Makale serilerinden
Katolik Kilisesi
Yönetim Papa Franciscus Kutsal Makam Kardinaller Heyeti Ekümenik konsil Piskoposçu yönetim Latin Kilisesi Doğu Katolik Kiliseleri
Geçmiş Tarihçe Hristiyanlık Katoliklik Apostolik veraset Kilise'nin Dört İşareti On Emir İsa'nın Çarmıha Gerilişi İsa'nın dirilişi & İsa'nın göğe yükselişi Meryem'in Göğe Çıkışı Katolik Kilisesi'ne eleştiriler
Teoloji Üçlü Birlik Katolik Teolojisi Apolojetik İlahi lütuf Sakramentler Araf Kurtuluş Orijinal Günah Azizler Dogma Bakire Meryem Meryemoloji Siret-i Meryem
Litürji ve Tapınma Katolik litürji Efkaristiya Tapınma Duası Litürjik yıl Kanonik İncil
Ayin ve Tören Roma ayini Ermeni ayini İskender ayini Bizans ayini Antakya ayini Batı Süryani ayini Doğu Süryani ayini
Diğer Konular Katoloik Kilisesi ve bilim Ekümenizm Evrim Teorisi Monastisizm Dua Müzik Sanat
g t d

Santa Sede (Latince: Sancta Sedes) veyahut Papalık Makamı; Batı Avrupa dillerinde "Aziz Sandalye", "Apostolik Makam", "Kutsal Koltuk" olarak adlandırılır. Bu isimlendirme Vatikan'ın devlet pozisyonunu belirleyen resmi isimlendirmesidir. Nihayetinde Roma’da bulunan Katolik Kilisesi'nin Piskoposluk Yönetimi'ni içerir ve devleti yönetmek için piskoposlarca yönetilen bir yetki alanı oluşumudur. Bu isimlendirme ise; Papa ile beraber Devlet Sekretaryasını, (bakanlık ile eşdeğer anlamda olan) farklı Kongregasyonlarını ve (yönetim kurulu ile eşdeğer anlamda olan) papalık konseylerini içerir. Bütün bu sistemin başında bulunan kişiye de 'Başpiskopos' denir ve bu haliyle 'Papa'ya işaret etmektedir. Kısaca, Papalık Makamı, Katolik Kilise'sinin merkezi yönetimi olarak kabul edilebilir ve nihayetinde alışılagelen en basit isimlendirmesiyle (resmi olmayan isimlendirmesiyle) buna Vatikan denilir.

Bu makam 1929'daki Laterano Antlaşması'na göre (o zaman yeni kurulacak olan Vatikan Şehri için) özel ayrıcalıklı yönetimsel yetki ve yargı alanına kavuştu. Bunu her devlette var olan Yasama organı, Yürütme organı ve Yargı organı erklerinin bütününe benzetebiliriz. Bu yeni şehrin ismi Latincede 'Status Civitatis Vaticanae' ve İtalyanca olarak da 'Stato della Città del Vaticano' olarak adlandırıldı.^[1]

Papalık Makamı, Papa'nın yönetimindedir ve çoğu zaman Papa'nın ofisi ya da yargısal yetki alanı olarak bilinir. Aynı zamanda bu makamın Papa'nın da içinde hesaplandığı Katolik Kilisesi'nın başı olarak da görülür. Bu son tanımlamaya göre Papa öldüğü ya da istifa ettiği vakit 'Papalık Makamı' devam eder. Yeni bir Papa tayin edilene kadar bu süre zarfında Katolik Kilisesi ve Vatikan şehri 'Kardinaller Heyeti' tarafından yönetilmeye devam edilir.

Her ne kadar 'Vatikan' kelimesi adlandırdığı bu devlete işaret etse de, "Vatikan Şehri Devleti" ve "Kutsal Makam" isimlendirmeleri aynı entiteye sahip değildirler. Bahsedildiği gibi ancak 1929’dan sonra devlet statüsüne getirilen Vatikan, Roma'nın piskoposluk makamı olarak çok eski Hristiyanlık dönemine dayanır. Bütün piskoposluk makamlar kutsaldır, ama 'Kutsal Makam' deyimi (daha fazla derin anlamına girmeden) uluslararası ilişkilerde ve (Katolik Kilisesi’nin Kanonik yasası’na göre)^[2] bir metonim olarak kullanılıyor. Bu deyim Roma Piskoposluk Bölgesi'nin Katolik Kilisesi'nin merkezi yönetim bölgesi olduğuna dair bir referanstır. Bu vesileyle bu yönetimi temsil eden büyükelçiler, Vatikan Şehri'ne değil, Kutsal Makam'a akreditedirler. Aynı şekilde ülke ve uluslararası organizasyonlarda papasal temsilciler de bahsedilen Kutsal Makam'ı temsil etmektedirler.

Organizasyon ve yönetim[değiştir | kaynağı değiştir]

Papa, Katolik Kilisesi'ni 'Curia Romana' ile yönetir ve bu Kutsal Makam'ın yönetim organıdır. Kutsal Makam'ın anayasası 'Regimini Ecclesiae Universae'dir ve tamamıyla bu 'Curia Romana' üzerine kuruludur. Bu anayasa Vatikan'ın devlet başkanı olan Papa'ya tamamıyla, yasama, yürütme ve yargı erklerini bir bütün kuvvetler birliği olarak himayesine verir. Curia Romana ise farklı idare ofislerinden oluşmaktadır ve bu ofisler en yüksek seviyede kilise meselelerini idare etmektedirler. Sistem Devlet Sekretaryası, dokuz adet Kongregasyon (bakanlık), üç adet Mahkeme (dini mahkeme), on bir adet Konsey (yönetim kurulu) ve yedi adet Komisyon'dan oluşmaktadır.

Devlet Sekreteryası ise Kutsal Makam'ın en önemli siyasi kurumudur. Bu sekreterya kardinallerden (milletvekillerinden) oluşur. Devlet Kardinal Sekreteri gözetimi altında (meclis başkanı gibi) Vatikan Şehri'nin gündelik yönetimini yürütülür ve aynı zamanda 'Curia Romana' (ana yasanın işlevi) koordine edilir. Kısaca, Katolik Kilise'nin 'merkezi yönetimi' Papa ve Kardinaller Heyeti'den oluşur. En önemli görevli ya da yükümlü memur, Kardinal Tarcisio Bertone, Kutsal Makam'ın başbakanı gibidir. Başpiskopos Dominique Mamberti ise Devlet Sekretaryası'nın devlet ilişkileri bölümü sekreterdir, yani Kutsal Makam'ın dışilişkiler bakanı gibidir. Bertone ve Mamberti, Papa XVI. Benedictus tarafından eylül 2006 tarihinde tekrar kendi görevlerine tayin edilmişlerdir. Curia'nın bir parçası olan Devlet Sekreteryası Vatikan Şehri içinde ikameti olan tek yönetim organdır. Diğer yönetim organları ise Roma'da farklı binalarde ikamet edilmişlerdir. Bu sayede Kutsal Makam Roma şehri içinde aynı büyükelçilikler gibi ortak topraksal haklara sahiptir.

En aktif ve en önemli anayasal Kongregasyonlar 4 adettir: İnançbilimi Kongregasyonu; Katolik Kilisesi'nin inanç doktrinini ile ilgilidir, Piskoposlar Kongregasyonu; dünyadaki bütün piskoposların buluşmalarını, atamalarını ve tayinlerini koordine eder, İnsanların Evangelizasyonu Kongregasyonu; misyonerlik faaliyetleriyle kitlelere Kitâb-ı Mukaddes öğretmek ile ilgilenmektedir ve Pontifikal Adalet ve Barış Konseyi; uluslararası barış ve sosyal konular ile ilgili meşguldür.

Kongregasyonlardan ayrı olarak yargı işlerinden sorumlu üç adet mahkeme vardır; Sacra Rota Mahkemesi normal başvurular ve temyiz için sorumludur, ayrıca evlilikler için iptal kararını da içerir. Apostolik İmza mahkemesi ise en yüksek dini idari mahkemesidir ve Apostolik Pişmanlık mahkemesi önceki iki mahkemelere göre işlevi farklıdır. Tartışmalı ya da çekişmeli vakalar yerine, günah çıkartma (itiraf gizemi), muafiyet (kilise hukuku) ve endüljans (günah affı) konuları üzerine eğilir.

Kutsal Makam'ın departmalarının finans işlerini koordine eden bir 'Ekonomi İşleri Birimi' mevcuttur. Bu birim aynı zamanda, her ne türlü otonom olsa bile, bütün ofislerin iktisadi idarelerini gözetler. En önemli idare ofisi ise Apostolik Makam'ın Vatan Mirası İdaresi. Daha başka bir birim olan Makam Bakımı Birimi'nin sorumluluğu; Papalık Makamı'nın her türlü bakımını, resmi görüşmelerini ve (tamamıyla litürjik merasimler hariç) merasimlerini organize etmektir.

Bir Papa'nın ölmesiyle ya da istifasıyla Kutsal Makam feshedilmez. Böyle bir işlem yoktur. Farklı yasalar altında işlenen 'Sede vacante (açık makam)' sistemi devreye girer. Bu ara yönetim (interregnum) süre zarfında bütün Curia Romana'nın Dikasteri birimleri (örneğin her bir kongregasyon, komisyon ve konsey bir birimdir) derhal sorumlulukları gereği bir meclis oluştururlar. Bu meclise yasa gereği katılamayan unsurlar ise; Apostolik Pişmanlık mahkemesi, günah çıkartma ve muafiyet konularında önemli rolüne devam eder ve Kamerlengo kardinali ise veznedar gibi Kutsal Makamı’nın eşyalarını ve finansal idareyi koruma altına alır. Bu durumda Makam'ın yönetimi, Katolik Kilisesi'nin yönetimi Kardinaller Heyeti'ne otomatik olarak devri söz konusudur. Kanonik yasa'ya göre bu heyet ve Kamerlengo kardinali bu süre zarfı içinde yeni bir yenilik ya da bir buluş öne süremezler. Kanonik yasa bunu yasaklanmıştır.

Uluslararası hukuk statüsü[değiştir | kaynağı değiştir]

Uluslararası Hukuk'ta 'Kutsal Makam' (Vatikan Şehri'ne karşın) tüzel kişi olarak tanınıyor. Özetle Katolik Kilisesi kendi başına tüzel kişilik olduğu gibi bu nedenle Kutsal Makam’dan bahsedince akla gelmeyen anlamı da taşımaktadır. Eski zamanlarda Kutsal Makam'ın uluslararası hukuktaki yeri çoğu zaman tartışmalı durumdaydı. Bu günümüzde ise BM'de 1 temmuz 2004 tarihinden itibaren Kutsal Makam'ın hakları genişletilmiştir. Diğer bir deyişle Papalık Makamı'nın uluslararası tüzel kişiliği özel statüde olduğu gibi daimi gözlemci ülke statüsüne de sahip.^[3] BM'nin Genel Kurulu'nda ise oy hakkı yoktur. Papa, aynı 1995’teki gib, bir devlet bakanı gibi BM'nin Genel Kurulu'na konuşunabilir. Dünyada diğer kilise ve inanç kurumları ise hükûmet olmayan statüsünde yerleri vardır.

Kutsal Makam hukuksal olarak Vatikan'a göre ayrı bir anlam kategorisine girer. Vatikan ise topraksal bir bölgedir ve bu topraklar üzerinde Kutsal Makam'ın egemenliği vardır. Yani Papa topraksal olarak Vatikan'ın egemenliğidir. Aynı zamanda belirli anlaşmalara göre Kutsal Makam bir partidir ve daha başka anlaşmalara göre Vatikan'ı temil eden hükûmettir. Başka ülkelerde bulunan büyükelçilikler de ise Vatikan büyükelçiliği olarak değil, Kutsal Makam'ın büyükelçiliği olarak isimlendirilir. Neticede Kutsal Makam bir devlet olarak kabul edilemez ve Vatikan'ı temsil edecek şekilde bir hükûmet gibidir. Örnek olarak Vatikan'ın AB'nin para birimi olan euroya kabul edilişinde şöyle yazar; "Lateranlar Antlaşması'nın 3. maddesine göre, AB'yi temsilen İtalya Cumhuriyeti ve Vatikan Şehri'ni temsilen Kutsal Makam arasında anlaşmaya varılmıştır."

Diplomasi[değiştir | kaynağı değiştir]

Orta Çağdan beri Roma piskoposluğu bağımsız ve egemenliği tanınan bir entite olmuştur. Kutsal Makam (Vatikan Şehri Devleti değil) 178 bağımsımsız devlet,^[4] Avrupa Birliği ve Malta Bağımsız Hospitalier Şövalyeleri ile resmi diplomatik ilişkileri vardır. Filistin Kurtuluş Örgütü ile de özel karakterli ilişkiler kurulmuştur.^[5][6] Bü liste içinde Kutsal Makam'a akredite olan 69 diplomatik elçilikleri Roma’da ikamet etmektedir.

Kutsal Makam'ın ise yurt dışında 180 adet diplomatik elçilikleri bulunur ve bunlardan 74 adedi ikametsizdir. Bu sayılara göre 106 var olan elçiliklerin iki ya da daha fazla ülkeye ya da uluslararası organizasyonlara akreditasyonu mevcuttur. Diplomatik aktivitelerin hepsi doğrudan Devlet Sekretaryası'nın devlet ilişkileri birimi tarafından yönetilir. Uluslararası alanda bağımsızlığı tanınan 16 devlet ile ilişkileri yoktur.^[7] ama Avrupa'nın uluslararası hukukuna göre Tayvan, yani Çin Cumhuriyeti ile resmi diplomatik ilişkileri olan tek ülkedir.

Kutsal Makam farklı uluslararası organizasyonlara ve gruplara üyedir. Bunlar; Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu (IAEA), Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (ITU), Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT), Kimyasal Silahları Yasaklama Organizasyonu (OPCW), Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR).

Farklı uluslararası organizasyonlar da ise Kutsal Makam'ın daimi gözlemci statüsü mevcuttur; Birleşmiş Milletler Genel Kurulu (UNGA/GA), Avrupa Konseyi, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO), Dünya Ticaret Örgütü (WTO), Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO).

Ordu ve polis[değiştir | kaynağı değiştir]

Eski zamanlardan beri Papalar, orduyu silah altına aldıkları İsviçreli paralı askerlerden oluştururlardı. İsviçreli Muhafızlar Kıtası 22 Ocak 1506 tarihinde Papa II. Julius tarafından özel kişisel koruma görevlileri olarak oluşturuldu ve o gün bugündür bu fonksiyonu yerine getirmektedir. Bu koruma sistemi yıllık envanter de "Kutsal Makam" statüsü altında listelenmiştir, yani Vatikan Şehri Devleti altında listelenmemiştır. 2005 yılının sonuna doğru gardiyan listesi 134 görevliden oluşuyordu. Kısaca, bu küçük kuvvet Makam tarafından muhafaza edildi ve Papa'nın güvenliğinden ve Apostolik Saray'ın emniyetinden sorumludur. Bu muhafızlar de facto olarak Vatikan’ın ordusuymuş gibi hizmet ederler.

Yeni muhafız takviyeleri Kutsal Makam ve İsviçre arasında özel bir anlaşma ile organize ediliyor. Sadece erkeklerden oluşabilen yeni muhafız adayları Katolik, İsviçre vatandaşlığına sahip ve evlenmemiş olması gerekiyor. Ayrıca adaylar İsviçre Ordusu'nda Acemi er eğitimi yanında temiz davranış belgesi yanında 19 ve 30 yaş arasında olmakla beraber minimum 175 cm boyunda olması gerekiyor. Muhafızlar hafif silah ve geleneksel baltalı kargı (İsviçre kargısı derler) ile silahlandırılmış olup koruma taktikleri konsunda antrenmanlıdırlar. İtalyan topraklarıyla çevrilmiş olan Vatikan'ın genel koruması haliyle İtalyan polisi tarafından üstlenilmiştir. Vatikan Devleti'nin geriye kalan kısmında orayı koruyacak bir polis ya da askerî güç, İsviçreli Muhafızlar Kıtası dışında yoktur.

Başka bölgelerle ikili ilişkiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Her ne kadar Kutsal Makam ve Vatikan Şehri Devleti birbiriyle bağdaştırılıyorsa da, her iki entitenin ayrı konumları vardır. Vatikan ise bağımsız topraksal bir bölgedir ve bu toprak parçasının egemenliğini Kutsal Makam oluşturur. 1870'te Papalık Devletleri İtalya tarafından devralınınca Kutsal Makam'ın egemen olduğu toprakları kalmamıştı. Hukukçular arasındaki karasızlığına karşın bu Makam'ın kendi başına uluslararası arenada bağımsız bir kişilik/aktör olarak mevcudiyetini sürdürebilir mi sorusu üzerine çok düşünüldü. On dokuzuncu yüzyılda başlıca güçler olan Rusya, Prusya ve Avusturya-Macaristan ile diplomatik temsilciler gönderip kabul etmeyi kendi hak olarak gören Kutsal Makam bu ilişkileri sürdürmeye devam etmiştir. 1815'teki Viyana Kongresi kararına göre Nuntius (papalık elçisi) sadece diplomatik heyetin üyesi değil, aynı zamanda en kıdemli üyesiydi, yani başkanıydı. Bu anlaşma orada bulunan tüm büyükelçilikler tarafından kabul edildi. Bu tarihten sonra geçen 59 yıl boyunca Kutsal Makam'ın egemen olduğu bir toprak parçasına sahip değildi. Yine o süre zarfı içinde diplomatik ilişkileri olan ülke sayısı 16'ya kadar düşmüşken 29 ülkeye kadar çıktı.^[8]

Ancak 1929'da Laterano Antlaşması sayesinde Vatikan Şehri Devleti yaratıldı. Antlaşmanın birkaç maddesi Vatikan'ı '"Kutsal Makam'ın mutlâk ve görünür bağımsızlığını garanti altına almak" ve "uluslararası ilişkilerde şüphesi bile edilemeyeceği egemenliğini garanti altına almak", olarak tanımlar. Kutsal Makam'ın Develet İlişkileri Sekreterliği eski Başpiskoposu Jean-Louis Tauran'ın Vatikan Şehri Devleti hakkında; "Vatikan kendisini geçindiren ufacık bir devlet ve Papa'nın manevi özgürlüğünü garanti altına alan minimum topraksal bir bölgedir" şeklinde bir söz sarf etmiştir.^[9]

Kutsal Makam devletlerle olan diplomatik ilişkilerini sürdürmektedir. Yabancı büyük elçiliklerin, Vatikan'a değil,^[10] Kutsal Makam'a akrediteleri vardır. Ancak bu Makam egemen entitelerle, yani bağımsız devlet ve kurumlarla antlaşmalar ve konkordatlar (kilise anlaşmaları) kurabilir. Gerekirse Kutsal Makam'ın kendisi Vatikan Şehri Devleti nâmına anlaşmalar sunabilir.

Laterano Antlaşması koşullarına göre, Kutsal Makam'ın Roma'da toplam 23 noktada ve Roma dışında 5 adet İtalyan yerleşim yerinde topraksal dokunulmazlığı mevcuttur. Örnek olarak bunların içinde Castel Gandolfo'daki Pontifikal Saray'da sayılabilir. Aynı otorite sistemi uluslararası hukuk sınırları içinde genişletilmiştir. Bu genişletilme Kutsal Makam'ın dış ülkelerde bulundurduğu apostolik elçiliklerinde de geçerlidir.

Ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

Kutsal Makam’ın dünyada eşsiz bir ekonomisi mevcut. Finansal girdilerden birisi ise dünya çapında kiliselerden gelen yardımlar. Katolik kurumların maddi katkıları özel para toplama sistemleri ile gerçekleştiriliyor ve buna da 'Petrus bağışı' deniliyor. Bu bağışların yanında ise pul, para ve turistik hatıra eşyaların satışı yanında müze giriş paraları ve kamu yayınlarından gelen girdiler de mevcut. Özellikle pulculuk ve para koleksiyonculuğu alanında Vatikan'da sayılı üretilen her bir parçaya, koleksiyon objesi olduğu için, inanılmaz bir rağbet mevcuttur. Bunun yanında menkul yatırımları, banka yatırımları ve diğer yatırımlardan sayesinde ekonomi desteklemektedir. Bütün bu girdilerin en büyük bölümü üçüncü dünya ülkelerinde hayırseverlik projelerine, zorda bulunan kiliselere ve savaş ya da afetler yüzünden mağdur olan insanlar için harcanıyor.

Vatikan Şehir Devleti'ne kayıtlı olan tüm vasıtaların araba plakalarında "SCV" ülke plaka kodu yazılıdır. Bu ülke kodunun açılımı "Stato della Città del Vaticano"dur, ama İtalyanlar tarafından alaycı bir tavır ile "Se Cristo Vedesse" (Eğer İsa bir görseydi…) denir.

Medya[değiştir | kaynağı değiştir]

Kutsal Makam'ın kendi finansal aktivitelerini meydanda da görmek mümkün. Katolik Kilisesi'nin Vatikan'daki medya organizasyonları arasında Vatikan Radyosu, Vatikan Televizyonu, Vatikan'ın Gündelik Gazetesi olan L'Osservatore Romano ve diğer medya aktiviteleri. Bunların yanında dünya genelinde doğrudan ya da dolaylı olarak sahibi olduğu veya yönlendirdiği günlük, haftalık ve aylık 200’den fazla gazete ve dergi, 154 radyo istasyonu veya emisyonu, 49 TV kanalı veya kablolu yayını bulunmaktadır.

"Kutsal Makam" ve "Apostolik Makam"[değiştir | kaynağı değiştir]

Her piskoposluk makamı kutsal bir makam olarak kabul edilir. Yunancadaki (ἱερά) "kutsal" ya da "ruhani" sıfatı her türlü Hristiyan dinini temsil eden makamlar için denir. Batı dünyasında bu sıfat çoğunlukla eklenmiyor. "Makam" kelimesi Latincede "sedes" kelimesinden gelir ve koltuk, taht ve sandalye gibi anlamlar taşır. Bu kelime piskoposluk tahta referans verir. (Gerçek oturak/sandalye anlamındaki kelime ise Katedra'dır).

Apostolik makam isimlendirmesi havarilere referans eder. (İngilizcesi "Apostles"). Ne zaman bu isimlendirmenin önüne (Batı Avrupa lisanlarında) belirleyici artikel koyulursa, o zaman Katolik Kilisesi'nin en tepesindeki yönetimsel piskoposluk işaret edilir ve bu da Roma Piskoposluğu'dur. Bütün kilise makamları tarafından da bu piskoposluğu, havarilerin reisi olan Aziz Petrus'un halefi/varisi olarak kabul edilir. Yine Batı Avrupa dillerinde Aziz Petrus’un diğer bir isimlendirmesi de 'Saint Peter'dir.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Vatikan valisi
• Uluslararası kamu hukuku
• Papalık Devleti
• Vatikan tarihi
• Vatikan bayrağı
• Vatikan Millî Futbol Takımı

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Önerilen literatür[değiştir | kaynağı değiştir]

• La Due, William J. Aziz Petrus’un Makamı: Papalığın Tarihi. (ISBN 1-57075-249-4) (İngilizce)
• Heribert Franz Koeck, Die völkerrechtliche Stellung des Heiligen Stuhls. Dargestellt an seinen Beziehungen zu Staaten und internationalen Organisationen, Berlin 1975 (Almanca)
• Heribert Franz Koeck, Aziz Makam: Uluslararası Kamu Hukuku Ansiklopedisi, 2.Cilt, Oxford etc. 1995 (İngilizce)

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Papalık Makamı'nın resmi internet sitesi14 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Vatika'nın resmi youtube kanalı26 Nisan 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Kutsal Makam’ın Anayasası22 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Apostolik Makam’ın başpiskoposluğu 15 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - İngilizce (04 mart 2011 tarihinde erişilmiştir)
• CIA’nın Kutsal Makam üzerine World Factbook’u11 Temmuz 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Ortodoks bakışaçısıyla zaman çizelgesinde Kutsal Makam 28 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - İngilizce (04 mart 2011 tarihinde erişilmiştir)
• Roma’dan dünyaya bakış haberleri24 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.