Yirmi yaş dişi

Yirmi yaş dişi
Yirmi yaş dişi
Latince isim	dens molaris tertius
Sistem	Azı dişi
Tanımlayıcılar
Microsoft Academic	2777739123
MeSH	D008964
TA	911
FMA	321612

Yirmi yaş dişi veya üçüncü azı dişi, insan dentisyonunun her bir çeyreğinde bulunan üç azı dişinden birisidir. Üçü içerisinde en arkada bulunan diştir. Yirmi yaş dişi genellikle 17-25 yaşlarında sürer.^[1] Çoğu yetişkinde her bir çeyrekte bir adet bulunan dört yirmi yaş dişi vardır. Dörtten daha az ya da fazla olabilir, örneğin fazladan dişlere süpernümerer dişler denir. Yirmi yaş dişi gömülü kaldığında gelişme sürecinde olan diğer dişleri de etkiler. Böylece bu olduğunda ya da olmadan çekilirler.

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Resmi olarak üçüncü azı dişi olarak bilinse de yaygın kullanım yirmi yaş dişi şeklindedir. Çünkü diğer dişler ardı ardına sürerek neredeyse 12-13 yaşlarında sürmesini tamamlarken yirmi yaş dişi çok daha sonra sürmektedir. Genellikle 17-25 yaş arası sürdüğünden halk arasında yirmi yaş dişi olarak bilinmektedir. Bu dişin sürmesinin yüzyıllardan beri diş sorunlarına yol açtığı bilinmektedir, Aristo bile bu konuya şu sözlerle değinmiştir:

“

İnsanda en son gelen dişler 'yirmi yaş dişleri'dir. Bu dişler her iki cinsiyette de yirmi yaşlarında gelir. Hayatın son demlerini yaşayan seksenli yaştaki kadınlarda yirmi yaş dişinin geldiği vakalar bilinmektedir. Dişin gelişi çok büyük acılara sebep olmuştur ve buna benzer erkeklerde de görülen vakalar bilinmektedir. Bu yaşanır, ne zaman yaşanır, erken yaşlarda yirmi yaş dişi gelmeyen insanlarda bu olay yaşanır.

”

Anatomi[değiştir | kaynağı değiştir]

Çeşitlilik[değiştir | kaynağı değiştir]

Yirmi yaş dişi agenezisi (yokluğu) popülasyona göre, Tasmanya yerlilerinde pratik olarak sıfır ve Meksika kızılderililerinde neredeyse %100, değişir.^[2] Bu değişim PAX9 geniyle ilişkilidir ve belki de birkaç genle daha.^[3]

İşlev[değiştir | kaynağı değiştir]

Yirmi yaş dişi, insanın evrimsel atalarına bitkileri öğütmede yardımcı olan körelmiş üçüncü azı dişidir. İnsanın atalarının kafataslarında daha çok diş içeren daha büyük çeneleri vardı. Böylece insanın bitki hücre duvarını oluşturan selülozun sindirimindeki yetersizliğini kapatarak yeşillikleri çiğnemelerine yardımcı olmuştur.^[4] 10.000 yıl önce yaşanan tarım devrimi ile birlikte insanlar, karbonhidrat ve yüksek enerji içeren daha yumuşak besinler tüketmeye başlamışlardır. Böyle bir diyet sonucunda paleolitik atalarımızda olduğu gibi çenemiz daha ileri büyümemiş ve haliyle yirmi yaş dişine yer kalmamıştır.^[5]

Klinik önemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Yirmi yaş dişi (klinik olarak sıklık M3 olarak numaralandırılır) uzun zaman önce sorun çıkardığı tanımlanmış ve insan ağzındaki en yaygın gömülü diş olarak sorun çıkarmaya devam etmektedir. Bilinen en eski gömülü diş Magdaleniyan döneminde (MÖ 18.000-10.000) bir Avrupalı kadına aittir.^[6] Dişin sürmesi için gerekli yerin olmaması yaş ile birlikte artan periodontal hastalık ve diş çürüğü riski ile sonuçlanır.^[7] 65 yaş üstü yetişkinlerin yalnızca %2'si çürük ya da periodontal hastalıklar olmadan dişi muhafaza edebilmiş ve %13'ü gömülü olmayan yirmi yaş dişini çürük ya da periodontal problem olmadan muhafaza edebilmiştir.^[8]

Gömülü yirmi yaş dişleri, yön, gömüklüğün derinliği, diş sürmesi için mevcut alan miktarı ve üzerlerini örten yumuşak doku veya kemik miktarına göre sınıflandırılırlar. Bu sınıflandırma yapısı doktorlara gömüklüğün olasılıklarını hesaplamalarını sağlar, dişin çekilmesi halinde görülebilecek enfeksiyonlar, komplikasyonlar.^[7] Yirmi yaş dişleri aynı zamanda semptomların ve rahatsızlıkların varlığına göre sınıflandırılır.^[9]

Gömülü yirmi yaş dişinin tedavisi herhangi bir gömülü dişin tedavisi ile aynıdır. Diş gömülü ise tedavi gömüklüğün üzerindeki enfekte doku, diş çekimi ya da koronektomi ile sınırlandırılabilir.^[10]^[11]^[12]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Wisdom Teeth". American Association of Oral and Maxillofacial Surgeons. 28 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2010. This generally occurs between the ages of 17 and 25
^ Rozkovcová, E.; Marková, M.; Dolejší, J. (1999). "Studies on agenesis of third molars amongst populations of different origin". Sborník lékařský. 100 (2). ss. 71-84. PMID 11220165.
^ Pereira, Tiago V.; Salzano, Francisco M.; Mostowska, Adrianna; Trzeciak, Wieslaw H.; Ruiz-Linares, Andrés; Chies, José A. B.; Saavedra, Carmen; Nagamachi, Cleusa; Hurtado, Ana M. (2006). "Natural selection and molecular evolution in primate PAX9 gene, a major determinant of tooth development". Proceedings of the National Academy of Sciences. 103 (15). ss. 5676-81. Bibcode:2006PNAS..103.5676P. doi:10.1073/pnas.0509562103. JSTOR 30050159. PMC 1458632 $2. PMID 16585527.
^ Cooper, Rachele (5 Şubat 2007). "Why Do We Have Wisdom Teeth?". 3 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2017.
^ von Cramon-Taubadel, Noreen (6 Aralık 2011). "Global human mandibular variation reflects differences in agricultural and hunter-gatherer subsistence strategies". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 108 (49). ss. 19546-19551. doi:10.1073/pnas.1113050108. ISSN 0027-8424. PMC 3241821 $2. PMID 22106280.
^ "Magdalenian Girl is a woman and therefore has oldest recorded case of impacted wisdom teeth" (Basın açıklaması). Field Museum of Natural History. 7 Mart 2006. 25 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2013.
^ ^a ^b Juodzbalys, Gintaras; Daugela, Povilas (Apr–Jun 2013). "Mandibular Third Molar Impaction: Review of Literature and a Proposal of a Classification (review)". J Oral Maxillofac Res. 4 (2). ss. e1. doi:10.5037/jomr.2013.4201. PMC 3886113 $2. PMID 24422029.
^ Marciani RD (2012). "Is there pathology associated with asymptomatic third molars (review)". J Oral Maxillofac Surg. 70 (Suppl 1). ss. 15-19. doi:10.1016/j.joms.2012.04.025.
^ Dodson TB (Sep 2012). "The management of the asymptomatic, disease-free wisdom tooth: removal versus retention. (review)". Atlas Oral Maxillofac Surg Clin North Am. 20 (2). ss. 169-76. doi:10.1016/j.cxom.2012.06.005. PMID 23021394.
^ Carranza's Clinical Periodontology. Elsevier Saunders. 2012. ISBN 978-1-4377-0416-7.
^ Pogrel MA (2012). "What are the Risks of Operative Intervention (review)". J Oral Maxillofac Surg. 70 (Suppl 1). ss. 33-36.
^ Ghaeminia H (2013). "Coronectomy may be a way of managing impacted third molars (systematic review)". Evid Based Dent. 14 (2). ss. 57-8. doi:10.1038/sj.ebd.6400939. PMID 23792405.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

National Institute of Clinical Health and Excellence Guideline to Wisdom teeth removal28 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Wisdom tooth extraction

[aaoms-1] "Wisdom Teeth". American Association of Oral and Maxillofacial Surgeons. 28 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2010. This generally occurs between the ages of 17 and 25

[2] Rozkovcová, E.; Marková, M.; Dolejší, J. (1999). "Studies on agenesis of third molars amongst populations of different origin". Sborník lékařský. 100 (2). ss. 71-84. PMID 11220165.

[3] Pereira, Tiago V.; Salzano, Francisco M.; Mostowska, Adrianna; Trzeciak, Wieslaw H.; Ruiz-Linares, Andrés; Chies, José A. B.; Saavedra, Carmen; Nagamachi, Cleusa; Hurtado, Ana M. (2006). "Natural selection and molecular evolution in primate PAX9 gene, a major determinant of tooth development". Proceedings of the National Academy of Sciences. 103 (15). ss. 5676-81. Bibcode:2006PNAS..103.5676P. doi:10.1073/pnas.0509562103. JSTOR 30050159. PMC 1458632 $2. PMID 16585527.

[4] Cooper, Rachele (5 Şubat 2007). "Why Do We Have Wisdom Teeth?". 3 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2017.

[5] von Cramon-Taubadel, Noreen (6 Aralık 2011). "Global human mandibular variation reflects differences in agricultural and hunter-gatherer subsistence strategies". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 108 (49). ss. 19546-19551. doi:10.1073/pnas.1113050108. ISSN 0027-8424. PMC 3241821 $2. PMID 22106280.

[6] "Magdalenian Girl is a woman and therefore has oldest recorded case of impacted wisdom teeth" (Basın açıklaması). Field Museum of Natural History. 7 Mart 2006. 25 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2013.

[Gintaras-7] Juodzbalys, Gintaras; Daugela, Povilas (Apr–Jun 2013). "Mandibular Third Molar Impaction: Review of Literature and a Proposal of a Classification (review)". J Oral Maxillofac Res. 4 (2). ss. e1. doi:10.5037/jomr.2013.4201. PMC 3886113 $2. PMID 24422029.

[Marciani-8] Marciani RD (2012). "Is there pathology associated with asymptomatic third molars (review)". J Oral Maxillofac Surg. 70 (Suppl 1). ss. 15-19. doi:10.1016/j.joms.2012.04.025.

[DodsonClinics-9] Dodson TB (Sep 2012). "The management of the asymptomatic, disease-free wisdom tooth: removal versus retention. (review)". Atlas Oral Maxillofac Surg Clin North Am. 20 (2). ss. 169-76. doi:10.1016/j.cxom.2012.06.005. PMID 23021394.

[Carranza-10] Carranza's Clinical Periodontology. Elsevier Saunders. 2012. ISBN 978-1-4377-0416-7.

[PogrelPO-11] Pogrel MA (2012). "What are the Risks of Operative Intervention (review)". J Oral Maxillofac Surg. 70 (Suppl 1). ss. 33-36.

[Ghaeminia-12] Ghaeminia H (2013). "Coronectomy may be a way of managing impacted third molars (systematic review)". Evid Based Dent. 14 (2). ss. 57-8. doi:10.1038/sj.ebd.6400939. PMID 23792405.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

Yirmi yaş dişi nedir?, Yirmi yaş dişi anlamı nedir?, Yirmi yaş dişi ne demektir?