Sakalar

Sakalar (Farsça: ساکا, Saka; Sanskritçe: Śaka; Grekçe: Σάκαι, Sakai; Latince: Sacae; Çince: 塞,Sāi), Kuzeydoğu Avrasya stepleri ile Tarım havzasında yaşayan ve at yetiştirme, madencilik yapma kabiliyetleri geliştirmiş olan tarihî halk. Kaynakların genelde Sakaları Türkî ^[1] veya İrani^[2] bir halk olarak sayılmasının yanı sıra kimlikleri konusunda tartışmalar sürmektedir. Ancak Avrasya stepleri'deki kurganlarda bulunan kişilerin naaşları üzerinde son yapılan genom ve mitokondriyal DNA çalışmaları sonuçlarına göre, kurganlarda bulunan Saka naaşlarına genetik yakınlık gösteren kişilerin hepsinin günümüz Türki halklara mensup olan bireyler oldukları görülmektedir.^[3]^[4]

Saka kelimesi Ahamenişler döneminden sonra Eski Farsçada kullanılmaya başlanmıştır. Grekçede Sakai olarak hitap edilen Sakalar ile İskitlerin çok yakın ve akraba bir halk olduğu ve ortak bir İskit-Sibirya kültürüne sahip oldukları kabul edilmekle beraber aynı halk olmadıkları düşünülmekte ve akademik çevrelerce İskit ve Sakalar genellikle akraba ama farklı halklar olarak sınıflandırılmaktadır.^[5]^[6]

Tanrı Dağları ve Fergana Vadisi arasında yaşayan Sakaların Bir kısmı Ahamenişlere itaat ederek Yunan-Pers Savaşına da katılmışlardır. M.Ö. 2. yüzyılda Orta Asya'dan güneye inerek Baktriya'yı yendikten sonra Hint yarımadasına girmişlerdir. Bunun sonucunda Hint-İskit Krallığı doğmuştur.

Kökenleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Günümüzde, Sakaların kökenlerinin Türkî ve İrani ilişkili olduğu akademi içerisinde en yaygın görüşler arasındadır,^[7]^[8]^[9]^[10] Sakalar, bu açıdan Ön Türk halkı kökenli veya Doğu İran halkı kökenli veya ilişiği olduğu ya da Ön Türk toplumlarıyla ilişkili bir halk olduğuna dair görüşler ve iddialar bulunmaktadır.^[11]^[12]^[13]^[14]^[15]^[16]^[17]^[18]^[19]^[20]

Yaşayışları[değiştir | kaynağı değiştir]

Savaşlarda kullandıkları en önemli silah, savaş baltası olmuştur. Ayrıca ok, yay ve kılıç da kullanılmıştır. Akraba olan İskit kalıntılarındaki at figürlerinin yoğunluğu da dikkati çekmektedir. Bu figürler göçmen bir kavim oldukları yönündeki tezleri bir hayli güçlendirmektedir.

Sanat[değiştir | kaynağı değiştir]

İskit kurganlarında çıkan eserler, medeniyette ileri olduklarını göstermektedir. Herodot'a göre, "İskitler, çok medeni bir milletti. Gümüş işçiliğinde, dişçilikte ve çıkıkları sarmakta ustaydılar. İskit sanatında, hayvan üslubu önemli yer tutmuş ve at, geyik, kuş motifleri ağırlık basmıştır. Herodot'un yazdıklarına göre Yunanlar, elbise teferruatlarını, gümüş ve altın at takımlarını İskitlerden öğrenmişlerdir.

Dil[değiştir | kaynağı değiştir]

Sakaca, genel olarak bir Doğu İran dili olarak ele alınır. Sakaca Kotan Krallığı, Shule Krallığı ve Tomşuk gibi Tarım Havzasında hüküm sürmüş eski Budist krallıklar tarafından konuşulmuş ve dil bilimciler tarafından Kotanca ve Tomşukça da denen 2 adet şiveye ayrılmıştır.^[21] Dil hakkındaki neredeyse tüm kaynaklar Dunhuang el yazmalarından gelmektedir ve dilin kökenlerinin anlaşılması ve çözülebilmesi yaklaşık 2,300 metinin Harold Walter Bailey tarafından incelenmesi ve tercüme edilmesi sayesinde gerçekleşmiştir.^[22] Bu çalışmalar Hotan bölgesinde bulunan Sakaların dilinin Doğu İrani diller ile ilişkili olduğuna yönelik ihtimalleri arttırmıştır.^[23]

Bu metinlerin yanı sıra Esik Kurganında bulunan gümüş bir çanağın Sakacanın ilk örneği olabileceği dilbilimciler tarafından düşünülmektedir. Harmatta isimli ve çeşitli Farsi dillerin çözülmesinde rol oynamış dilbilimci, bu yazının Kharosthi alfabesi kullanılarak Kotan Sakacısında yazıldığını öne sürmüş olup okunuşu ve çevirisi şu şekildedir:^[24]^[25]

“	za(ṃ)-ri ko-la(ṃ) mi(ṃ)-vaṃ vaṃ-va pa-zaṃ pa-na de-ka mi(ṃ)-ri-to ña-ka mi pa-zaṃ vaṃ-va va-za(ṃ)-na vaṃ. [Bu kap üzüm şarabı, pişmiş gıda ve taze tereyağı içerir, o kadar çok ki, ölümlü?.]	„

Sakacanın Ön Türkçe ile ilişikili olduğu iddiaları da, özellikle Türkî araştırmacılar tarafından desteklenen bir savdır. Esik Kurganı'nda bulunmuş tabaktaki yazının Ana Türkçe ile ilişiği olduğu iddiaları bulunmaktadır.^[26]^[27]^[28]^[29] Tabaktaki Türk araştırmacılar tarafından iddia edilen Proto-Türkçe okunuşu ise şöyledir:^[30]

Aγa, saηa očuq! Bez, cök! Boqun ičrä(r) azuq!

[Ağabey, sana (bu) ocak! Yabancıyı dize getir, yen! Halkta yiyecek (bol olsun)!]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Herrmann. Das Land der Seide. s. 147.
^ Britannica ansiklopedisi, İskitler maddesi, İngilizce açıklama ile: "Saka, and Sacae, member of a nomadic people, originally of Iranian stock" https://www.britannica.com/topic/Scythian 28 Kasım 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ Davidski (3 Mart 2017). "Eurogenes Blog: Genetic origins and legacy of the Scythians and Sarmatians". Eurogenes Blog. 17 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2021.
^ Unterländer, Martina; Palstra, Friso; Lazaridis, Iosif; Pilipenko, Aleksandr; Hofmanová, Zuzana; Groß, Melanie; Sell, Christian; Blöcher, Jens; Kirsanow, Karola (3 Mart 2017). "Ancestry and demography and descendants of Iron Age nomads of the Eurasian Steppe". Nature Communications (İngilizce). 8: ncomms14615. doi:10.1038/ncomms14615. 21 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2020.
^ Dandamayev 1994, s. 37 "In modern scholarship the name 'Sakas' is reserved for the ancient tribes of northern and eastern Central Asia and Eastern Turkestan to distinguish them from the related Massagetae of the Aral region and the Scythians of the Pontic steppes. These tribes spoke Iranian languages, and their chief occupation was nomadic pastoralism."
^ Kramrisch, Stella. "Central Asian Arts: Nomadic Cultures". Encyclopædia Britannica Online. 26 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2018. The Śaka tribe was pasturing its herds in the Pamirs, central Tien Shan, and in the Amu Darya delta. Their gold belt buckles, jewelry, and harness decorations display sheep, griffins, and other animal designs that are similar in style to those used by the Scythians, a nomadic people living in the Kuban basin of the Caucasus region and the western section of the Eurasian plain during the greater part of the 1st millennium bc.
^ William Malanda; Michael Stausberg (2004). "Iran". Johnston, Sarah Iles (Ed.). Religions of the ancient world : a guide (İngilizce). Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. s. 197. ISBN 978-0674015173. The Iranian living such geographic diversity were not a monolithic people...For example the Iranian Scythians (Saka) in central Asia spoke languages and carried out ways of life far different than Iranians living in the southwest on the borders of Mesopotamia.
^ Dalby, Andrew (1998). Dictionary of languages : the definitive reference to more than 400 languages (İngilizce). New York: Columbia University Press. s. 278. ISBN 9780713678413. Texts are known in several Middle Iranian languages, including Middle PERSIAN, Parthian, Chorasmian, Bactrian and SOGDIAN. Further east, KHOTANESE is considered a late variety of Saka, the only one in which literary texts are known.
^ Dandamayev 1994, s. 37 "In modern scholarship the name 'Sakas' is reserved for the ancient tribes of northern and eastern Central Asia and Eastern Turkestan to distinguish them from the related Massagetae of the Aral region and the Scythians of the Pontic steppes. These tribes spoke Iranian languages, and their chief occupation was nomadic pastoralism."
^ Grousset, René (1970). The empire of the steppes : a history of central Asia (İngilizce). New Brunswick, N.J.: Rutgers University Press. s. 29-31. ISBN 9780813513041. The regions of Tashkent, Fergana, and Kashgar were inhabited by the people known to the Chinese under the name of Sse..They were in fact the "Scythians of Asia." They formed a branch of the great Scytho-Sarmatian family; that is, they were nomadic Iranians from the northwestern steppes.
^ Prof.Dr.Umay Türkeş Günay:Türklerin Tarihi Geçmişten Geleceğe Akçağ Yayınları 5.Baskı. S.51-69
^ İlhami Durmuş,İskitler (Sakalar),S.21.
^ Osmanlı Hukuku Prof Dr.Ekrem Buğra Ekinci Arı Sanat Yayınevi s.51
^ Anatole A.Klyosov, "The Principal mystery in the relationship of Indo-European and Türkic linguistic families,and an attempt to solve it with the help of DNA genealogy:reflections of onlinehome.us/turkic/60_Genetics/Klyosov2010DNK-GenealogyEn.html
^ Medler ve Türkler Prof. Dr. Mehmet Bayrakdar AKÇAĞ YAYINLARI s.44-56
^ Sakalar / Prof. Dr. Igor Vasilyeviç P'yankov 611-619
^ Bozkır Kavimleri,Egemen Çağrı Mızrak,Ötüken Yayınları,S.265-287
^ İran ile Turan. Hayali Milletler Çağında Avrasya ve Ortadoğu, Ötüken Yayınları, İstanbul 2019, 4. baskı.,S.151-156;S..215-240
^ Sinop Üniversitesi SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANA BİLİM DALI GENEL TÜRK TARİHİ, Nihat ÇİNİ, İSKİTLER (SAKALAR) ÖN TÜRKLER (Yüksek Lisans Seminer Çalışması)
^ Doç.Dr Karakoç, E. Tüm Kanıtlarıyla İskitlerin Türklüğü.
^ "Saka language". britannica.com. 7 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2019.
^ Susan Whitfield (2004). The Silk Road: Trade, Travel, War and Faith. London: British Library Press, 2004.
^ Ronald Emmerick, "Khotanese and Tumshuqese", in Gernot Windfuhr, ed., The Iranian Languages, Routledge, 2009
^ Harmatta, János (20 Ağustos 1994). History of Civilizations of Central Asia: The Development of Sedentary and Nomadic Civilizations. UNESCO. ss. 420-1. ISBN 978-9231028465. 2 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2019.
^ "Harmatta [Harmatta 1999, p.411-412] appears as he has accomplished to solve the mystery of this "unknown language and alphabet" which covers a wide are from Alma-Ata to Merv, to Dest-i Navur and to Ay Hanum. According to Harmatta and Fussman, the alphabet can be traced back to the Karoshti alphabet; and the language written with this alphabet could have been a Saka dialect spoken by the Kushans. Harmatta who remarks on the resemblance of the letters to those in Orkhon-Yenisey states that due to some letters [...]. [...]. Fussman states that this Inscription is based on syllables, and notes its similarity to the Kharosthi alphabet, but he could not read it. Livsits asks whether this alphabet he calls as the "third official alphabet of the Kushan State" is the Saka alphabet or not. [...]. Livsits, on the other hand says that, further to the Issyk-kol alphabet, this alphabet is related not with the Kharosthi alphabet, but rather with the Aramaic alphabet [...]."
^ Bozkır Kavimleri,Egemen Çağrı Mızrak,Ötüken Yayınları,S.123-126
^ Prof.Dr.Umay Türkeş Günay:Türklerin Tarihi Geçmişten Geleceğe Akçağ Yayınları 5.Baskı. S.51-60
^ Bozkır Kavimleri,Egemen Çağrı Mızrak,Ötüken Yayınları,S.265-273
^ The Turks. Volume 1: Early Ages. Part 3: Old nomads of the steppes: Scythian age in Eurasia. Prof. Dr. A. Chay - Prof. Dr. I. Durmus, Scythians, Yeni Türkiye, Ankara 2002, S.155, ISBN 975-6782-56-0
^ A. Amanjolov: Runic-like inscription from Saka's burial near Alma-Ata. "Bulletin of Academy of Sciences KazSSR", 1971, No 12 (320), s. 64-66; + A. Amanjolov: Materials and research on history of Ancient Türkic writing. Author's abstract of Ph. Doctor Dissertation, Alma-Ata, 1975, s. 48-52; + A. Amanjolov: Türkic runic graphics, 3. Alma-Ata, 1985, s. 31-39. + A. Amanjolov "History and Theory of Ancient Turkic Script", Almaty, "Mektep", 2003, s. 218-219.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Scythians/Sacae12 Kasım 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by Jona Lendering
Article by Kivisild et al. on genetic heritage of early Indian settlers27 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Indian, Japanese and Chinese Emperors 12 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Önceki cümlelerden bir veya daha fazlası artık kamu malı olan bir yayından alınan metni içeriyor: Chisholm, Hugh, (Ed.) (1911). "Saka". Encyclopædia Britannica. 24 (11. bas.). Cambridge University Press.

[1] Herrmann. Das Land der Seide. s. 147.

[2] Britannica ansiklopedisi, İskitler maddesi, İngilizce açıklama ile: "Saka, and Sacae, member of a nomadic people, originally of Iranian stock" https://www.britannica.com/topic/Scythian 28 Kasım 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[3] Davidski (3 Mart 2017). "Eurogenes Blog: Genetic origins and legacy of the Scythians and Sarmatians". Eurogenes Blog. 17 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2021.

[:02-4] Unterländer, Martina; Palstra, Friso; Lazaridis, Iosif; Pilipenko, Aleksandr; Hofmanová, Zuzana; Groß, Melanie; Sell, Christian; Blöcher, Jens; Kirsanow, Karola (3 Mart 2017). "Ancestry and demography and descendants of Iron Age nomads of the Eurasian Steppe". Nature Communications (İngilizce). 8: ncomms14615. doi:10.1038/ncomms14615. 21 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2020.

[D_37-5] Dandamayev 1994, s. 37 "In modern scholarship the name 'Sakas' is reserved for the ancient tribes of northern and eastern Central Asia and Eastern Turkestan to distinguish them from the related Massagetae of the Aral region and the Scythians of the Pontic steppes. These tribes spoke Iranian languages, and their chief occupation was nomadic pastoralism."

[6] Kramrisch, Stella. "Central Asian Arts: Nomadic Cultures". Encyclopædia Britannica Online. 26 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2018. The Śaka tribe was pasturing its herds in the Pamirs, central Tien Shan, and in the Amu Darya delta. Their gold belt buckles, jewelry, and harness decorations display sheep, griffins, and other animal designs that are similar in style to those used by the Scythians, a nomadic people living in the Kuban basin of the Caucasus region and the western section of the Eurasian plain during the greater part of the 1st millennium bc.

[7] William Malanda; Michael Stausberg (2004). "Iran". Johnston, Sarah Iles (Ed.). Religions of the ancient world : a guide (İngilizce). Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. s. 197. ISBN 978-0674015173. The Iranian living such geographic diversity were not a monolithic people...For example the Iranian Scythians (Saka) in central Asia spoke languages and carried out ways of life far different than Iranians living in the southwest on the borders of Mesopotamia.

[8] Dalby, Andrew (1998). Dictionary of languages : the definitive reference to more than 400 languages (İngilizce). New York: Columbia University Press. s. 278. ISBN 9780713678413. Texts are known in several Middle Iranian languages, including Middle PERSIAN, Parthian, Chorasmian, Bactrian and SOGDIAN. Further east, KHOTANESE is considered a late variety of Saka, the only one in which literary texts are known.

[9] Dandamayev 1994, s. 37 "In modern scholarship the name 'Sakas' is reserved for the ancient tribes of northern and eastern Central Asia and Eastern Turkestan to distinguish them from the related Massagetae of the Aral region and the Scythians of the Pontic steppes. These tribes spoke Iranian languages, and their chief occupation was nomadic pastoralism."

[10] Grousset, René (1970). The empire of the steppes : a history of central Asia (İngilizce). New Brunswick, N.J.: Rutgers University Press. s. 29-31. ISBN 9780813513041. The regions of Tashkent, Fergana, and Kashgar were inhabited by the people known to the Chinese under the name of Sse..They were in fact the "Scythians of Asia." They formed a branch of the great Scytho-Sarmatian family; that is, they were nomadic Iranians from the northwestern steppes.

[11] Prof.Dr.Umay Türkeş Günay:Türklerin Tarihi Geçmişten Geleceğe Akçağ Yayınları 5.Baskı. S.51-69

[12] İlhami Durmuş,İskitler (Sakalar),S.21.

[13] Osmanlı Hukuku Prof Dr.Ekrem Buğra Ekinci Arı Sanat Yayınevi s.51

[14] Anatole A.Klyosov, "The Principal mystery in the relationship of Indo-European and Türkic linguistic families,and an attempt to solve it with the help of DNA genealogy:reflections of onlinehome.us/turkic/60_Genetics/Klyosov2010DNK-GenealogyEn.html

[15] Medler ve Türkler Prof. Dr. Mehmet Bayrakdar AKÇAĞ YAYINLARI s.44-56

[16] Sakalar / Prof. Dr. Igor Vasilyeviç P'yankov 611-619

[17] Bozkır Kavimleri,Egemen Çağrı Mızrak,Ötüken Yayınları,S.265-287

[18] İran ile Turan. Hayali Milletler Çağında Avrasya ve Ortadoğu, Ötüken Yayınları, İstanbul 2019, 4. baskı.,S.151-156;S..215-240

[19] Sinop Üniversitesi SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANA BİLİM DALI GENEL TÜRK TARİHİ, Nihat ÇİNİ, İSKİTLER (SAKALAR) ÖN TÜRKLER (Yüksek Lisans Seminer Çalışması)

[20] Doç.Dr Karakoç, E. Tüm Kanıtlarıyla İskitlerin Türklüğü.

[21] "Saka language". britannica.com. 7 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2019.

[22] Susan Whitfield (2004). The Silk Road: Trade, Travel, War and Faith. London: British Library Press, 2004.

[23] Ronald Emmerick, "Khotanese and Tumshuqese", in Gernot Windfuhr, ed., The Iranian Languages, Routledge, 2009

[harmatta-24] Harmatta, János (20 Ağustos 1994). History of Civilizations of Central Asia: The Development of Sedentary and Nomadic Civilizations. UNESCO. ss. 420-1. ISBN 978-9231028465. 2 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2019.

[25] "Harmatta [Harmatta 1999, p.411-412] appears as he has accomplished to solve the mystery of this "unknown language and alphabet" which covers a wide are from Alma-Ata to Merv, to Dest-i Navur and to Ay Hanum. According to Harmatta and Fussman, the alphabet can be traced back to the Karoshti alphabet; and the language written with this alphabet could have been a Saka dialect spoken by the Kushans. Harmatta who remarks on the resemblance of the letters to those in Orkhon-Yenisey states that due to some letters [...]. [...]. Fussman states that this Inscription is based on syllables, and notes its similarity to the Kharosthi alphabet, but he could not read it. Livsits asks whether this alphabet he calls as the "third official alphabet of the Kushan State" is the Saka alphabet or not. [...]. Livsits, on the other hand says that, further to the Issyk-kol alphabet, this alphabet is related not with the Kharosthi alphabet, but rather with the Aramaic alphabet [...]."

[26] Bozkır Kavimleri,Egemen Çağrı Mızrak,Ötüken Yayınları,S.123-126

[27] Prof.Dr.Umay Türkeş Günay:Türklerin Tarihi Geçmişten Geleceğe Akçağ Yayınları 5.Baskı. S.51-60

[28] Bozkır Kavimleri,Egemen Çağrı Mızrak,Ötüken Yayınları,S.265-273

[29] The Turks. Volume 1: Early Ages. Part 3: Old nomads of the steppes: Scythian age in Eurasia. Prof. Dr. A. Chay - Prof. Dr. I. Durmus, Scythians, Yeni Türkiye, Ankara 2002, S.155, ISBN 975-6782-56-0

[30] A. Amanjolov: Runic-like inscription from Saka's burial near Alma-Ata. "Bulletin of Academy of Sciences KazSSR", 1971, No 12 (320), s. 64-66; + A. Amanjolov: Materials and research on history of Ancient Türkic writing. Author's abstract of Ph. Doctor Dissertation, Alma-Ata, 1975, s. 48-52; + A. Amanjolov: Türkic runic graphics, 3. Alma-Ata, 1985, s. 31-39. + A. Amanjolov "History and Theory of Ancient Turkic Script", Almaty, "Mektep", 2003, s. 218-219.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

Sakalar nedir?, Sakalar anlamı nedir?, Sakalar ne demektir?