDF). Psychological Inquiry. 6: 1–30. DOI:10.1207/s15327965pli0601_1
^ Carmen, R.A., et al. (2013). Evolution Integrated Across All Islands of the Human Behavioral Archipelago: All Psychology as Evolutionary Psychology. EvoS Journal: The Journal of the Evolutionary Studies Consortium, 5, ss. 108–26. ISSN 1944-1932 (PDF 6 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
^ Estes, W. K. (2001-01-01), "Mathematical Psychology, History of 18 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", in Smelser, Neil J.; Baltes, Paul B. (eds.), International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences, Pergamon, ss. 9412–9416, DOI:10.1016/b0-08-043076-7/00647-1, ISBN:978-0-08-043076-8, 2019-11-23 alındı
^ Posner, M. I.; Digirolamo, G. J. (2000). "Cognitive neuroscience: Origins and promise". Psychological Bulletin. 126 (6): 873–889. DOI:10.1037/0033-2909.126.6.873. PMID 11107880.
^ Friedman, Howard; Schustack, Miriam (2016). Personality: Classic theories and modern research. USA: Pearson. ISBN 978-0-205-99793-0
^ Gescheider G (1997). Psychophysics: the fundamentals. Somatosensory & Motor Research. 14 (3rd ed.). ss. 181–8. ISBN:978-0-8058-2281-6.
^ Allport, G. W (1985). "The Historical Background of Social Psychology". In G. Lindzey and E. Aronson (ed.). The Handbook of Social Psychology. New York: McGraw Hill. s. 5.

[1] Anormal Psikoloji 26 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

[2] Barlow, David (2012). Abnormal Psychology: An Integrative Approach. Belmont, CA, USA: Wadsworth Cengage Learning. ss. 1–4. ISBN 978-1-111-34362-0

[3] Breedlove, Watson, Rosenzweig, Biological Psychology: An Introduction to Behavioral and Cognitive Neuroscience, 6/e, ISBN 978-0-87893-705-9 s.2

[4] Psychobiology, Merriam-Webster Çevrimiçi Sözlük

[5] Thomas, R.K. (1993). "INTRODUCTION: A Biopsychology Festschrift in Honor of Lelon J. Peacock". Journal of General Psychology. 120 (1): 5.

[6] "American Psychological Association (2013). Glossary of psychological terms 27 Nisan 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Apa.org. Erişim tarihi: 2014-08-13.

[7] "Developmental Psychology Studies Human Development Across the Lifespan". www.apa.org. 2014-07-09 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2017-08-28

[8] Pashler, H. (Ed)(2002) Stevens' Handbook of Experimental Psychology; New York: Wiley

[9] Schacter, Daniel L.; Gilbert, Daniel T.; Wegner, Daniel M. (2010). Psychology 19 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Macmillan. s. 26. ISBN 978-1-4292-3719-2

[10] Cosmides, L.; Tooby, J. (13 Ocak 1997). "Evolutionary Psychology: A Primer 24 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Center for Evolutionary Psychology. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2016.

[11] Buss, D. M. (1995). "Evolutionary psychology: A new paradigm for psychological science 12 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." (PDF). Psychological Inquiry. 6: 1–30. DOI:10.1207/s15327965pli0601_1

[12] Carmen, R.A., et al. (2013). Evolution Integrated Across All Islands of the Human Behavioral Archipelago: All Psychology as Evolutionary Psychology. EvoS Journal: The Journal of the Evolutionary Studies Consortium, 5, ss. 108–26. ISSN 1944-1932 (PDF 6 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)

[13] Estes, W. K. (2001-01-01), "Mathematical Psychology, History of 18 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", in Smelser, Neil J.; Baltes, Paul B. (eds.), International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences, Pergamon, ss. 9412–9416, DOI:10.1016/b0-08-043076-7/00647-1, ISBN:978-0-08-043076-8, 2019-11-23 alındı

[14] Posner, M. I.; Digirolamo, G. J. (2000). "Cognitive neuroscience: Origins and promise". Psychological Bulletin. 126 (6): 873–889. DOI:10.1037/0033-2909.126.6.873. PMID 11107880.

[15] Friedman, Howard; Schustack, Miriam (2016). Personality: Classic theories and modern research. USA: Pearson. ISBN 978-0-205-99793-0

[16] Gescheider G (1997). Psychophysics: the fundamentals. Somatosensory & Motor Research. 14 (3rd ed.). ss. 181–8. ISBN:978-0-8058-2281-6.

[17] Allport, G. W (1985). "The Historical Background of Social Psychology". In G. Lindzey and E. Aronson (ed.). The Handbook of Social Psychology. New York: McGraw Hill. s. 5.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

Psikoloji temel bilimi