Makale serilerinden
Masonluk
Temel makaleler Masonluk Büyük Loca Mason Locası Mason Locası Görevlileri Büyük Üstat Prince Hall Düzenli Masonik jürisdiksiyonlar Liberal Masonluk
Tarihçe Masonluk tarihi Liberté chérie Masonik el yazmaları
Masonik kuruluşlar Masonik Masonik kuruluşlar York Riti Mark Usta Masonları sırası Holy Royal Arch Royal Arch Masonry Gizli Duvarcı Knights Templar Konstantin Kızıl Haçı Skoç Riti Şövalye Kadosh Gül-haçlılar Societas Rosicruciana Büyük Kolej Riti İsveç Riti Acon St Thomas sırası İskoçya Kraliyet sırası Şövalye Masonları sırası Araştırma Locası Hür ve Kabul Edilmiş Masonlar Büyük Locası Özgür Masonlar Büyük Locası Yan dereceler Shriners Jesters Kraliyet sıralaması Yüksek Lübnan Selvileri The Grotto Kadınlar için Masonik gruplar Kadın ve Masonluk Amaranth sırası Doğu Yıldızı sırası Masonik işbirliği Masonik gençlik örgütleri DeMolay A.J.E.F. İş Kızları Kızlar için Uluslararası Rainbow sırası
Masonluk olayları Anti-Masonluk Anti-Masonik Parti Anti-Mason Sergisi Hristiyanlıkta Mason karşıtlığı Masonluğun bastırılması Masonik komplo teorileri Masonluğa Papalık yasağı Taxil aldatmacası
Kişiler ve yerler Mason Tapınağı James Anderson Prince Hall William Preston Thomas Smith Webb Albert Mackey Albert Pike Misyoner John Yahya William Schaw Elizabeth Aldworth Masonlar listesi Kilwinning Ana Locası Londra Masonlar Salonu House of the Temple Süleyman Mabedi Detroit Mason Tapınağı Masonik yapılar listesi
Diğer ilgili makaleler Evrenin Ulu Mimarı Gönye ve Pergel Masonik alfabe Her şeyi gören göz Hiram Abi Akasya dalı Masonik Merkezler Propaganda Due Dermott's Ahiman Rezon
g t d

Propaganda Due (İtalyanca telaffuz: [propaˈɡanda ˈduːe]; P2) 1877'de kurulan İtalya Büyük Doğusu'na bağlı bir Mason Locasıdır. Mason tüzüğü 1976'da geri çekildi ve gizli, anti-komünist, anti-sovyet, anti-solcu, sahte-Masonik ve radikal sağa^[1][2][3] ve İtalya Anayasası'nın gizli cemiyetleri yasaklayan 18. maddesine aykırı olarak faaliyet gösteren örgüt haline gelmiştir. Locanın başkanlığını Licio Gelli'nin yaptığı son dönemde, P2, Vatikan'a bağlı Banco Ambrosiano'nun çöküşü, gazeteci Mino Pecorelli ve bankacı Roberto Calvi cinayetleri ve ülke çapında rüşvet skandalı içinde Tangentopoli yolsuzluk davaları da dahil olmak üzere çok sayıda İtalyan suçu ve gizemine karışmıştır. P2, Michele Sindona'nın Mali imparatorluğu'nun çöküşüne ilişkin soruşturmalar sayesinde gün ışığına çıkmıştır.^[4]

P2 bazen "devlet içinde devlet"^[5] veya "gölge hükümet"^[6] olarak anılmıştır. Locanın üyeleri arasında daha sonra İtalya Başbakanı olan Silvio Berlusconi; İtalyan tahtına hak iddia eden Savoy Vittorio Emanuele^[7] ve üç İtalyan istihbarat servisinin (o dönemde SISDE, SISMI ve CESIS) başkanları da dahil olmak üzere önde gelen gazeteciler, milletvekilleri, sanayiciler ve askeri liderler vardı.

1982'de Licio Gelli'nin villasını ararken polis, medyanın konsolidasyonu, sendikaların bastırılması ve İtalyan Anayasasının yeniden yazılması için çağrıda bulunan "Demokratik Yeniden Doğuş Planı" başlıklı bir belge bulmuştur.^[8]

İtalya dışında, P2 Uruguay, Brezilya ve Arjantin'de de aktifti. Arjantinli üyeleri arasında, kendinden menkul "Arjantin Devrimi" diktatörlüğünün (1966–1973) sona ermesinden sonra kısa bir süreliğine ülkenin geçici başkanı olan Raúl Alberto Lastiri; Arjantin'in son sivil askeri diktatörlüğü (1976–1983) sırasında Jorge Rafael Videla liderliğindeki askeri cuntanın bir parçası olan Emilio Eduardo Massera; Sosyal Refah Bakanı (1973-1975) ve paramiliter örgüt Arjantin Antikomünist İttifakı'nın kurucusu José López Rega ile General ve hüküm giymiş katil Guillermo Suárez Mason vardı.^[9]

Kurum[değiştir | kaynağı değiştir]

"Propaganda" 1877'de Torino'da "Propaganda Massonica" olarak kuruldu. Bu loca, İtalya'nın dört bir yanından kendi localarına katılamayan ve Piyemonte soylularının önde gelen üyelerini içeren politikacılar ve hükûmet yetkilileri tarafından sıkça ziyaret edildi. İtalya Büyük Doğus localarını numaralandırdığında, isim II. Dünya Savaşı'ndan sonra "Propaganda Due" olarak değiştirildi. 1960'lara gelindiğinde, loca neredeyse etkin değildi ve birkaç toplantı yapıyordu. Bu orijinal locanın mason olduktan iki yıl sonra 1966'da Licio Gelli tarafından kurulan ile pek ilgisi yoktur.^[10]

İtalya'da masonluk, Benito Mussolini'nin faşist rejimi tarafından yasaklanmıştı, ancak II. Dünya Savaşı'ndan sonra Amerikan teşvikiyle yeniden doğdu. Risorgimento altındaki özgür düşünce gelenekleri, ateşli komünizm karşıtlığına dönüştü. 1960'ların sonunda solun artan etkisi İtalya Masonlarını derinden endişelendirdi. 1971'de, İtalya'nın en büyük Mason localarından biri olan İtalya Büyük Doğusu Büyük Üstatı Lino Salvini, locayı yeniden düzenleme görevini Gelli'ye verdi.^[11]

Gelli, İtalyan masonluğu iktidardaki Hristiyan Demokratlar tarafından yakından incelendiği için artık masonik ritüellere katılmaya davet edilmeyen üyelerden oluşan "uyuyan üyelerin" bir listesini aldı. Bu ilk bağlantılardan Gelli, ağını İtalyan devletinin kademeleri boyunca genişletmeyi başardı.^[12]

İhraç edilme[değiştir | kaynağı değiştir]

İtalya Büyük Doğusu, 1976'da Gelli ve P2 locasını resmen ihraç etti.^[13] 1974'te, İtalya Büyük Doğusu tarafından P2'nin loca listesinden silinmesi önerildi ve önerge ezici çoğunlukla uygulandı. Ertesi yıl, Büyük Üstat tarafından yeni bir P2 locası için bir arama emri çıkarıldı. Görünüşe göre Büyük Doğu 1976'da sadece Gelli'nin talebi üzerine locayı askıya almış ve fiilen kovmamıştı. Gelli'nin iki yıl sonra Büyük Doğu'nun ulusal işlerinde aktif olduğu ve yeni bir Büyük Üstat seçimini finanse ettiği tespit edildi. 1981'de bir Mason mahkemesi, 1974 oylamasının locanın fiilen varlığının sona erdiği anlamına geldiğine ve bu nedenle Gelli'nin locasının o zamandan beri (Masonluk ve siyasi olarak) yasadışı olduğuna karar verdi.^[10]

Meydana çıkması[değiştir | kaynağı değiştir]

P2 locasının faaliyetleri savcılar tarafından bankacı Michele Sindona, bankasının çöküşü ve mafya ile olan bağları hakkında soruşturma yürütülürken ortaya çıkarıldı.^[14] Mart 1981'de polis, Gelli'nin Arezzo'daki evinde iddia edilen üyelerin bir listesini buldu. İçinde önemli devlet görevlileri, önemli politikacılar ve üç İtalyan gizli servisinin başkanları da dahil olmak üzere bir dizi askeri yetkilinin de bulunduğu 962 isim vardı.^[11] Geleceğin İtalya başbakanı Silvio Berlusconi, o sırada henüz siyasete girmemiş olmasına rağmen listede yer alıyordu. Bir diğer ünlü üye, son İtalyan kralı II. Umberto'nun oğlu Vittorio Emanuele idi.

Başbakan Arnaldo Forlani (chef de cabinet de P2 üyesiydi)^[11] bağımsız Hristiyan Demokrat Tina Anselmi başkanlığında bir Parlamento Soruşturma Komisyonu atadı. Bununla birlikte, Mayıs 1981'de Forlani, İtalyan hükûmetinin düşmesine neden olan P2 skandalı nedeniyle istifa etmek zorunda kaldı.^[5][15]

Ocak 1982'de P2 locası, 25 Ocak 1982 tarih ve 17 sayılı Kanunla kesin olarak kaldırılmıştır.

Temmuz 1982'de Roma'daki Fiumicino havaalanında Gelli'nin kızına ait bir bavulun gizli bölmesinde yeni belgeler bulunmuştur. "Memorandum sulla situazione italiana" (İtalyan durumuna ilişkin Muhtıra) "Piano di rinascita demokrata" (Demokratik Yeniden Doğuş Planı) başlıklı belgeler P2'nin siyasi programı olarak görülmektedir. Bu belgelere göre İtalya'nın başlıca düşmanları İtalyan Komünist Partisi (PCI) ve sendikalardı. Bunların izole edilmesi ve Aldo Moro'nun tarihi uzlaşmasında önerilen komünistlerle (İtalya'nın ikinci ve Avrupa'nın en büyük partilerinden biri) işbirliğinin kesintiye uğraması gerekiyordu.^[11]

Gelli'nin amacı, İtalya'yı Komünist yönetim tehlikesinden uzaklaştırmak için yeni bir siyasi ve ekonomik elit oluşturmaktı. Daha tartışmalı olarak, bunu otoriter bir demokrasi biçimi aracılığıyla yapmaya çalıştı.^[16] P2, kapsamlı bir siyasi yolsuzluk programını savundu: "siyasi partiler, gazeteler ve sendikalar, ekonomik-finansal manevralar şeklini alabilecek olası taleplerin nesneleri olabilir. 30 ila 40 milyar lireti aşmayan meblağların mevcudiyeti, dikkatle seçilmiş adamların, iyi niyetle hareket ederek, genel kontrol için gerekli kilit pozisyonları ele geçirmelerine izin vermek için yeterli görünüyor."^[11]

P2 etkisi[değiştir | kaynağı değiştir]

P2'nin önemi ve erişimi hakkındaki görüşler farklıdır. Bazıları, P2'yi, İtalyan Komünist Partisi'nin seçim zaferi durumunda iktidarı ele geçirmeyi önlemeye hazır, gerici, gölge bir hükûmet olarak görmektedir. Diğerleri bunun, güçlü ve önemli bağlantılar kurarak kariyerlerini geliştirmek isteyen insanların oluşturduğu sefil bir birliktelikten başka bir şey olmadığını düşünmektedir.^[17] Bununla birlikte, P2 sayısız İtalyan skandalında ve gizeminde yer aldı.

Corriere della Sera[değiştir | kaynağı değiştir]

1977'de P2, İtalya'nın önde gelen gazetelerinden Corriere della Sera gazetesinin kontrolünü ele geçirdi. O zamanlar, gazete mali sıkıntılarla karşılaşmıştı ve o zamanki editörü Piero Ottone, iktidardaki Hristiyan Demokratlara düşman olarak görüldüğü için banka kredi alamadı. Corriere'nin sahipleri, Rizzoli yayınevi, Gelli ile bir anlaşma yaptı. Başpiskopos Paul Marcinkus'un yönettiği Vatikan Bankası'nın fonlarından para sağladılar. Ottone kovuldu ve gazetenin başyazısı sağa kaydı.^[11][18]

Gazete, 1980'de Gelli ile uzun bir röportaj yayınladı. Röportaj, aynı zamanda P2'nin bir üyesi olarak ortaya çıkacak olan televizyon talk show sunucusu Maurizio Costanzo tarafından yapıldı.^[19] Gelli, İtalyan anayasasının Gaullist bir başkanlık sistemine doğru yeniden yazılmasından yana olduğunu söyledi. Her zaman ne olmak istediği sorulduğunda, "Bir kukla ustası" cevabını verdi.^[11][20]

Bologna katliamı[değiştir | kaynağı değiştir]

P2 üyeleri Gelli ve gizli servis başkanı Pietro Musumeci, 2 Ağustos 1980'de 85 kişinin ölümüne ve 200'den fazla kişinin yaralanmasına neden olan Bologna Katliamı ilgili polis soruşturmasını yanıltmaya çalışmakla suçlandı.^[21] Olayın faili olarak yakalanan Valerio Fioravanti 2004 yılında serbest kaldı.

Banco Ambrosiano[değiştir | kaynağı değiştir]

Banco Ambrosiano'nun (kısmen Vatikan Bankası'na ait olan Milano'nun başlıca bankalarından biri) çöküşünün ve başkanı Roberto Calvi'nin 1982'de Londra'da başlangıçta bir intihar olduğuna hükmedilen, ancak daha sonra cinayet olarak soruşturulan şüpheli ölümünün ardından P2, büyük ilginin hedefi oldu. Araştırmacı gazeteciler, yağmalanan fonların bir kısmının P2'ye veya üyelerine gittiğinden şüpheleniyorlardı.

Protezione hesabı[değiştir | kaynağı değiştir]

1981'de bulunan belgelerden biri, Lugano'daki (İsviçre) Union Bank of Switzerland'da "Protezione hesabı" adı verilen numaralı bir banka hesabıyla ilgiliydi. Hesap ENI başkanı Florio Fiorini tarafından Roberto Calvi aracılığıyla İtalyan Sosyalist Partisi (PSI) lideri Claudio Martelli'ye 1983'ten 1987'ye kadar sosyalist Başbakan olan Bettino Craxi adına 7 milyon ABD dolar ödeme detaylarını içeriyordu.

Ödemenin tam kapsamı, sadece on iki yıl sonra, 1993'te, siyasi yolsuzlukla ilgili mani pulite (İtalyanca "Temiz Eller" için) soruşturmaları sırasında netlik kazandı. Paranın, Sosyalist liderlerin zor durumda olan Banco Ambrosiano'yu kurtarmaya yardım etmek için düzenledikleri bir krediden alınan bir komisyon olduğu iddia edildi. Adalet Bakanı Martelli'nin hesapla bağlantılı olduğu söylentileri, P2 planına ilişkin soruşturmalar başladığından beri ortalıkta dolaşıyordu. Bu iddiaları her zaman açıkça inkâr etti. Resmi soruşturmaların açıldığını öğrendiğinde bakanlıktan istifa etti.^[22]

Meclis Araştırma Komisyonu[değiştir | kaynağı değiştir]

Anselmi başkanlığındaki Meclis Soruşturma Komisyonu, P2 locasının gizli bir suç örgütü olduğu sonucuna vardı. Başta Arjantin (Gelli defalarca Juan Perón'un yakın bir arkadaşı olduğunu ileri sürdü) ve Amerikan Merkezi İstihbarat Teşkilatı ile bağlantılı olduğundan şüphelenilen bazı kişilerle gizli uluslararası ilişkiler iddiaları da kısmen doğrulandı.^[23] Çoğunluk raporu, P2 eyleminin "...bir ulusun kamusal yaşamının kirlenmesi. Demokrasimizi baltalamayı amaçlayan bir projeye göre, ülkenin kurumlarının doğru işleyişini, genellikle belirleyici bir şekilde değiştirmeyi amaçladığını" söylemiştir. Massimo Teodori tarafından hazırlanan bir azınlık raporu, P2'nin çoğunluğun raporu tarafından onaylandığı gibi yalnızca esasen sağlıklı bir sistemden anormal bir büyüme değil, sistemin kendisinin doğal bir parçası olduğu sonucuna varmıştır.^[11]

1981'de bulunan Licio Gelli'nin listesi[değiştir | kaynağı değiştir]

17 Mart 1981'de kır evinde (Villa Wanda) Licio Gelli tarafından oluşturulan bir liste bulundu. Görünüşe göre listedeki pek çok kişiye P2'ye katılmak isteyip istemedikleri sorulmadı ve listenin, locaya resmen kabul edilen üyeleri ne ölçüde içerdiği bilinmiyor. 1981'den bu yana, listedekilerden bazıları, İtalyan hukuk sistemini tatmin edecek şekilde P2'ye olan mesafelerini gösterdiler.^[24]

21 Mayıs 1981'de İtalyan hükûmeti listeyi yayınladı.^[25] Tina Anselmi başkanlığındaki Meclis Araştırma Komisyonu, listeyi güvenilir ve gerçek olarak değerlendirdi. Listeyi sonuç raporu Relazione della Commissione parlamentare d’inchiesta sulla Loggia massonica P2 içerisinde yayınlamaya karar verdi.^[26]

Liste 962 isim içeriyor (Gelli dahil). Üyelik numaralarının 1.600 ile başlaması nedeniyle en az 1.000 ismin hala gizli olabileceği iddia edildi, bu da tam listenin henüz bulunamadığını gösteriyor.^[11] Liste tüm gizli servis başkanları, farklı silahlı kuvvetlerden 195 subay (12 Carabinieri generali, 5 maliye polisi Guardia di Finanza, 22 ordu, 4 hava kuvvetleri ve 8 amiral), ayrıca 44 milletvekili, 3 bakan ve bir siyasi parti sekreteri, önde gelen sulh hakimleri, birkaç vali ve polis şefi, bankacılar ve işadamları, memurlar, gazeteciler ve yayıncıları içeriyordu.^[11] O dönemde İtalya'nın en büyük üçüncü bankası olan Banco di Roma'nın üst düzey bir yetkilisi ve ülkenin en büyük bankası olan Banca Nazionale del Lavoro'nun (BNL) eski genel müdürü de dahildi.^[15]

Gelli listesindeki önemli kişiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Bazı önemli kişiler şunlardır:

• Silvio Berlusconi, iş insanı, Forza Italia siyasi partisinin gelecekteki kurucusu ve İtalya başbakanı.^[27][28]
• Michele Sindona, mafya ile ilişkili banker, Banca Privata Finanziaria [it] eski başkanı.^[29]
• Roberto Calvi, Mafya tarafından öldürüldüğü iddia edilen sözde "Tanrı'nın bankacısı".^[29][30]
• Umberto Ortolani, önemli P2 üyesi.^[31]
• Franco Di Bella [it], Corriere della Sera direktörü.^[18][28] Di Bella, İtalya'da medya üzerindeki kontrol de dahil olmak üzere "demokratik bir rönesans" planlarından açıkça bahseden Gelli ile uzun bir röportaj yaptırmıştı. Röportaj, aynı zamanda P2 üyesi olduğu ortaya çıkacak olan televizyon talk show sunucusu Maurizio Costanzo tarafından gerçekleştirildi.^[19]
• Angelo Rizzoli Jr. [it], Corriere della Sera sahibi, günümüzde sinema yapımcısı.^[28]
• Bruno Tassan Din [it], Corriere della Sera genel direktörü.^[28]
• General Vito Miceli, SIOS (Servizio Informazioni) şefi, 1969'dan itibaren İtalyan Ordu İstihbarat Servisi ve 18 Ekim 1970'ten 1974'e kadar SSISMI/SID'in başı. 1975'te, gerilim stratejisine karışan devlete sızmış bir grup olan Rosa dei venti hakkındaki soruşturmalarla ilgili olarak "devlete karşı komplo" suçlamasıyla tutuklandı, daha sonra İtalyan Sosyal Hareketi (MSI) üyesi oldu.^[32][33]
• Federico Umberto D'Amato, İtalyan İçişleri Bakanlığı'nda istihbarat biriminin (Ufficio affari riservati) başı.^[34][35]
• General Giuseppe Santovito, Askeri İstihbarat Servisi SISMI başı (1978–1981).^[15][32]
• Amiral Giovanni Torrisi, Genel Kurmay Başkanı.^[15][32]
• General Giulio Grassini, İstihbarat Servis SISDE başı (1977–1981).^[15][32]
• General Pietro Musumeci, Askeri İstihbarat Servisi SISMI direktör yardımcısı.^[32]
• General Franco Picchiotti.^[32]
• General Giovambattista Palumbo.^[32]
• General Raffaele Giudice, Guardia di Finanza (1974–1978) komutanı.^[32] Giulio Andreotti tarafından atanan Giudice, petrol patronu Bruno Musselli ve diğerleri ile 2,2 milyar dolara varan kazançlı bir vergi kaçakçılığı için komplo kurdu.^[15][36]
• General Orazio Giannini, Guardia di Finanza (1980–1981) komutanı.^[32] Listenin ortaya çıktığı gün, Giannini operasyondan sorumlu yetkiliyi aradı ve ona (yetkilinin meclis komisyonuna verdiği ifadeye göre): "Bazı listeleri bulduğunu daha iyi biliyorsun. Ben de o listelerdeyim. – dikkatli olun, çünkü tüm en yüksek kademeler de öyle ('devlet' anladım)"^[11][37] ve "... Dikkat edin, Güç bunun üstesinden gelecek."^[38]
• Carmine Pecorelli, tartışmalı bir gazeteci 20 Mart 1979'da öldürüldü. Mayıs 1978'de yazdığı bir makalede Aldo Moro'nun kaçırılması ile Gladio Operasyonu arasında bağlantılar kurmuştu.^[39]
• Maurizio Costanzo, Mediaset programlarının popüler televizyon talk show sunucusu (Mediaset, Berlusconi'nin ticari televizyon ağıdır).^[19]
• Pietro Longo, İtalyan Demokratik Sosyalist Partisi (PSDI) sekreteri.^[40]
• Fabrizio Cicchitto, Daha sonra Berlusconi'nin merkez sağ partisi Forza Italia'ya katılan İtalyan Sosyalist Partisi üyesi.^[15]
• Federico Carlos Barttfeld (Arjantin), 1991'den 1995'e kadar Yugoslavya büyükelçisi,^[9] Néstor Kirchner'in hükûmetinde dışişleri bakanı yardımcısı, Kirli Savaş'a dahil olduğu iddialarının ardından 2003 yılında görevinden alındı.^[41]
• Emilio Massera (Arjantin), 1976'dan 1978'e kadar Buenos Aires'te Jorge Rafael Videla liderliğindeki askeri cuntanın bir üyesi.^[9][42]
• José López Rega (Arjantin), Perón hükûmetinde Arjantin Sosyal Refah Bakanı, Arjantin Antikomünist İttifakı'nın ("Triple A") kurucusu.^[9]
• Aldo Alasia, (Arjantin)^[43]
• Cesar De la Vega, (Arjantin)^[44]
• Raúl Alberto Lastiri, (Arjantin) 13 Temmuz 1973 ile 12 Ekim 1973 arası başkan^[42]
• Alberto Vignes [es], (Arjantin) bakan^[42]
• Carlos Alberto Corti, (Arjantin) amiral^[42]
• Stefano Delle Chiaie, Condor Planı ve Bolivya'daki Luis García Meza Tejada rejimiyle bağları olan İtalyan neofaşist.^[45]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Paylaşılan Değerler İttifakı
• Gerginlik stratejisi

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Ginsborg, Paul (2003). Italy and Its Discontents, London: Palgrave Macmillan 1-4039-6152-2 (Review Institute of Historical Research | Review New York Times)
• Ginsborg, Paul (2005). Silvio Berlusconi: television, power and patrimony 29 Eylül 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., London: Verso, 2005 1-84467-541-6
• Herman, Edward and Frank Brodhead (1986) The Rise and Fall of the Bulgarian Connection, New York: Sheridan Square
• Pietro Ingrao; Giuseppe D'Alema (1953). La resistibile ascesa della P2 : poteri occulti e Stato democratico. Dissensi (n. 124) (İtalyanca ve Almanca). Bari, Reinheim: De Donato, X.I.(1984). ISBN 9788832601244. OCLC 489638013.  (Der aufhaltsame Aufstieg der Loge P2, in the 1984 German edition)
• Jones, Tobias (2003). The Dark Heart of Italy. New York: North Point Press.
• Lorenzo Magnolfi (1996). Networks di potere e mercati illeciti : il caso della loggia massonica P2. Problemi aperti (n. 26) (İtalyanca). Messina: Rubbettino. s. 184. ISBN 9788872844175. OCLC 36047466. ^[1][2][3]
• Stille, Alexander (1995). Excellent Cadavers. The Mafia and the Death of the First Italian Republic, New York: Vintage 0-09-959491-9
• Willan Philip P. (2002). Puppetmasters: The Political Use of Terrorism in Italy 29 Eylül 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., iUniverse, 0-595-24697-4
• Normand, P.G. "The Italian Dilemma". American Masonic Review, Vol. 3, No. 2. (Publ. by St. Alban's Research Society, College Station, Texas; Spring 1994.)
• DeHoyos, Art & S. Brent Morris (1997). The methods of anti-Masons, Masonic Information Center.
• Unger, Craig. The war they wanted, the lies they needed 19 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Vanity Fair, July 2006.
• Willan, Philip. The Last Supper: the Mafia, the Masons and the Killing of Roberto Calvi, Constable & Robinson, 2007(978-1-84529-296-6)
• Dickie, John. Cosa Nostra: A History of the Sicilian Mafia, Palgrave Macmillan, 2004 (1403966966)
• Sterling, Claire, The Mafia: The Long Reach of the International Sicilian Mafia (0586212345)
• Hellenga, Robert, The Fall of a Sparrow. This is a novel about an American man whose daughter is killed in the 1980 Bologna train station bombing and his attendance at the trial in Italy of one of the bombing suspects.
• Simoni, Enrico; Raffi, Gustavo (2006). Bibliografia della massoneria in Italia (İtalyanca). III. Foggia: Bastogi. ISBN 9788881858439. OCLC 1091228865. 27 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2019.  (bibliographic index)

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Article by Gianni Barbacetto
• Philip Willan, personal website of journalist and author with information on Roberto Calvi, Banco Ambrosiano, Licio Gelli, Propaganda Due.

1. ^ Lucia Vosca (11 Kasım 2011). Propaganda: L'origine della più potente loggia massonica. LIT EDIZIONI. s. 235. ISBN 9788868266387. OCLC 1105713591. 22 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2019. 
2. ^ Gabriella Mastellarini (2004). Assalto alla stampa: controllare i media per governare l'opinione pubblica. Strumenti, scenari (n. 43). Bari: Edizioni Dedalo. s. 76. ISBN 9788822053435. OCLC 237881440. 22 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2019. 
3. ^ Edoardo Narduzzi (2004). Sesto potere: chi governa la società nell'era della tecnologia di massa e dell'innovazione permanente. Rubettino. ISBN 9788849809244. 23 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2019.