Diş minesi (Latince: Substantia adamantinea, İngilizce: Enamel) vücudun en sert ve en yoğun mineralleşmiş maddesidir;^[1] dentin sement ve pulpa ile beraber dişi oluşturan dört ana dokudan biridir. Normal olarak dişin görünür dental kısmıdır ve ve mutlaka alttan dentin ile desteklenmelidir. Minenin yüzde doksanaltısı mineralden geri kalanı ise su ve organik maddeden oluşur.^[2] Minenin normal rengi açık sarıdan grimsi beyaza kadar çeşitlilik gösterir. Minenin altında dentin bulunmayan dişin uç kısımlarında renk bazen hafif bir mavi tona dönebilir. Mine yarısaydam olduğu için, dentinin rengi ve mine altındaki herhangi bir dolgu maddesi bir dişin fiziksel görünümünü güçlü bir şekilde etkiler. Mine dişin yüzeyinde farklı kalınlıklarda bulunur ve en kalın olarak tüberkül denilen tepe çıkıntılarında 2.5 mm; en ince olarak ise klinik açıdan mine-sement sınırında bulunur.^[3] Minenin temel minerali bir kristalize kalsiyum fosfat olan hidroksiapatittir.^[4] Minedeki minerallerin büyük çoğunluğu yalnızca gücü açısından değil kırılganlık açısından da değerlendirilmektedir.^[5] Diş minesi, Mohs sertlik skalası açısından 5 ile değerlendirildiğinden insan vücundaki en sert maddedir. Dentin, 3-4 sertlik derecesi ile, daha az mineralize ve daha az kırılgan olarak, mineyi desteklemektedir ve sağlamlık için gereklidir.^[4] Dentin ve kemiğin tersine, mine kollajen içermez. Bunun yerine amelogenin ve enomelin adında iki benzersiz protein içermektedir. Bu proteinlerin işlevleri tamamen anlaşılmamış olsa da bunların diğer işlevlerinin yanı sıra, bir iskelet desteği gibi işlev görerek minenin gelişimine yardım ettikleri düşünülmektedir.^[6]

Yapısı[değiştir | kaynağı değiştir]

Minenin temel birimi mine çubuğudur.^[4] Daha önce mine prizması denilen, çapı yaklaşık olarak 4 μm - 8 μm uzunluğunda olan mine çubuğu, düzenli bir yapı içinde sıkıca bir araya getirilmiş bir hidroksiapatit kristalleri paketidir.^[1] Enine kesiti alındığında en güzel bir anahtar deliğine benzetilebilecek olan bu yapının üst kısmı ya da başı dişin taç kısmına doğru ve alt kısmı veya kuyruğu diş köküne doğru durmaktadır.

Her bir mine çubuğundaki kristallerin düzeni oldukça karmaşıktır. Hem ameloblastlar (mine oluşumunu başlatan hücreler) hem de Tomes lifleri kristallerin düzenlerini etkiler. Mine çubuğunun baş tarafındaki mine kristalleri çubuğun uzun eksenine paralel olarak durmaktadır.^[1][3] Kristallerin yönlenmesi mine çubuğunun kuyruk kısmında uzun eksenden hafifçe uzaklaşır.^[1]

Minenin organik kısmı, hidroksiapatit kristallerine gömülmüş kollagen fibrillerden oluşmuştur. Minenin organik yapısı içerisinde başlıca metionin ve histidin olmak üzere 16 değişik aminoasit bulunur. Ayrıca organik kısımda, kalsifikasyona yardımcı olan fosfor yüksek oranda bulunur. Minenin yapısındaki en önemli proteinler "Enomelin" ve "Amelogenin"dir. Bunlar, organik bölümün organizasyonunu sağlar. Ayrıca "Lösin" de diş minesinin organik yapısındaki önemli bir proteindir. Minedeki suyun %25 lik kısmı apatit kristallerine bağlıdır. Diğer kısmı ise apatit kristallerini bir kabuk gibi sarar.

Diş minesinin, yıllarca sert, cansız, geçirgenliği olmayan bir doku olduğuna inanılmıştır. Ancak son yirmi yılda yapılan ileri düzey elektron mikroskobileri, diş minesinin elek gibi geçirgen bir doku olduğunu, özellikle mikromolekülleri kolaylıkla geçirdiğini ortaya çıkartmıştır. Mine sertliği, bölgelere göre farklılık gösterir. Mine, Bilkers Sertlik Derecesine göre yüzeyde 400, orta bölgelerinde 350-370, mine-dentin sınırında 250-270 birim sertliktedir. Yaşlandıkça, pulpa nın çekilmesi ve organik maddelerin azalmasına bağlı olarak mine sertleşir, esnekliğini yitirir ve kırılganlaşır.

Mine, milyonlarca mine prizmasından oluşur(1 mm³ de 3000-4000 mine prizması). Mine prizmaları kıvrımlar çizerek yüzeye ulaşır. Bu oluşuma "Hunter-Schreiger Bantları" denir. Mine prizmalarının yönleri, çürük oluşumu ve ilerlemesinde önemlidir.

Mine, elektron mikroskobunda incelendiğinde, 20-80 mikron aralıklarla üst üste gelmiş tabakalardan oluştuğu gözlenmiştir. tabakaların üst üste çökeldiği izlenimi vermektedir. Bu tabakaların oluşturduğu çizgilere "Retriuz çizgileri" denir. Bu çizgiler kesici kenarda 13°, kolede (diş boynunda) 45°lik açılarla mine dış yüzeyine ulaşır. Minenin dış yüzeyine ulaştığı yere "periki mati" denir. Periki mati, genç dişlerde makroskobik olarak (gözle) görülebilir. İntramental çizgiler olarak da adlandırılır.

Retriuz çizgileri, anomali olmayıp fizyolojik oluşumlardır. Oluşumları hakkında öne sürülen birçok görüş vardır, bunlardan başlıcaları:

• Fizyolojik bir kalsifikasyon ritmidir.
• Mine dokusu kalsifiye olurken durakladığı her aralıkta oluşan çizgilerdir.

Retriuz çizgilerine üst dişlerde pek rastlanmaz.

Neonatal Çizgi (doğum çizgisi): Doğum esnasında, halihazırda çene kamiklerine oluşan dişlerin dentinogenezinde meydana gelen duraksama sonucu oluşan net çizgilerdir.

Dipnotlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Bibliyografya[değiştir | kaynağı değiştir]

• "FAQ: Oral Health Topics A–Z: Tooth whitening treatments". American Dental Association. 21 Mayıs 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2007. 
• "Oral Health Information". American Dental Hygienists' Association. 6 Mayıs 1999 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2007. 
• Ash, Major M., Jr. & Nelson, S.J. (2003). Dental anatomy, physiology, and occlusion (8.8yer=Philadelphia bas.). W.B. Saunders. ISBN 0-7216-9382-2. 
• Bath-Balogh, M. & Fehrenbach, M.J. (2011). Illustrated Dental Embryology, Histology, Anatomy (3.3yer=Philadelphia bas.). W.B. Saunders. ISBN 978-1-4377-1730-3. 5 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2022. 
• Blackwell, Bonnie (1996). "Why Teeth Fossilize Better Than Bone". dinosauria.com. Dinosaur mailing list. 11 Ekim 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2007. 
• "Dental Health". nutrition.org. British Nutrition Foundation. 2004. 14 Temmuz 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2007. 
• Brown, Theodore L. (2003). Chemistry: The central science (9th, paperback bas.). Upper Saddle River, NJ [Great Britain]: Prentice Hall. ISBN 0-13-049140-3.  0-13-047038-4; 0-13-038165-9 (CD-ROM)
• Cate, A.R. Ten (1998). Oral Histology: Development, structure, and function (5.5yer= St. Louis, MO; London bas.). Mosby. ISBN 0-8151-2952-1. 
• "Homepage". eMedicine. 2 Temmuz 1998 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2007. 
• Fejerskov, O. (March 1979). "Human dentition and experimental animals". Journal of Dental Research. 58 (Spec Issue B): 725-734. doi:10.1177/002203457905800224011. PMID 105027.  Special Issue B.
• Frandson, R.D. & Spurgeon, T.L. (1992). Anatomy and Physiology of Farm Animals (5.5yer= Philadelphia bas.). Lea & Febiger. ISBN 0-8121-1435-3. 
• Gandara, B.K. & Truelove, E.L. (1999). "Diagnosis and Management of Dental Erosion". Journal of Contemporary Dental Practice. 1 (1): 016-023. PMID 12167897. 14 Nisan 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
• Harris, Edward F. (2002). Craniofacial Growth and Development. 
• Hebel, Jeanette L. & Poh-Fitxpatrick, M.B. (2006). "Erythropoietic Porphyria". eMedicen online. 1 Ekim 1999 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2007. 
• Johnson, Clarke (1999). "Biology of the Human Dentition". dentristy.uic.edu. 1 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2022. 
• Martin, Chris (2007). "Teeth". Encarta Online Encyclopedia. 
• Newbrun, E. (1986). Fluorides and dental caries: contemporary concepts for practitioners and students (3.3yer=Springfield, Illinois bas.). Thomas. ISBN 0-398-05196-8. 
• Pinney, Chris C. (1992). The illustrated veterinary guide for dogs, cats, birds & exotic pets (1.1yer=Blue Ridge Summit, PA bas.). Tab Books. ISBN 0-8306-1986-0. 
• Randall-Bowman, [n.i.] (2004). "Gummed Out: Young Horses Lose Many Teeth, Vet Says". tamu.edu. 3 Mart 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2007. 
• Ross, Michael H. & Kaye, G.I. & Pawlina, W. (2006). Histology: a text and atlas (5.5yer=Philadelphia; London bas.). Lippincott Williams & Wilkins. ISBN 0-7817-7221-4. 
• Springer, Shelley C. & Annibale, D.J. (2006). "Kernicterus". eMedicen online. 27 Ekim 2000 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2007. 
• Summitt, James B. & Robbins, William & Schwartz, J. & Schwartz, R.S. (2001). Fundamentals of Operative Dentistry: A Contemporary Approach (2.2yer=Chicago, IL; London bas.). Quintessence Publishing. ISBN 0-86715-382-2.