Bibi Hanım Camii

Bibi Hanım Camii
Temel bilgiler
Konum	Semerkant, Özbekistan
Koordinatlar	39°39′38″K 66°58′47″D / 39.66056°K 66.97972°D
İnanç	İslam
Mimari
Mimari tür	Cami
Mimari biçim	Timurlu mimarisi
İnşaat başlangıcı	1399
Tamamlanma	1404

Bibi Hanım Camii (Farsça: مسجد بی بی خانم; Özbekçe: Bibixonim masjidi; Rusça: Мечеть Бибиханым), Semerkant'ın en önemli anıtlarından biridir. 15. yüzyılda İslam dünyasındaki en büyük ve görkemli camilerden biriydi. 20. yüzyılın ortalarında sadece görkemli bir harabe ayakta durmaktaydı, ancak caminin büyük bir bölümü Sovyet döneminde restore edildi.

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Timur 1399'da Hindistan Seferi'ne çıkmadan önce^[1] yeni başkenti Semerkant'ta devasa bir cami inşa etmeye karar verdi. Timur 1404'teki askeri seferinden döndüğünde cami neredeyse tamamlanmıştı. Bununla birlikte, Timur inşaatın ilerlemesinden memnun değildi ve özellikle ana kubbede hemen çeşitli değişiklikler yapıldı.^[2]

İnşaatın başlangıcından itibaren, yapının yapısal bütünlük sorunları kendisini göstermeye başladı. Camiyi kurtarmak için çeşitli rekonstrüksiyonlar ve iyileştirmeler yapıldı. Ancak, sadece birkaç yıl sonra, ilk tuğlalar mihrap üzerindeki büyük kubbeden düşmeye başlamıştı.^[3] Timur'un planları, zamanın yapı tekniklerini sınırlarına kadar zorlamıştı ve binanın bütünlüğü, inşaatının aceleci doğası nedeniyle zarar görmeye başladı.^[4]^[5]

16. yüzyılın sonlarında Buhara'nın son Şeybunî Hanedanı Hanı olan II. Abdullah Han (Abdullah Han Özbek) (1533 / 4-1598), Bibi Hanım Camii'ndeki tüm restorasyon çalışmalarını iptal etti.^[6] Bundan sonra, cami yavaşça bütünlüğünü kaybetti ve rüzgâr, hava ve depremler tarafından yıkılan bir harabe hâline geldi. Kapıyı oluşturan iç kemer 1897'de bir depremde çöktü.^[7]^[8] Camiden geriye kalanlar, özellikle taş duvar galerilerinin tuğlası ve mermer sütunlar, yüzyıllar boyunca Semerkant sakinleri tarafından yağmalanmıştır.

Kalıntıların güvenliğini sağlamak için ilk temel soruşturma Sovyetler zamanlarında yapıldı. 20. yüzyılın sonlarında Özbek hükûmeti, üç kubbenin ve ana kapının restorasyonuna başladı. 1974 yılında Özbek SSR hükûmeti caminin yeniden inşasına başladı.^[9] Kubbelerin ve cephelerin dekorasyonu kapsamlı bir şekilde restore edildi ve desteklendi. Bu restorasyonlar sırasında, caminin ana kutsal eyvanına Kuran'dan Bakara Suresi'ni gösteren bir yazıt eklendi.^[10] 2016 yılı itibarıyla cami restorasyonu çalışmaları devam etmektedir.^[11]

Mimari[değiştir | kaynağı değiştir]

Kitabesine göre, cami 1399-1405 yılında Timur'un emriyle inşa edilmiştir. Birçok Müslüman orta çağ yapısı gibi, özellikle de eyvanlı avlu kompozisyonu açısından tipik özelliklere sahiptir.^[12] Cami avlulu cami temel planına uygun olarak inşa edilmiştir. Dış duvarları, 167 metre uzunluğunda ve 109 metre genişliğinde ve kabaca kuzeydoğudan güneybatıya, yani Kıble doğrultusunda uzanan dikdörtgen bir alan kaplamaktadır. Bununla birlikte, kapalı galerilerin boş alanının büyüklüğü sadece 78 x 64 metredir.^[13]

Caminin kuzeydoğusundan geniş (35 metre yüksekliğinde)^[14] geçit kapısından girildiğinde avluya ulaşılır. Avlunun karşısındaki alanda yaklaşık 40 metre yüksekliğindeki kare kaidenin üzerinde anıtsal bir kubbe yükselir. Kubbe caminin en büyük kubbesidir. Bununla birlikte, kubbe avludan görülemez, çünkü tüm bina içeriden anıtsal, derin gömülü bir eyvanı çerçeveleyen görkemli peştak tarafından kaplıdır. Eyvan, kubbeyi destekleyen alt yapıya girmeye izin vermez; giriş sadece yanlardan yapılabilir. Eyvanla bağlantılı daha mütevazı iki kubbe, avlunun uzun kenarlarının merkezine bakmaktadır. Böylece Bibi Hanım Camii "Dört-Eyvan düzeni"nin klasik mimari tipini temsil etmektedir.^[15]

Caminin dış köşelerindeki dört minare restore edilmiştir. Girişin kapı kemerini ve ana kubbeli binanın peştakını çevreleyen diğer dört görkemli minare henüz tamamlanmış değildir.

Avlunun ortasında süslü mermer bloklardan hazırlanmış bir taş kaide - büyük Kuran rahlesi^[16] bulunmaktadır. Bu dikkat çekici yapı Timur zamanından kalmadır.

Üç kubbeli odası, kapalı galerileri ve açık avlusu ile büyük Bibi Hanım Camii, Cuma namazı için Semerkant şehrinin tüm erkek nüfusunu bir araya getirmeyi amaçlıyordu.^[13]

Timur zamanında zamanının ötesinde bir yapı olan Bibi Hanım Camii'nin üç kubbesinin inşasında, önemli bir yenilik uygulandı: iç kubbe salonunun ne biçim ne de yüksekliğe göre kubbenin şekline dışarıdan karşılık geldiği iki katlı bir yapı. İç tavan ve dış kubbe arasında içi boş bir boşluk vardır. Bu kubbe yapısı, caminin ana salonunun mihrap üzerindeki 30 metre yüksekliğindeki iç mekanın oranlarına ve estetiğine bağlı kalmasına izin verdi. Bu arada, ana binanın 40 metre yüksekliğindeki dış kubbesi maksimum etki ve görünürlük için tasarlanmıştı. Bu şema, mütevazı binaların zarif kavun şeklindeki ve boyuna yivli dış kubbeleri olan figürasyon kulesi benzeri yapıların yapılmasına izin veren yanal kubbe yapılarına da uygulanmıştır.^[13]

Caminin iç mekanları, yerel brokar nakışlarını taklit eden yaldızlar içerir.^[17] BibiHanım Camii Timur döneminin en iddialı mimari projelerinden biriydi^[18] ve Orta Asya'nın yanı sıra İran ve Afganistan mimarilerini de etkiledi.^[19]

Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış cephe
Dış cephe 1
Dış cephe 2

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Bibi-Khanym mosque". Skiouros.net. 28 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2007.
^ Зохидов, Пўлат: Темур даврининг меъморий кахкашони. Тошкент: Шарқ 1966. [Zakhidov, Pulat: Architectural glories of Temur’s era. Tashkent: Sharq 1996.] p. 58
^ Самарканд. Бухара. Галина Пугаченкова. «Искусство» 1968 г. p. 30
^ "Samarkand City". Stantours.com. 24 Nisan 2002. 3 Mayıs 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2007.
^ "Highlights of CA" (PDF). Steppes Travel. 22 Mart 2006. 30 Eylül 2007 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2007.
^ Зохидов, Пўлат: Темур даврининг меъморий кахкашони. Тошкент: Шарқ 1966. [Zakhidov, Pulat: Architectural glories of Temur’s era. Tashkent: Sharq 1996.] p. 59
^ Зохидов, Пўлат: Темур даврининг меъморий кахкашони. Тошкент: Шарқ 1966. [Zakhidov, Pulat: Architectural glories of Temur’s era. Tashkent: Sharq 1996.] p. 57
^ "Bibi Khanym Mosque". TripAdvisor.com. 29 Kasım 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2007.
^ "Bibi Khanym Mosque". iExplore.com. 14 Temmuz 2001. 22 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2007.
^ Paskaleva, Elena. "Epigraphic restorations of Timurid architectural heritage" (PDF). iias.asia. International Institute for Asian Studies. 17 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Ekim 2018.
^ S., Samhita (13 Haziran 2016). "Photo: "restoration work in progress inside the mosque" (from review: "Very enchanting mosque: A must visit")". TripAdvisor. 19 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2018.
^ "Convention Concerning the Protection of the World Cultural and National Heritage" (PDF). unesco.org. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. 16 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Haziran 2020.
^ ^a ^b ^c Dmitriy Page. "Bibi-Khanym Mosque in Samarkand". 19 Mart 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2015.
^ Carillet, Joel (6 Haziran 2006). "In Pictures: Samarkand, Uzbekistan". Gather.com. 11 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2007.
^ Alfred Renz: Geschichte und Stätten des Islam von Spanien bis Indien. Prestel, München 1977. 3-7913-0360-0.
^ Burnett, Doug (7 Eylül 2000). "Uzbekistan 2000 - Samarkand". BootsnAll.com. 16 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2007.
^ Hrbas, Miloš; Knobloch, Edgar (1965). The Art of Central Asia. Hamlyn. s. 20-22.
^ Paskaleva, Elena. "Epigraphic restorations of Timurid architectural heritage" (PDF). iias.asia. International Institute for Asian Studies. 17 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Ekim 2018.
^ "Convention Concerning the Protection of the World Cultural and National Heritage" (PDF). unesco.org. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. 16 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Haziran 2020.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Bibi-Khanym Mosque photos and information19 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
360° view of the Mosque
Location of the Mosque 11 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Square Kufic on the Bibi Khanum Mosque 4 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[skiouros-1] "Bibi-Khanym mosque". Skiouros.net. 28 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2007.

[2] Зохидов, Пўлат: Темур даврининг меъморий кахкашони. Тошкент: Шарқ 1966. [Zakhidov, Pulat: Architectural glories of Temur’s era. Tashkent: Sharq 1996.] p. 58

[3] Самарканд. Бухара. Галина Пугаченкова. «Искусство» 1968 г. p. 30

[stantours-4] "Samarkand City". Stantours.com. 24 Nisan 2002. 3 Mayıs 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2007.

[highlights-5] "Highlights of CA" (PDF). Steppes Travel. 22 Mart 2006. 30 Eylül 2007 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2007.

[6] Зохидов, Пўлат: Темур даврининг меъморий кахкашони. Тошкент: Шарқ 1966. [Zakhidov, Pulat: Architectural glories of Temur’s era. Tashkent: Sharq 1996.] p. 59

[7] Зохидов, Пўлат: Темур даврининг меъморий кахкашони. Тошкент: Шарқ 1966. [Zakhidov, Pulat: Architectural glories of Temur’s era. Tashkent: Sharq 1996.] p. 57

[tripadvisor-8] "Bibi Khanym Mosque". TripAdvisor.com. 29 Kasım 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2007.

[iexplore-9] "Bibi Khanym Mosque". iExplore.com. 14 Temmuz 2001. 22 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2007.

[10] Paskaleva, Elena. "Epigraphic restorations of Timurid architectural heritage" (PDF). iias.asia. International Institute for Asian Studies. 17 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Ekim 2018.

[11] S., Samhita (13 Haziran 2016). "Photo: "restoration work in progress inside the mosque" (from review: "Very enchanting mosque: A must visit")". TripAdvisor. 19 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2018.

[12] "Convention Concerning the Protection of the World Cultural and National Heritage" (PDF). unesco.org. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. 16 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Haziran 2020.

[Bibi-Khonym_Mosque-13] Dmitriy Page. "Bibi-Khanym Mosque in Samarkand". 19 Mart 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2015.

[gather-14] Carillet, Joel (6 Haziran 2006). "In Pictures: Samarkand, Uzbekistan". Gather.com. 11 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2007.

[15] Alfred Renz: Geschichte und Stätten des Islam von Spanien bis Indien. Prestel, München 1977. 3-7913-0360-0.

[bootsnall-16] Burnett, Doug (7 Eylül 2000). "Uzbekistan 2000 - Samarkand". BootsnAll.com. 16 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2007.

[17] Hrbas, Miloš; Knobloch, Edgar (1965). The Art of Central Asia. Hamlyn. s. 20-22.

[18] Paskaleva, Elena. "Epigraphic restorations of Timurid architectural heritage" (PDF). iias.asia. International Institute for Asian Studies. 17 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Ekim 2018.

[19] "Convention Concerning the Protection of the World Cultural and National Heritage" (PDF). unesco.org. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. 16 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Haziran 2020.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

Bibi Hanım Camii Nedir?