Çarmıh, birbiri üzerine çapraz konmuş iki tahtadan oluşan darağacı. Geçmişte suçluların üzerine bağlanmak veya çivilenmek suretiyle cezalandırılmasında yaygın olarak kullanılmıştır.

Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Farsçadan Türkçeye geçen^[1] çarmıh sözcüğü dört ve çivi sözcüklerinden oluşmuştur.

Batılı dillerdeki cross ve kruco gibi karşılıklarından türetilmiş çarmıha germe anlamındaki crucifixion ve krucumado gibi kavramlar aslen Yunanca kökenli olup iki kelimeden oluşmuştur: ana-stauro (ἀνασταυρόω); stauros kelimesi "kazığa bağlamak", apo-tumpanizo kelimesi de "tahta üzerinde acı çektirmek" anlamına gelir ve bu iki kelime birleştiğinde "anaskolopizo" (ἀνασκολοπίζω "kazığa geçirmek") kelimesini oluşturur. Eski Yunan-Roman kaynaklarında "xylon" kelimesi "odun parçası" anlamında da kullanılıyordu; ama bu kelime daha çok darağaçları için geçerliydi, kazıklar için değil. Örneğin Aristofanes'in "Kurbağalar" komedisinde de bu anlamda geçmektedir: "Eğer tökezlersen, hiç olmazsa şerefli bir ağaçta asılırsın".

Latince "crux" kelimesi darağacı ya da kazık anlamına gelir ve muhtemelen Fenikece kökenlidir.^[2]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Geçmişte kurulu din ve düzene karşı suç işlediği için idamına karar verilenler çarmıha gerilerek öldürülürlerdi. Bunun için mahkûmun vücudu ve ayakları çarmıhın dikey tahtasına bağlanır, kolları yana açılarak elleri yatay tahtaya mıhlanırdı. Günlerce açıkta, aç, susuz ve tahtaya çivili kalan mahkûm, yavaş yavaş ve işkence çekerek ölürdü. Romalı vali Pontius Pilatus döneminde de İsa'nın Yahudi din bilginleri ve Ferisilerin ısrarı sonucu Romalı askerler tarafından bu işkenceye tabi tutulduğu anlatılır. 1. yüzyılda Romalılar yahudi esirleri çarmıha germekteydiler. Tarihçi Josephus bununla ilgili çok sayıda olaydan bahsetmektedir. O dönemde idamlar için biri “T” şeklinde (daha sonraları “St. Anthony haçı” denilmiştir), diğeri eşit olmayan kollardan meydana gelen (daha sonra “Latin haçı” adını almıştır) iki tip çarmıh kurulmaktaydı. Hristiyan inancına göre İsa bu ikinci tip çarmıha gerilmiş ve başından çivilenmiştir.^[3] Roma İmparatorluğu’nda uygulanan çarmıha germe İmparator Konstantin tarafından yasaklanmıştır.

Menşei Bâbil’e dayanan haça Mısır ve Suriye’de de eski zamanlardan beri tâzimde bulunulduğunu, hatta Budistler’in haça saygı gösterdiklerini ve milâdî tarihin başlangıcına doğru putperestlerin bazı âyinlerinde alınlarına haç işareti yaptıklarını belirterek aslında haçın Hıristiyanlık’la ilgisinin bulunmadığını ve bir putperest âdeti olduğunu ileri sürenler de vardır. Bunların iddiasına göre Hristiyan kutsal kitabında İsa Mesih’in bir ağaç üzerinde öldüğü bildirilmektedir.^[4] İlk olarak Yunanca yazılan Yeni Ahit’in yukarıda belirtilen yerlerinde “ağaç” anlamındaki Yunanca ksulon kelimesi kullanılmaktadır. Bu kelime ve bazı tercümelerde geçen stavros kelimesi haça delâlet etmemektedir. Meşhur Yunan şairi Homeros stavrosu “alelâde bir sırık, direk veya tek bir odun parçası” anlamında kullanır ve kelime haç şeklini alan iki ağaç parçasını ifade etmez. Dolayısıyla İsâ Mesih’in idamı düz bir direk üzerinde gerçekleşmiştir.

Hristiyan sanatında İsa Mesih’in çarmıha gerilmesinin tasvirleri 5. yüzyılda başlamıştır. Tasvirlerin bu dönemden itibaren ortaya çıkmasında, o zamana kadar bu konuda çeşitli yorumların geliştirilmesi ve konsillerde bununla ilgili kararlar alınarak kilisenin tavrının belirlenmesi etkili olmuştur.^[5]

II. Dünya Savaşı'nın sonlarına doğru, Kızıl Ordu kuvvetleri tarafından Doğu Prusya'daki Alman sivillere karşı bir dizi çarmıha germe olayı gerçekleştirildi.^[6] Wehrmacht 4. Ordu'nun genel kurmay başkanı Erich Dethleffsen, 5 Temmuz 1946'da Neu-Ulm'daki bir Amerikan mahkemesine verdiği ifadede Nemmersdorf Katliamı hakkında şunları söyledi:^[7]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Crucifixion ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.