Sanal müze veya E-müze, 1990’lı yılların başından itibaren teknolojik gelişimin hızıyla birlikte müzelerin iletişim sağlamaya yönelik olarak interneti kullanmaya başlamaları ile ortaya çıkmış bir kavramdır^[1][2] Sanal Müze, farklı medya olanaklarından yararlanılarak hazırlanmış sayısal nesneleri ve bunlara ait bilgileri barındıran, ziyaretçi ile iletişimin kesintisiz olduğu ve çeşitli erişim şekillerini karşılamak için alışıldık iletişim yöntemlerinin ötesinde olan, dünya çapında erişimini olanaklı kılmak amacıyla da fiziksel anlamda bir mekâna ihtiyaç duymayan müze şeklinde tanımlanmaktadır.^[3][4][5]

Temel Yapı ve Kullanılan Teknolojiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Kullanılabilecek teknolojilere her gün yenileri eklenmektedir. Ancak kullanıcı açısından genelleştirerek ele alındıgında bazı başlıklar öne çıkar. Sanal Müzeler, temel olarak Web Servis Tabanlı bir yapıda geliştirilmelidir. Bu yolla zaman ve mekandan bağımsız erişim sağlanır. Web servisi tüm dış platformlara veri aktaran yapıdadır. Müzeye eklenen yeni materyaller otomatik olarak servisler kanalıyla farklı web ortamlarına aktarılabilir. Ayrıca RSS (Rich Site Summary) yöntemiyle verilerin anlamsal dönüşümleri sağlanarak kullanıcının müzeye gelmeden bilgilendirme işlemi kendi sayfasına sunulur.

Müzenin, bilgisayarların veriyi okuyabileceği anlamsal bir alt yapısı bulunmalıdır. Bu olay makinenin okuyabilmesi (örn. Semantik Web 3.0) ve anlayabilmesi anlamına gelmektedir. Örnek ile açıklamak gerekirse “Koleksiyonumuzda kuvars bulunmaktadır” ifadesi bunun bir saat mi yoksa mineral mi olduğunu anlamlandıracaktır.

Müzenin değişik platformlardan veri okuma yeteneği olmalıdır. Bu paylaşım özelliği olan diğer benzer çalışmalara atıf yapılabilmesini sağlayacaktır.

Müzenin veri sistemi veri ambarlama ve veri çıkarsama tekniğine uygun olmalıdır. "Data Miner" tekniği ile de verilerin her türlü ilişkisel modellemesi yapılabilmelidir. Örneğin ziyaretçi profiline bakarak en çok takip edilen materyal veya örneklem belirlenebilmelidir.

Örneklem uzayına sorgulayarak konum bilgilerinden veya destekçi bilgilerinden “Ne nerede, Örnek türü kimde bulunur yargısı sorgulanabilmelidir.

E-müzeler için çeşitli yapılar önerilmiştir^[1]. Önerilen yapılar genelde erişim ve depolama ikilisini denetler yapıda tasarlanmaktadır. AMICO (Art Museum Image Consortium6 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.) tarafından belirlenmiş veri modeli en yaygın kullanılan modeldir.

Sanal Müzenin, veri ambarı modeli ile tasarlanması önerilir. Anlamsal bağ modeli ile modellenebilmeli ve içerik arama ve veri alanları arasında denetim sınıflaması kullanılanılabilmelidir.

Yazılım Teknolojisi olarak olanaklar çok daha çeşitlidir örnek olarak PHP, JavaScript, Jquery, Perl vb. kullanılabilir. Ayrıca sistem üzerinde Google API kullanılarak konum ve ziyaretçi bilgileri tutulması ileriki dönemlerde yapılacak güncellemeler için yararlı olacaktır.

Veritabanı tum yazılımın omurgası durumundandır. İstenilen anda ve türde değişikliğe güncellemeye açık olmalıdır. Zaman içinde eklenecek veya çıkarılacak bilgiler yapısal değişikliğe gerek duyulmadan yapılabilmelidir. Farklı materyal türleri için bağimsiz veri tabanları kullanılmaldır. Örnek olarak MySQL kullanılanılabilir.

Veri tabloları hiyerarşik olarak birbirleriyle bağlanmalıdir. Gelenkesel müzelere benzer olarak kataloglama sistemi kullanılabilir.

Çok dillik desteği için etiket modeli olması önerilir. Uluslararası ziyaretler için yararlı olacaktır.

Yazılım üzerinde web servisleri yazılımları çalışması yapılabilmeli ve verilerin günümüzün olmazsa olmazı akıllı telefonlar veya kisok akranları gibi başka ortamlara taşınabilmeside sağlanmalıdır.

Erişim ve Sorgulama[değiştir | kaynağı değiştir]

Müzede bulunan verilere müzenin internet sitesi aracılığıyla erişim ve sorgulama olanağı sağlanmalıdır. Bu amaçla hazırlanan Web sitesi üzerinden ziyaretçilerine aşağıda örnekleri verilen ayrıntılı bilgiler sunulabilmelidir.

• Müzedeki materyallerin listelenmesi,
• Müzedeki materyallerin sorgulanması,
• Müzedeki katkı verenlerin sorgulanması,
• Müze salonları için sanal gezi,
• E-Müze ziyaretçi defterine yazı yazma,
• E-Müze duyuru ve haberlerini okumak,

Bu liste sınırlı değildir ve müzenin türüne göre sorgu maddeleri artırılabilir. Buna ek olarak Materyal hakkında sunulan bilgiler gerektiğinde arttırılıp azaltılabilmelidir. Farklı materyal türleri için bağimsiz veri tabanlarının olması bu nedenle önemlidir. Materyal türüne göre de farklı bilgilerin sunumu sağlanabilmelidir. Bu şekilde ziyaretçinin ilgi alanına göre gerek gördüğü ayrıntılara ulaşabilmesi sağlanmalıdır.

Sanal Müze Gezisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Sanal geziler, genel olarak ziyaret edilen ortamda istenilen bir yöne bakabilme ve ilerleme veya sabit bir noktadan çevreyi izleme (panoramik) olarak sınıflanabilir. İlk seçenekte ziyaretçi bilgisayarın bazı özel yazılımları (Ör: Ipix, QuickTime vb.) içermesi gerekirken ikinci seçenekte her bakış açısı, bir fotoğraf karesindeki gibi doğru orantılara sahiptir. Bu gerçekliğinden ötürü perspektif görüntüleme tercih edilmektedir. Kullanıcı seçilen resim üzerinde, fare veya tuşlar yardımı ile sağa, sola, hareket edebilmelidir. Sanal geziler, özellikle büyük mekânlarda yerleşen geleneksel müzeler için önemlidir. Küçük ölçekteki alana yerleşen müzeler için ise panoramik görüntü yeterli olacaktır. Herhangi bir fiziksel mekânı kullanmayan müzeler için bu seçenek, çevreyi tanıtıma veya çalışanları tanıtma gibi başka amaçlarla kullanılabilir.

Kullanıcı İstatistiği[değiştir | kaynağı değiştir]

Sanal medyanın veya yayınların başarısı ziyaretçi sayısı ile ölçülmektedir. Bu amaçla arama motorları ayrıntılı bilgiler sunmaktadır. Bu amaçla Google arama motoru tarafından sunulan istatistik bilgiler kullanılabilir. Bu istatistik bilgileriyle ziyaretçilerin hangi ülkeden giriş yaptığı, hangi bağlantı üzerinden geldiği, hangi anahtar kelime veya kelimeleri araştırdığı, günde kaç ziyaretçi geldiği gibi bilgiler kayıt altına alınmaktadır.

Hangi materyalin veya ayrıntılarının ne kadar çok sorgulandığının bilinmesi örnek bilgilerinin güncellenmesinde önemlidir. Eğitim açısından ele alındığında ziyaretçinin öğrenmek istediği öncelikli bilgi tanımlanmış olacak ve kullanıcı istatistiği izlenerek ileriye yönelik planlama yapılması kolaylaşacaktır.

Örnekler[değiştir | kaynağı değiştir]

İnternet kullanımının yaygınlaşmasına paralel olarak oldukça fazla koleksiyon resim bazlı veya panoromik görüntü olarak sanal ortama taşınmaya devam etmektedir. Kültür Bakanlığının21 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ve YerelNET27 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. web sayfasında Türkiye deki sanal gezi ve sanal müze örnekleri görmek olasıdır. Sanal veya e-müzeler eğitim kurumları için yeni bir uygulama alanı yaratmıştır. Son yıllarda Üniversitelerde eğitime destek vermek için bu tür uygulamalara yönelmeye başlamıştır.^[6][7] Gerek birim bazında gerekse üniversite24 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. olarak bu tür uygulamalar, web üzerinde izleyicilerin hizmetine sunulmaya başlanmıştır. Ayrıca her geçen gün artan sayıda özel müzeler ve kolleksiyonlara web ten ulaşılabilmektedir.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]