Grek-Baktriya Krallığı

Grek-Baktriya Krallığı
Βάχλο
Grek-Baktriya Krallığı Βάχλο
MÖ 256-MÖ 120
	Greko-Baktriya'nın en geniş halinin haritası, MÖ 180 civarı.
Başkent	Belh
Resmî dil(ler)	Koini Grekçesi
Yaygın dil(ler)	Baktarça; Soğdca; Partça
Hükûmet	Monarşi
Basileus
• MÖ 256-239
• MÖ 256-239	I. Diodotus (ilk)
• MÖ 117-100	I. Heliocles (son)
Tarihî dönem	Antik Çağ
• Kuruluşu
• Kuruluşu	MÖ 256
• Dağılışı	MÖ 120
Yüzölçümü
MÖ 184	2.500.000 km2
Öncüller	Ardıllar
	Seleukos İmparatorluğu
Hint-Grekler
Part İmparatorluğu
Kuşan İmparatorluğu

Grek-Baktriya Krallığı, Orta Asya'daki Baktriya ve Soğdya'yı MÖ 250'den 125'e kadar kontrol etmiş, Hint-Yunan Krallığı ile birlikte Helenistik dünyanın en doğusundaki devlet. Günümüz Afganistanının kuzeyinde merkezlenmiştir. Devletin günümüzdeki doğu Afganistan ve Pakistan’a MÖ180’de genişlemesi, MS 10’a kadar devam edecek Hint-Yunan Krallığı’nı kurmuştur.^[1]^[2]^[3]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk dönemler[değiştir | kaynağı değiştir]

Baktriya'nın ve çevre illerin satrapı olan Diodotus, MÖ 250 civarında Seleukos İmparatorluğu'ndan ayrılarak Baktriya Kralı I. Diodotus unvanıyla Grek-Baktriya Krallığı'nı kurdu.

Yüksek oranda şehirleşmiş olan ve Doğu'nun en zenginlerinden biri olarak kabul edilen yeni krallık güçlenerek doğu ve batıya yönelik genişleme faaliyetlerinde bulundu.^[4]

Part İmparatorluğu'nun yükselişi, Baktriya'yı Yunan dünyasıyla temastan kopardı. Karasal ticaret düşük oranda devam ederken, Yunan kontrolündeki Mısır ile Baktriya arasındaki deniz ticareti gelişti.

Diodotus'un ardından tahta, II.Seleukos'a karşı mücadele eden Part Arsaces ile müttefik olan oğlu II. Diodotus geçti.

Muhtemelen Soğdiana satrapı olan Magnezya kökenli Yunan Euthydemos,^[5]^[6] Diodotus'un hanedanlığını devirdi ve MÖ 230-220 civarında yeni yönetici konumuna geldi. Euthydemus'un kontrolü Fergana'ya kadar uzundı.

Euthydemus, MÖ 210 civarında Seleukos hükümdarı III.Antiohos tarafından saldırıya uğradı. 10.000 atlıyı komuta etmesine rağmen Euthydemus muharebeyi kaybetti ve geri çekilmek zorunda kaldı.^[7] Buna rağmen Baktra kentinde (modern Belh) üç yıl süren kuşatmaya dayanan Euthydemus, Antiochus'un kendini yeni hükümdar olarak tanımasına yol açtı ve M.Ö 206'da Demetrius oğlunu Antiohus'un kızlarından biri ile evlendirdi.^[8]

Coğrafi genişleme[değiştir | kaynağı değiştir]

Seleukos ordusunun ayrılmasının ardından, Baktriya Krallığı genişlemeye başladı. Batıda, kuzey-doğu İran’daki bölgelere kadar yayılmış oldukları düşünülmektedir. Bu bölgeler muhtemelen Tapurya ve Horasan'daki Baktriya satraplıkları ile aynıdır .

Kuzeyde, Soğdiana ve Fergana'yı da kontrol etmiş devletin, Kaşgar'a ve Urumçi'ye MÖ 220 dolaylarında seferler düzenlediklerine ve Çin ile Batı arasında bilinen ilk temaslara yol açtıklarına dair işaretler bulunmaktadır.^[9]

Euthydemus'un oğlu Demetrius, Mauryan İmparatorluğu'nun Shunga Hanedanlığı tarafından devirilmesinden birkaç yıl sonra, M.Ö. 180'den itibaren Hindistan'ın işgaline başladı.

Demetrius'un, günümüzde Doğu Hindistan'da (Patna) yer alan Pataliputra şehrine kadar ilerlemiş olabileceği düşünülmektedir, ancak bu genişleme genellikle Menander'e atfedilir. İstila, MÖ 175'te tamamlandı ve bunun sonucunda Kuzeybatı Hindistan'da MS 10'a kadar neredeyse iki yüzyıl süren Hint-Yunan Krallığı kuruldu. Budist inancı, başta I. Menander olmak üzere Hint-Yunan kralları altında gelişti. Aynı zamanda dönem, Greko-Budizmin gelişmesiyle örneklenen büyük bir kültürel senkretizm dönemiydi.

Demetrius’un generali veya bir Seleukos müttefiki olduğu düşünülen Eucratides, Euthydemus Hanedanı'nı devirdi ve M.Ö. 170 yıllarında kendi yönetimini kurmayı başardı.

Eucratides, Kuzeybatı Hindistan'da geniş çapta işgaller yürütmüştür ve Pencap'taki Jhelum Nehri'ne kadar pek çok Hint darphanesinde madeni para bastırmasının gösterdiği üzere geniş bir bölgeye hükmetmiştir. Buna rağmen hükümdar, Hint-Yunan kralı I. Menander tarafından mağlup edilmiştir..

Yıkılış[değiştir | kaynağı değiştir]

Baktriya'da bulunmuş altından İskit mücheverleri,

Hindistan istilası sırasında veya sonrasında Eucratides, Part kralı I.Mithridates tarafından saldırıya uğradı ve yenildi. Mithridates bu zafer sonucunda Baktriya'nın Arius'un batısında kalan Tapuria ve Horasan bölgelerine sahip oldu.^[10]

MÖ 162'de Yüeçiler, Hiung-nular tarafından batıdaki İli Nehri vadisine sürüldü. 132'de Vusunlar tarafından Ili vadisinden kovulan halk güneybatıya kaçtı ve iki yıl sonra, bölgenin kontrolünü Grek-Baktriyalılar'dan yeni ele geçirmiş Sakaları mağlup ederek Kuzey Baktriya'yı ele geçirdi.

MÖ 140'ta Doğu İskitler (Sakalar) Partya ve Baktriya'yı işgal etmeye başladı. I. Mithridates'in oğlu Part Kralı II. Phraates bu sırada İskitler tarafından yenilmiş ve öldürülmüştür.^[11]

Yüeçiler MÖ 120 yıllarında Baktriya'nın güneyine doğru da genişledi,

Bu süre zarfında son Grek-Baktriya kralı olan I.Heliocles, Baktriya'yı terk etti ve başkentini Kabil vadisine taşıdı. Kralın soyundan gelenler Hint-Yunan Krallığı'nın batı kısmını oluşturdu, ancak bu ''batılı'' krallıklar da Yüeçiler tarafından MÖ 70 dolaylarında yıkıldı. ''Doğu" Hint-Yunan krallıkları ise MS 10'a kadar Pencap bölgesini kontrol altında tuttu.

Baktriya'da Yunan kültürü[değiştir | kaynağı değiştir]

Bronz Herakles heykelciği. Ai Khanoum. MÖ 2. yy.
Yaşlı bir adamın heykeli, Ai Khanoum, MÖ 2. yy.
Aynı heykelin yakından çekimi.
Chlamys giyen çıplak adam frizi . Ai Khanoum, MÖ 2. yy.
Aynı friz, yandan çekim.
Gargoyle. Ai Khanoum, MÖ 2. yy.
Aslanlar tarafından çekilen bir arabadaki Kibele'yi tasvir eden plaka. Ai Khanoum.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Genel[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Doumanis, Nicholas. A History of Greece 14 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Palgrave Macmillan, 16 dec. 2009 978-1137013675 p 64
^ Baumer, Christoph. The History of Central Asia: The Age of the Steppe Warriors 5 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Vol. 1 I.B.Tauris, 11 dec. 2012 978-1780760605 p 289
^ Kaushik Roy. Military Manpower, Armies and Warfare in South Asia 6 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Routledge, 28 jul. 2015 978-1317321279
^ "Justin XLI, paragraph 1". 10 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2019.
^ EUTHYDEMUS. 12 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2019.
^ "Polybius 11.34". 20 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2019.
^ "Polybius 10.49, Battle of the Arius". 19 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2019.
^ "Polybius 11.34 Siege of Bactra". 20 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2019.
^ "Strabo XI.XI.I". 19 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2019.
^ "Strabo 11.11.2". 19 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2019.
^ "Parthians and Sassanid Persians", Peter Wilcox, p15

Özel[değiştir | kaynağı değiştir]

Boardman, John (1994). The Diffusion of Classical Art in Antiquity. Princeton University Press. 0-691-03680-2
Boardman, John, Jasper Griffin, and Oswyn Murray (2001). The Oxford Illustrated History of Greece and the Hellenistic World. Oxford University Press. 978-0-19-285438-4
Bopearachchi, Osmund (1991). Monnaies Gréco-Bactriennes et Indo-Grecques, Catalogue Raisonné. Bibliothèque Nationale de France, 2-7177-1825-7.
Bopearachchi, Osmund and Christine Sachs (2003). De l'Indus à l'Oxus, Archéologie de l'Asie Centrale: catalogue de l'exposition. 2-9516679-2-2
McEvilley, Thomas (2002).The Shape of Ancient Thought. Comparative studies in Greek and Indian Philosophies. Allworth Press and the School of Visual Arts. 1-58115-203-5
Puri, B. N. (2000). Buddhism in Central Asia. Motilal Banarsidass, Delhi. 81-208-0372-8
Tarn, W. W. (1966) The Greeks in Bactria and India. 2nd Edition. Cambridge University Press.
Watson, Burton, trans. (1993). Records of the Great Historian. Han dynasty II, by Sima Qian. Columbia University Press. 0-231-08167-7

[1] Doumanis, Nicholas. A History of Greece 14 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Palgrave Macmillan, 16 dec. 2009 978-1137013675 p 64

[2] Baumer, Christoph. The History of Central Asia: The Age of the Steppe Warriors 5 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Vol. 1 I.B.Tauris, 11 dec. 2012 978-1780760605 p 289

[3] Kaushik Roy. Military Manpower, Armies and Warfare in South Asia 6 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Routledge, 28 jul. 2015 978-1317321279

[4] "Justin XLI, paragraph 1". 10 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2019.

[5] EUTHYDEMUS. 12 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2019.

[Polybius_11.34-6] "Polybius 11.34". 20 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2019.

[Polybius_10.49,_Battle_of_the_Arius-7] "Polybius 10.49, Battle of the Arius". 19 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2019.

[8] "Polybius 11.34 Siege of Bactra". 20 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2019.

[Strabo_XI.XI.I-9] "Strabo XI.XI.I". 19 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2019.

[Strabo_11.11.2-10] "Strabo 11.11.2". 19 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2019.

[11] "Parthians and Sassanid Persians", Peter Wilcox, p15

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

Grek-Baktriya Krallığı Nedir