Bu maddedeki bilgilerin doğrulanabilmesi için ek kaynaklar gerekli. Lütfen güvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin geliştirilmesine yardımcı olun. Kaynaksız içerik itiraz konusu olabilir ve kaldırılabilir. Kaynak ara: "Bilardo" – haber · gazete · kitap · akademik · JSTOR (Aralık 2023) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin)

Bilardo bir spor çeşididir ve isteka adı verilen sopalar, bilardo topları ve bilardo masası ile oynanan pek çok oyun türünün ortak adıdır.

Bilardo oyunları üç ana türe ayrılır;

• Karambol bilardo, deliksiz bilardo masalarında oynan bilardo türüdür. Serbest, balkline, tek bant, üç bant, dört top ve artistik bilardo olmak üzere altı farklı çeşidi vardır. En bilineni üç bant bilardodur.
• Amerikan bilardo (veya pool), altı deliğe sahip bilardo masalarında oynanan bilardo türüdür. Dünyada en çok oynanan bilardo oyunu sekiz toplu Amerikan bilardosudur. Bunun yanında yeni, dokuz ve on toptan oluşan bilardo oyunları da vardır. Bilardo denildiğinde genelde Amerikan bilardo kastedilir.
• Snooker, 22 topla oynanan, Britanya'da popüler olan bir bilardo türüdür. Oyunun amacı çuha kaplı masadaki topları isteka kullanarak masanın her köşesinde dört tane ve uzun kenarın ortasında iki tane olmak üzere 6 tane deliğe belli kurallara ve sıralamaya bağlı kalarak sokmaktır.

Bilardonun geçmişi 15. yüzyıla kadar uzanmaktadır. Bilardo meraklıları arasında Mozart, XIV. Louis, Marie Antoinette, Immanuel Kant, Napoleon, Abraham Lincoln, Mark Twain, George Washington, Charles Dickens, Theodore Roosevelt gibi isimler bulunmaktadır.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

1340'larda açık havada oynanan ve kroketi anımsatan bilardo benzeri bir oyun oynanıyordu. Fransa Kralı XI. Louis (1461–1483) bilinen ilk kapalı alanda oynanan bilardo masasına sahipti. XIV. Louis, oyunu daha da geliştirip popüler hale getirdi ve Fransız soyluları arasında oyun hızla yayıldı. Norfolk Dükü'nün mülkiyetini içeren 1588 tarihli bir envanterde, "yeşil bir kumaşla kaplı bir bilardo tahtası ... üç bilardo çubuğu ve 11 yvery topu" yer alıyordu. Bilardo o kadar büyüdü ki, 1727'ye gelindiğinde hemen hemen her Paris kafesinde oynanmaya başlandı. İngiltere'de, üst tabaka için çok popüler bir aktiviteye dönüştü.^[1]

Başlangıçta istekalar toplara vurmak yerine itmek için kullanılıyordu. Bugün bilindiği şekliyle ayaksız, düz isteka 1800 civarında geliştirildi. Oyunun çekiciliğini artırmak amacıyla bantlar topun geri sekmesini sağlayacak maddelerle doldurulmaya başlandı. İlk toplar ahşap ve kilden yapılıyordu ancak zenginler fildişi kullanmayı tercih ediyordu.

Kroket benzeri ilk oyunlar karambol bilardo kategorisinin gelişmesine yol açtı.

Amerika Birleşik Devletleri'nde bilardo bir süreliğine popülerliğini yitirdi, ancak 1878 ile 1956 arasında çok popüler hale geldi. Bunun temel nedeni, askerlerin zihinlerini savaştan uzaklaştıran popüler bir eğlence haline gelmesiydi. Ancak İkinci Dünya Savaşı'nın sonunda bilardo yeniden yok olmaya başladı. Oyunun yeniden popüler olmasını sağlayan şey 1961 yılında vizyona giren The Hustler filmiydi. Günümüzde bilardo iyi bilinen bir oyundur ve farklı beceri seviyelerinde birçok oyuncuya sahiptir.^[2]

Bilardo en azından 1893 yılından beri spor olarak kabul edilmektedir.^[3]

Bilardo Oyunları[değiştir | kaynağı değiştir]

Bilardo esasen delikli masa ve karambol olmak üzere 2'ye ayrılır.

Temel karambol bilardo oyunları serbest, balkline ve üç bant bilardodur. Hepsi deliksiz bir masada üç topla oynanır. Temel amaç oyuncunun topuyla diğer iki topu vurmaya çalışmasıdır.

Delikli bir masada oynana bilardo oyunlarının en popülerleri Amerikan bilardo ve snooker'dır. Diğer bir bilardo oyunu olan İngiliz bilardo, karambol bilardonun bazı özelliklerine sahiptir. İngiliz bilardo, 20. yüzyılın başında balkline ile birlikte en popüler iki bilardo oyunundan biriydi ve bugün İngiliz Milletler Topluluğu ülkelerinde hala keyifle oynanmaktadır. Diğer bir delikli masa oyunu olan Rus piramidi ve kaisa gibi oyunlar eski Doğu bloğunda hala popülerdir.

Karambol Bilardo[değiştir | kaynağı değiştir]

Kumaş kaplı ve deliksiz bilardo masalarında oynanan bir bilardo türüdür. En basit biçiminde oyunun amacı, kişinin kendi topuna istekasıyla vurarak topu hem rakibin topuna hem de kırmızı topa çarptırmaktır. Karambol bilardonun icat tarihi biraz belirsizdir ancak 18. yüzyıl Fransa'sına kadar uzandığı düşünülmektedir.

Serbest[değiştir | kaynağı değiştir]

Serbest stilde topun herhangi bir banta çarpması gerekmez. Oyuncu kendi topunu diğer iki topa çarptırdığı anda sayı kazanılır.

Balkline[değiştir | kaynağı değiştir]

Balkline bilardoda oyun masasına çeşitli sınırlar çizilir ve toplar bu sınırların dışına çıkarılmadan sayı almaya çalışılır.

Tek bant bilardo[değiştir | kaynağı değiştir]

Tek bant karambol 1860'ların sonlarında serbest bilardoya başka bir alternatif olarak ortaya çıktı. Tek bant bilardoda sayı kazanabilmek için vurulan topun 3. topa çarpmadan önce en az 1 banta çarpması gerekir.

Üç bant bilardo[değiştir | kaynağı değiştir]

Üç bant bilardoda sayı alabilmek için vurulan topun kırmızı topa çarpmadan önce en az 3 banta çarpması gerekir. Topun her seferinde farklı bir banta çarpması gerekmez.

Artistik bilardo[değiştir | kaynağı değiştir]

Artistik bilardoda oyuncular, önceden belirlenmiş ve farklı zorluk derecelerine göre ayarlanmış 76 farklı atışı gerçekleştirmek için yarışır.

Amerikan bilardosu[değiştir | kaynağı değiştir]

Pool olarak da bilinir. Altı delikten oluşan bilardo masası üzerinde oynan bilardo türüdür. Bilardonun bugüne kadar gelebilen ilk cepli bilardo çeşididir. Amaç bilardo toplarını masanın dört köşesinde ve tam ortasında bulunan deliklere sokmaktır.

8 Top[değiştir | kaynağı değiştir]

Oyunda bir siyah, bir beyaz ve iki gruba ayrılmış 14 top bulunmaktadır. Düz olarak adlandırılan toplar 1-7 arasında, çizgili (pijamalı) olarak adlandırılan toplar 9-15 arasında numaralandırılmıştır. Siyah top ise 8 numaralıdır. Toplamda 16 tane top vardır.

Oyun, 2 kişi ya da 2 takım olarak ve bantlı veya bantsız olarak oynanabilir. Oyunun amacı oyuncunun kendi grubundaki tüm topları ve en son olarak da siyah topu deliklere sokmaya çalışmaktır.

Oyun, toplar dizildikten sonra beyaz topa masanın ilk çeyrek çizgisinden, oyuncunun seçtiği bir açıdan vurmasıyla başlar. Deliğe ilk giren top oyunu başlatan oyuncunun hangi grupla oynayacağını belirler, açılışta top düşmemesi halinde rakip oynayacağı grubu seçer, açılışta iki farklı gruba ait topların deliğe girmesi faul sayılmaz, giren toplar çıkartılmaz, gruplar seçilerek oyun rakibe geçer. Oyun başladıktan sonra oyuncu her vuruşta hangi topu hangi deliğe atacağını vuruş öncesinde deklare etmek zorundadır.

8 top bilardo en çok tercih edilen delikli bilardo çeşididir.

9 Top[değiştir | kaynağı değiştir]

Yine, standart Amerikan Bilardo masasında oynanan bir oyundur. Kuralları hemen hemen aynıdır. Ancak bu oyunda sadece 1-9 arasındaki toplar kullanılır. Toplar, 1 numaralı top en önde ve 9 numaralı top tam ortada kalmak üzere diamond şeklinde 1 numaralı top açılış noktasında olacak şekilde birbirine yapışık olarak dizilir. Oyunun amacı, açılıştan sonra 1 numaralı toptan başlayarak sırayla gitmek ve en son 9 numaralı topu sokarak oyunu bitirmektir.

Düz Amerikan bilardo[değiştir | kaynağı değiştir]

Straight pool veya 14+1 olarak da bilinir. Oyunda toplar gruba ayrılmaz ve oyuncu siyah top da dahil olmak üzere istediği bir topu deliğe sokabilir. Her top 1 puan değerindedir. Son topa gelindiğinde ise deliğe sokulan toplar tekrar dizilir ve oyun bu şekilde devam eder. Oyunda amaç belirlenen puana (genelde 100 veya 150) ulaşmaktır. Oyunculardan birisi belirlenen puana ulaşana kadar toplar sürekli olarak çıkarılır ve tekrar dizilir.

Bantlı Amerikan bilardo[değiştir | kaynağı değiştir]

Bank pool olarak da bilinir. Tıpkı karambol bilardoda olduğu gibi beyaz topun deliğe sokulacak olan hedef topa çarpmadan önce en az bir banta çarpması gerekir.

Snooker[değiştir | kaynağı değiştir]

22 topla oynanan, Britanya'da popüler olan bir bilardo türüdür. Oyunun amacı çuha kaplı masadaki topları isteka kullanarak masanın her köşesinde dört tane ve uzun kenarın ortasında iki tane olmak üzere 6 tane deliğe belli kurallara ve sıralamaya bağlı kalarak sokmaktır. Oyunun açılışında; bir adet "isteka topu" olarak anılan beyaz top (İng: cue ball), 15 tane kırmızı top ve bunlara ilaveten birer tane 6 farklı renkte top vardır.

Masa temizlendiğinde topların puanlarına ve cezalara göre rakibinden çok puan alan oyuncu o çerçeveyi (eli) kazanır. Oyun, önceden kararlaştırılan set sayısı kadar oynanır ve en çok seti kazanan oyuncu galip gelir.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Dünya Artistik Bilardo Şampiyonası
• Dünya Snooker Şampiyonası
• Dünya Profesyonel Bilardo ve Snooker Birliği
• Snooker turnuvaları listesi
• Türkiye Bilardo Federasyonu
• Masters (snooker)
• English Open (snooker)

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Bilardo terimleri sözlüğü
• (diamond system basics) 26 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.