Tophane
Semt
Beyoğlu
Ülke	Türkiye
Bölge	Marmara
İl	İstanbul
İlçe	Beyoğlu
• Yoğunluk	oto/km²
Zaman dilimi	UTC+03.00 (UDAS)
Alan kodu	(+90) 212
Plaka kodu	34

Tophane, İstanbul'un Beyoğlu ilçesinde, boğaz kıyısında bir semttir. II. Mehmet İstanbul’u fethinden sonra 1455'te Tersane-i Amire (Haliç) ve 1460 Tophane-i Amire’yi (Tophane) kurarak İstanbul’da ilk sanayi hamlesini başlatmıştır.^[1] Tophane, bu özelliği nedeniyle Osmanlı döneminde İstanbul'un en eski sanayi bölgelerinden biridir denilebilir.

İstanbul’un Türkler tarafından fethinden önce Tophane semtinin Galata'nın Ceneviz surlarının hemen dışındaki bir yer olarak, oturulmayan kırlık ve bahçelik bir bölge olduğu bazı kaynaklarda ifade edilirken kimi yazarlara göre de burası bir ormanlıktı. Bizans devrinde semt adının "Metopon" olduğu kabul edilirken, daha yeni araştırmalar, yerinin güzel görünümünden dolayı "Gümüş Şehir" (Argyropolis) olduğu tezini ortaya atmıştır. Bizans’ta burada çok eski bir Apollon mabedi bulunduğu gibi, daha sonra Türklerin yaptıracağı kışlanın yerinde de, "St. Irene" veya "Hadrian ve Natalie Kilisesi"nin olduğu söylenmektedir.

Tophane binaları ve kışlası 1955-1956'da yıktırıldıktan sonra Nusretiye Camii karşısına isabet eden bir yerde bir Bizans Kilisesi’ne ait olması ihtimali olan bazı temel izleri ve tuğla duvar parçalarının ortaya çıktığı görülmüştür.^{[kaynak belirtilmeli]} Bu yapı parçalarının daha ilerisinde Sanatkarlar Mektebi Sokağı vardır. İçerisinde Tophane Ocağı Mescidi'nin de yer aldığı İmalat-ı Harbiye Usta Mektebi'nin (Sanatkârlar Mektebi) kalıntıları günümüze ulaşmıştır. Yapı topluluğunu inşa ettiren I. Süleyman’dır. 1946 yılında yapılan yol çalışması esnasında büyük oranda yıktırılmıştır. İstanbul Çevre Kültür ve Tarihi Eserleri Koruma Derneği (İSTED) tarafından yapılan araştırmalar sonucu elde edilen tarihî araştırma evrakı ile Nisan 2018’de ilgili kurula tescili için müracaat edilmiştir.^[2]

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

1267'lerde Galata'da "Pera" adlı bir koloni kuran Ceneviz Cumhuriyeti, 1335'ten itibaren doğuya doğru genişleyerek günümüzde Tophane'de yer alan Lagirio adlı kenar mahalleyi kurdu.^[3]

Tophane Binası olan Tophane-i Amire, Osmanlı Padişahı II. Mehmed zamanında top dökümü için inşa edilmişti. Melling gravüründe kıyıda görünen Tophane Kışlası, günümüzde varlığını sürdürmemektedir.

1823'te Firuz Ağa Yangını'nda yanan kışlalar, sonraları yenilenmişti. Bu yenileme sırasında Nusretiye Camisi de yapıldı. Tophane'deki eski askerî yapılardan en son ortadan kalkan, 1958'de yol genişletmesi nedeniyle, eski müşirlik binası ve Salı Pazarı'na dek uzanan sanayi kışlasıdır. Kışlalar sahasında bugün sadece, 1848 tarihli saat kulesi ile Mecidiye Kasrı (1848-1849) kalmıştır. 1580 yılında inşa edilen Kılıç Ali Paşa Camii, Külliyesi, Hamamı ve Padişah I. Mahmud tarafından 1732 yılında yaptırılan Tophane Çeşmesi de semtinin önemli sembol tarihi eserleri arasındadır. 1960'lı yıllardaki işçi hareketinin sembolü meydandaki heykel yakın zamanda ortadan kayboldu.^[4]

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

Tophane nüfusu önceleri çoğunlukla Rumlardan ve Ermenilerden oluşurken, yüzyılın başından itibaren limanda ve sanayi tesislerinde hamal olarak çalışmak için Anadolu'dan gelen Müslümanların yerleşmesi ve 6-7 Eylül Olayları sonrasındaki istimlâk hareketleri neticesinde semtte demografik yapı önemli ölçüde değişmiştir. Nüfus özellikle Siirt'in İkizbağlar (Tom) ve Bağtepe (Halenze) gibi köylerden gelen Araplarla artmış, ayrıca bu nüfusa Bitlis, Erzincan, Erzurum gibi illerden gelen göçmenler de katılmıştır. Kadim zamandan beri önemli sayılabilecek bir oranda da Roman nüfusu vardır. Semt halkı genel olarak muhafazakâr eğilimlidir. Kadiriler Yokuşu'nda bulunan Kadirî sitânesi (Tekkesi) 1630 yılında kurulmuştur. Hacı Pîrî Camii de buradadır. 1997 yılında büyük bir yangın sonunda yapı topluğu tamamen kullanılamaz hale geldi.^[5] Hacı Piri Camii, Tekkesi ve Haziresinin restorasyonu Ocak 2019 tarihi itibarıyla tamamlandı.^[6]

Kültürel etkinlikler[değiştir | kaynağı değiştir]

Tophane binası bugün Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Kültür Merkezi olarak kullanılmaktadır. Her yıl mart ayının ilk haftası okulun kuruluş yıldönümü kutlamaları çerçevesinde geleneksel kıyafet balosuna da ev sahipliği yapmaktadır. Yakın zamana kadar nargilecileri ve Amerikan pazarıyla her gün birçok kişinin buraya uğramasını sağlamaktaydı. Günümüzde Amerikan pazarının olduğu bölgede dükkanlar boşaltılarak Galataport adı altında farklı bir proje ile yapılandırılmıştır.^[7] Taksim, Beşiktaş ve Karaköy arasındaki bu tarihi bölge canlılığını tarihte olduğu gibi günümüzde de sürdürüyor. Çağdaş sanat müzesi İstanbul Modern de bu semttedir.

Ulaşım[değiştir | kaynağı değiştir]

Otobüs Hatları[değiştir | kaynağı değiştir]

• T1 tramvay hattı üzerinde Tophane istasyonu bulunmaktadır.
• 26 Dikilitaş - Eminönü
• 26A Fulya Mahallesi - Eminönü
• 26B Gayrettepe - Eminönü
• 28 Topkapı/Edirnekapı - Beşiktaş
• 28T Topkapı - Beşiktaş
• 30D Ortaköy/Dereboyu - Yenikapı
• 70KE Kurtuluş - Eminönü

Tramvay Hatları[değiştir | kaynağı değiştir]

• Bağcılar - Kabataş

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Tophane-i Amire

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Tunç, Şafak (2004). Tophâne-i mire ve Osmanlı Devleti'nde Top Döküm Faaliyetleri. İstanbul.