Toledo Cetvelleri

Toledo Cetvelleri, Güneş, Ay ve gezegenlerin sabit yıldızlara göre hareketlerini tahmin etmek için kullanılan astronomi cetvelleridir. Takvim tarihlerinin tahmini, kozmik olayların zamanları ve kozmik hareket dahil olmak üzere kozmosun farklı yönlerini tanımlayan bir matematik cetvelleri koleksiyonudur.^[2]

Kökenleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Toledo Cetvelleri, İspanya'ın Toledo kentinde bir grup Arap gök bilimci tarafından 1080 civarında tamamlandı. Başka yerlerde yapılmış önceden var olan Arapça cetveller ile başlamışlardı ve sayısal olarak Toledo'nun konumuna göre cetvelleri ayarladılar.^[2]^[3] Toledo Cetvelleri kısmen, Toledo'da yaşayan bir Arap matematikçi, astronom, astronomi aleti yapımcısı ve astrolog olan Zerkâlî'nin (Batı'da Arzachel olarak bilinir) çalışmalarına dayanıyordu. Cetveller, Zerkâlî dışında, üyeliği büyük ölçüde bilinmeyen bir ekip tarafından hazırlandı.

Toledo, cetveller tamamlandıktan kısa bir süre sonra, 1080'lerin ortalarında Hristiyan İspanyol yönetimi altına girdi. Bir asır sonra Toledo'da, Arapçadan Latinceye tercüman Gerardus Cremonensis (1114-1187), o zamanlar Avrupa'daki en doğru derleme olan Toledo Cetvelleri'ni Latince okuyucular için tercüme etti. Bu cetveller koleksiyonu, daha önceki astronomların çalışmalarından ve Batlamyus cetvelleri ve Battânî'nin çalışmaları gibi cetvellerden büyük ölçüde etkilenmiştir.^[4] Toledo Cetvelleri'nin önceki metinlerden türetmediği şey, gök cisimlerinin ortalama hareketine ilişkin parametreleriydi. Bu parametreler, diğer cetvellerden farklı olarak yıldız koordinatlarını kullanır, örneğin Batlamyus'un ki tropikaldir.^[2] On üçüncü yüzyılın ortalarında, Campanus Nouariensis, Zerkâlî'nin Toledo Cetvelleri'nden Novara meridyeni için cetveller yaptı.^[5]

Arapça Toledo Cetvelleri orijinal versiyonu kayboldu, ancak muhtemelen Kıbrıslı Rum bilgin George Lapithes tarafından 1330'larda Kıbrıs'ta yazılan Toledo Cetvelleri Yunanca çevirisi için kullanılan Latince tercümenin yüzden fazla versiyonu vardır.^[6]^[7]

Toledo Cetvelleri'nin hesaplamalarında makul miktarda hata vardır. Toledo Cetvelleri neredeyse tamamen diğer cetvellerin kopyalarının bir koleksiyonudur. Bu nedenle, birçok hata ve tutarsızlık, öncelikle kopya hataları olarak kabul edilir.^[2]

Tarihsel Kullanımları[değiştir | kaynağı değiştir]

Toledo Cetvelleri, 1270'lerde Toledo'da İspanyolca ve Latince olarak iki yüzyıl önceki orijinal cetvellerden üretilen Alfonso Cetvelleri tarafından güncellendi.^[3] Bazı düzeltmelerle güncellenen Toledo Cetvelleri'nin torunları, geç Orta Çağ Latin astronomisinde en yaygın kullanılan astronomi cetvelleriydi. Cetvelleri derleyenler Dünya'nın evrenin merkezinde durağan olduğunu varsaysa da, cetvellerdeki veriler Kopernik tarafından Güneş'in durağan olduğu modelin geliştirilmesinde başarıyla kullanılmıştır.

Toledo Cetvelleri, Toledo'lu Isaac ben Joseph Israel adlı bir adamın çalışmasında kullanıldı. Tutulmalar hakkında bilgi sağlamak için diğer kaynakların yanı sıra çeşitli Toledo Cetvelleri'nden oluşan bir koleksiyon kullandı. Bu tutulmalar, Kastilya Alfonso Cetvelleri'nin yazarlarından biri olarak bilinen R. Isaac ben Sid tarafından gözlemlenmişti. Bu nedenle, Isaac ben Joseph'in Alfonso Cetvelleri hakkında konuşacağı düşünüldü, ancak bu cetvellerden hiç bahsetmiyor, bunun yerine Toledo Cetvelleri'ne atıfta bulunuyor.^[8]

Toledo Cetvelleri'nden birkaçının önemli bir özelliği, gezegen konumlarının argümanlarını yarım derece olarak listelemeleri ve bu cetvelleri yalnızca tam derecelerle ilgilenen diğer cetvellerin iki katı uzunluğunda yapmalarıdır.^[9] Bu argümanlar özellikle Satürn, Venüs ve Merkür için bulundu.^[2] Toledo Cetvelleri aşağıdaki gibi kategoriler halinde düzenlendi:^[10]

dönemlerin kronolojisi
Trigonometri ve küresel astronomi
Güneş, ay ve gezegenlerin ortalama hareketleri
gezegen enlemleri
tutulmalar
Astroloji

Modern astronomide, astronomik cisimlerin hareket cetvellerine Efemeris denir. Toledo Cetvelleri'nin fikirlerini genişleten ve herhangi bir gök cisminin zamanın herhangi bir noktasında başka bir gök cismiyle ilişkili olarak nerede olacağını hesaplamak için modern hesaplama yöntemleriyle kullanılır. Modern hesaplamalar için gereken doğruluğu sağlamak için NASA tarafından yıllık olarak güncellenirler. Bu, yörünge cisimlerinin yörüngelerini daha doğru bir şekilde haritalayan koniklere güncellenmiş bir analitik çözüm kullanarak Alfonso Cetvelleri'ne genişletir.^[11]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Zic (Orta Çağ Arapça astronomi cetvelleri)
Alfonso Cetvelleri (Toledo'da üretilmiştir, çoğunlukla orijinal Toledo Cetvelleri)
Putenic Cetvelleri (ilk kapsamlı güneş merkezli cetveller, 1551 yılı)
Rudolphine Cetvelleri (Kepler'in astronomi cetvelleri, 1627 yılı)

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "File:Gerardus Cremonensis (1114-1187) Wellcome L0070081.jpg - Wikipedia". commons.wikimedia.org (İngilizce). Erişim tarihi: 19 Nisan 2022.
^ ^a ^b ^c ^d ^e Toomer, G. J. (1968). "A Survey of the Toledan Tables". Osiris. Cilt 15. ss. 5-174. Bibcode:1968Osir.........5T. doi:10.1086/368631. ISSN 0369-7827. JSTOR 301687. 3 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2022.
^ ^a ^b Glick, Thomas F. (2005). "Toledo". Thomas F. Glick; Steven John Livesey; Faith Wallis (Ed.). Medieval science, technology, and medicine: an encyclopedia. New York: Routledge. ss. 478-481. ISBN 978-0-415-96930-7.
^ Chabás, José; Goldstein, Bernard R. (17 Aralık 2020). "New Approaches and Parameters in the Parisian Alfonsine Tables". Suhayl. International Journal for the History of the Exact and Natural Sciences in Islamic Civilisation (Katalanca). ss. 51-68. ISSN 2013-620X. 3 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2022.
^ Benjamin, Francis Seymour; Toomer, G. J. (1971). Campanus of Novara and medieval planetary theory: Theorica planetarum. University of Wisconsin Press. s. 15. ISBN 978-0-299-05960-6.
^ Pingree, David (1976). "The Byzantine Version of the "Toledan Tables": The Work of George Lapithes?". Dumbarton Oaks Papers. Cilt 30. ss. 85-132. doi:10.2307/1291391. ISSN 0070-7546. JSTOR 1291391. 3 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2022.
^ Grivaud, Gilles (2005). "Literature". Nicolaou-Konnari, Angel; Schabel, Chris (Ed.). Cyprus: Society and Culture 1191-1374. BRILL. s. 273.
^ Bernard R. Goldstein; José Chabás (2017). "The Astronomical Tables of Isaac ben Joseph Israeli of Toledo". Aleph. 17 (2). s. 357. doi:10.2979/aleph.17.2.0357. ISSN 1565-1525.
^ Chabás, José (2012). "The Toledan Tables in Castilian: Excerpts of the Planetary Equations". Suhayl. International Journal for the History of the Exact and Natural Sciences in Islamic Civilisation. ss. 179-188. ISSN 2013-620X. 14 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2022.
^ Pedersen, Fritz Saaby (2002). The Toledan Tables: A Review of the Manuscripts and the Textual Versions with an Edition (İngilizce). Kgl. Danske Videnskabernes Selskab. ISBN 978-87-7876-267-2. 3 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2022.
^ Gingerich, Owen (2017), Arias, Elisa Felicitas; Combrinck, Ludwig; Gabor, Pavel; Hohenkerk, Catherine (Ed.), "The Role of Ephemerides from Ptolemy to Kepler", The Science of Time 2016, Astrophysics and Space Science Proceedings (İngilizce), Cham: Springer International Publishing, 50, ss. 17-24, doi:10.1007/978-3-319-59909-0_3, ISBN 978-3-319-59908-3, erişim tarihi: 9 Nisan 2022

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kusukawa, Sachiko (1999). "Astronomical Tables". University of Cambridge: Department of History and Philosophy of Science. 8 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2021.

[1] "File:Gerardus Cremonensis (1114-1187) Wellcome L0070081.jpg - Wikipedia". commons.wikimedia.org (İngilizce). Erişim tarihi: 19 Nisan 2022.

[:0-2] Toomer, G. J. (1968). "A Survey of the Toledan Tables". Osiris. Cilt 15. ss. 5-174. Bibcode:1968Osir.........5T. doi:10.1086/368631. ISSN 0369-7827. JSTOR 301687. 3 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2022.

[Glick2-3] Glick, Thomas F. (2005). "Toledo". Thomas F. Glick; Steven John Livesey; Faith Wallis (Ed.). Medieval science, technology, and medicine: an encyclopedia. New York: Routledge. ss. 478-481. ISBN 978-0-415-96930-7.

[:12-4] Chabás, José; Goldstein, Bernard R. (17 Aralık 2020). "New Approaches and Parameters in the Parisian Alfonsine Tables". Suhayl. International Journal for the History of the Exact and Natural Sciences in Islamic Civilisation (Katalanca). ss. 51-68. ISSN 2013-620X. 3 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2022.

[Benjamin2-5] Benjamin, Francis Seymour; Toomer, G. J. (1971). Campanus of Novara and medieval planetary theory: Theorica planetarum. University of Wisconsin Press. s. 15. ISBN 978-0-299-05960-6.

[6] Pingree, David (1976). "The Byzantine Version of the "Toledan Tables": The Work of George Lapithes?". Dumbarton Oaks Papers. Cilt 30. ss. 85-132. doi:10.2307/1291391. ISSN 0070-7546. JSTOR 1291391. 3 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2022.

[grivaud2-7] Grivaud, Gilles (2005). "Literature". Nicolaou-Konnari, Angel; Schabel, Chris (Ed.). Cyprus: Society and Culture 1191-1374. BRILL. s. 273.

[:2-8] Bernard R. Goldstein; José Chabás (2017). "The Astronomical Tables of Isaac ben Joseph Israeli of Toledo". Aleph. 17 (2). s. 357. doi:10.2979/aleph.17.2.0357. ISSN 1565-1525.

[9] Chabás, José (2012). "The Toledan Tables in Castilian: Excerpts of the Planetary Equations". Suhayl. International Journal for the History of the Exact and Natural Sciences in Islamic Civilisation. ss. 179-188. ISSN 2013-620X. 14 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2022.

[10] Pedersen, Fritz Saaby (2002). The Toledan Tables: A Review of the Manuscripts and the Textual Versions with an Edition (İngilizce). Kgl. Danske Videnskabernes Selskab. ISBN 978-87-7876-267-2. 3 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2022.

[11] Gingerich, Owen (2017), Arias, Elisa Felicitas; Combrinck, Ludwig; Gabor, Pavel; Hohenkerk, Catherine (Ed.), "The Role of Ephemerides from Ptolemy to Kepler", The Science of Time 2016, Astrophysics and Space Science Proceedings (İngilizce), Cham: Springer International Publishing, 50, ss. 17-24, doi:10.1007/978-3-319-59909-0_3, ISBN 978-3-319-59908-3, erişim tarihi: 9 Nisan 2022

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

Toledo Cetvelleri nedir?, Toledo Cetvelleri anlamı nedir?, Toledo Cetvelleri ne demektir?