Ziya Hurşit

Ziya Hurşit
Ziya Hurşit
	Ziya Hurşit
Doğum	1892; Hemşin, Rize, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm	14 Temmuz 1926; İzmir, Türkiye
Ölüm sebebi	İdam
Milliyet	Türk
Meslek	Siyasetçi

Ziya Hurşit Bey (1892, Hemşin - 14 Temmuz 1926, İzmir), Türk siyasetçi.

Almanya'da eğitim görmesinin ardından, Trabzon delegesi olarak Erzurum Kongresi'ne katıldı. Kurtuluş Savaşı'nda da mücadele eden Ziya Hurşit Bey; Türkiye Büyük Millet Meclisinin I. döneminde İkinci Grup'ta, Lazistan milletvekili olarak yer aldı. Bir dönem Yozgat İstiklâl Mahkemesi üyeliği yaptı. Meclisin II. döneminde milletvekilliğine aday gösterilmedi.

14 Haziran 1926 tarihinde, Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa'ya İzmir'de yapılması planlanan suikastın tetikçileri arasında yer aldı. Planın gün yüzüne çıkmasının ardından tutuklandı ve İzmir'e gelen İstiklâl Mahkemesi tarafından yargılandı. İdam cezasına çarptırılan Ziya Hurşit Bey'in cezası, 14 Temmuz günü İzmir'de infaz edildi.

İlk yılları ve eğitimi[değiştir | kaynağı değiştir]

1892 yılında, Rize'nin Hemşin ilçesinde doğdu.^[1] Babası Kadı Hurşit Efendi, Ardahan taraflarından Rize'ye gelen Kürdoğlu ailesine mensuptu.^[1] İlk ve orta öğrenimini Trabzon'da alan Ziya Hurşit, daha sonraları Almanya'nın Danzig şehrinde gemi inşaatı ve telsiz öğrenimi gördü.^[1] Öğreniminin ardından Eskişehir Sultanisi'nde Almanca öğretmenliği yapmaya başladı. 21 Temmuz-7 Ağustos 1919 tarihleri arasında düzenlenen Erzurum Kongresi'ne Trabzon delegesi olarak katıldı.

Siyasî kariyeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Mustafa Kemal Paşa, Erzurum Kongresi'nde tanıdığı Ziya Hurşit Bey'i Lazistan milletvekili adayı olarak gösterilirken, ağabeyi Faik Bey'i de Sivas'a vali olarak atadı.^[1] Mecliste divan kâtipliği yapan Ziya Hurşit Bey, Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyetinin muhalefeti konumundaki İkinci Grup'ta yer aldı.^[1] Meclisin II. döneminde ise milletvekilliğine aday gösterilmedi.^[2] 8 Eylül 1921 günü Başkomutanın emriyle kurulan Yozgat İstiklâl Mahkemesi'ne atanmış ancak gitmemiştir.^[3]

Siyaset sonrası yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]

II. dönemde milletvekili olamamasının ardından siyasi hayatını sonlandıran Ziya Hurşit Bey, ağabeyi Faik Bey ve kardeşi Fazıl Bey'in yardımlarıyla, Esad Bey ile birlikte ticarete başladı. Ticarette zarar etmesinin ardından Faik Bey, anılarında okul arkadaşı Hariciye Müsteşarı Tevfik Kamil Bey'e Ziya Hurşit'i devlete yerleştirmek için rica ettiğini; ancak Başbakan İsmet Paşa'nın bunu reddettiğini yazmaktadır.^[2] Bir müddet, 17 Kasım 1924'te kurulmuş olan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın Karadeniz yöresinde teşkilatlanması için uğraştıysa da parti 5 Haziran 1925'te kapatıldı.^[2]

16 Haziran 1926 tarihinde İzmir'de Mustafa Kemal Paşa'ya karşı suikast hazırlığı yapmakta olduğu gerekçesiyle tutuklandı. Yapılan suçlamaya göre Ziya Hurşit'le birlikte hareket eden "Gürcü" Yusuf, "Laz" İsmail ve "Çopur" Hilmi; Kemeraltı karakolu önünde Mustafa Kemal Paşa'ya ateş edeceklerdi. Ziya Hurşit ve arkadaşları kargaşadan yararlanarak Yemiş çarşısında bekleyen bir arabayla "Giritli" Şevki'nin rıhtımda bekleyen motoruna binip Sakız Adası'na kaçacaklardı. Fakat son anda "Giritli" Şevki'nin pişmanlık duyarak suikastçıları ihbar etmesi sonucu Ziya Hurşit ve arkadaşları yakalandılar. İzmir'de İstiklâl Mahkemesi yapılan duruşmalar sonucunda Ziya Hurşit, idam cezası alan on beş (ikisi gıyabında) kişi arasında yer aldı. 14 Temmuz 1926'da İzmir'de asılarak infaz edildi.

Popüler kültürdeki yeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Ziya Hurşit Bey'in ismi Şükrü Bey ile birlikte, kendileriyle aynı dönemde milletvekilliği yapan Rıza Nur'un yazdığı bir şiirde geçer. Bu şiirde adı geçen kişiler, hürriyet kahramanı ve şehitler seviyesine yükseltilmektedir:^[2]

Sonuncu Şükrü, Ziya Hurşid'dir.

Millet yolunda ölen şehiddir.

Kahramanlığını söylet işittir!

Savur bombayı, adın söylensin!

Ziya Hurşit Bey'in kardeşi Faik Günday'ın torunu Hakan Günday'ın 2009 yılında yayımlanan Ziyan adlı romanının ana karakterlerinden birisi olarak yer aldı.^[4]

Ziya Hurşit'i, TRT'nin hazırladığı Kurtuluş dizisi ve Cumhuriyet filminde Tarık Ünlüoğlu canlandırmıştır.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b ^c ^d ^e Kocahanoğlu, Osman Selim; sf. 228
^ ^a ^b ^c ^d Kocahanoğlu, Osman Selim; sf. 229
^ Aybars, Ergun (1975). İstiklal mahkemeleri (PDF) (birinci bas.). İstanbul: Bilgi Yayınevi. s. 147. 30 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 5 Ekim 2021.
^ Cömert, Hasan (16 Eylül 2009). "'Atatürk'ü öldürmek isteyen adamı merak ettim'". NTVMSNBC.com. 22 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2013.

Kitap[değiştir | kaynağı değiştir]

Kocahanoğlu, Osman Selim (Eylül 2012). Atatürk'e Kurulan Pusu: İzmir Suikastinin İçyüzü (4. bas.). İstanbul: Temel Yayınları. ISBN 978-975-410-064-8.
Wikimedia Commons'ta Ziya Hurşit Bey ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur

[Kocahanoğlu-228-1] Kocahanoğlu, Osman Selim; sf. 228

[Kocahanoğlu-229-2] Kocahanoğlu, Osman Selim; sf. 229

[3] Aybars, Ergun (1975). İstiklal mahkemeleri (PDF) (birinci bas.). İstanbul: Bilgi Yayınevi. s. 147. 30 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 5 Ekim 2021.

[4] Cömert, Hasan (16 Eylül 2009). "'Atatürk'ü öldürmek isteyen adamı merak ettim'". NTVMSNBC.com. 22 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2013.

[1]

[2]

[3]

[4]

g t d İstiklâl mahkemeleri
Birinci dönem	Ankara Eskişehir Diyarbekir Isparta Kastamonu Konya Pozantı Sivas
İkinci dönem	Kastamonu Konya Samsun Yozgat
Üçüncü dönem	Ankara Cezîre İstanbul Şark
Üyeler	Abdülkadir Kemali Bey Ahmet Mazhar Bey Ahmet Nafiz Bey Ali Bey (Çetinkaya) Ali Bey (Kılıç) Ali Bey (Zırh) Ali Rıza Efendi Ali Saip Bey Asaf Bey Atıf Bey Avni Bey Bahri Bey Besim Bey Cevdet Bey Emin Bey Ethem Fehmi Bey Fikret Bey Hacim Bey Hafız Hamdi Bey Hakkı Paşa Halil İbrahim Bey Hamdi Bey (Aksoy) Hamdi Bey (Ülkümen) Hamdi Bey (Yalman) Hamdi Efendi Hamit Bey Haydar Bey Hüseyin Bey Hüsrev Sami Bey İhsan Bey Lütfi Müfit Bey Mahmut Esat Bey Mazhar Müfit Bey Mehmet Necip Bey Muhittin Baha Bey Mustafa Necati Bey Mustafa Zeki Bey Necati Bey Necip Ali Bey Neşet Bey Nusret Efendi Osman Nuri Bey Rasih Bey Refik Bey Refik Şevket Bey Reşit Galip Bey Rıza Vamık Bey Sıddık Bey Sırrı Bey Sıtkı Bey Suat Bey Süreyya Bey Şevket Bey Şevki Bey Servet Efendi Tahir Efendi Tahsin Bey Tevfik Efendi Tevfik Rüştü Bey Vasıf Bey Vehbi Bey Veli Bey Yasin Bey Yusuf Bey Yusuf Ziya Bey Zekai Bey Ziya Hurşit Bey
İlgili kanunlar	Başkumandanlık Kanunu Firariler Hakkında Kanun Hıyanet-i Vataniye Kanunu İstiklâl Mehâkimi Kanunu Takrir-i Sükûn Kanunu

Ziya Hurşit nedir?, Ziya Hurşit anlamı nedir?, Ziya Hurşit ne demektir?