Opsiyon (finans)

Opsiyon Latince bir terim olup tercih, seçim anlamına gelmektedir. Ekonomi dünyasında opsiyon sözleşmeleri herhangi bir varlığı belirli bir vadede ya da vadeye kadar belirli bir miktarda, belirli bir fiyattan alma ya da satma hakkı veren sözleşmelerdir.^[1]

Özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Opsiyon piyasalarında alıcı açısından iki çeşit opsiyon vardır:

Alım opsiyonu (Call Option)

Alıcısına gelecekte belirli bir miktarda varlığı, belirli bir fiyattan alma hakkı veren opsiyon sözleşmesidir.^[2]

Satım opsiyonu (Put Option)

Alıcısına gelecekte belirli bir miktarda varlığı, belirli bir fiyattan satma ya da satın alma hakkı veren opsiyon sözleşmesidir.

Bu iki opsiyonda da taraflar miktar, işlemin vadesi, vade tarihindeki fiyat ve opsiyon hakkını alan tarafın ödeyeceği prim konusunda bugünden anlaşırlar. Anlaşma tarihinde opsiyon hakkını alan taraf anlaşılan prim miktarını opsiyon hakkını veren tarafa nakden öder. Bunun dışında herhangi bir para değişimi yapılmaz.

Opsiyonların uygulanabilme vadelerine göre ise iki türü vardır:

Amerikan tipi opsiyon
Avrupa tipi opsiyon

Amerikan tipi opsiyonlar vadeden önce herhangi bir tarihte opsiyon alıcısı tarafından kullanılabilirler. Avrupa tipi opsiyonlar ise yalnızca vadesinde kullanılabilirler. Bu yüzden Amerikan tipi opsiyonların değeri genelde Avrupa tipi opsiyonların fiyatlarından yüksektir.

1973 yılında Amerikan Ekonomistler Fischer Black, Myron Scholes ve Robert C. Merton aynı zamanda opsiyonların gerçek değerlerini belirleme yöntemi adlı birbirinden ayrı iki makale yayınlamışlardır. Black Scholes Option Pricing Model. Scholes ve Merton’ın çalışmaları 1997 yılında Nobel Ödülünü almıştır.

Terimler[değiştir | kaynağı değiştir]

Opsiyon primi: Opsiyon alıcısının opsiyon satıcısına ödediği bedeldir. Genelde işlem anında ödenir ve opsiyonun kullanılmadığı bir durumda ise alıcıya iade edilmez. Opsiyonun fiyatıdır.
Kullanma / Uygulama fiyatı: Opsiyon sözleşmesinde önceden belirlenen ve opsiyonun kullanıldığında, söz konusu varlık (ing. underlying) için ödenecek alım ya da satım fiyatıdır. (genel kullanımda strike olarak geçer)
Opsiyon kârda: Opsiyonun, alıcısı açısından uygulanabilir değerde olması durumudur; yani opsiyon kârdadır.
- alım opsiyonunda: Kullanım fiyatı + prim < spot fiyatı
- satım opsiyonunda: Kullanım fiyatı > spot fiyatı + prim
Opsiyon zararda: Opsiyonun, alıcısı açısından uygulanabilir değerde olmaması durumudur; yani opsiyon zarardadır.
- alım opsiyonunda; Kullanım fiyatı + prim > spot fiyatı
- satım opsiyonunda ; Kullanım fiyatı< spot fiyatı + prim
Opsiyon ne kârda ne de zararda)

Opsiyonun, alıcısı açısından ne uygulanabilir değerde olması ne de olmaması durumudur. Yani opsiyon ne kârda ne de zarardadır.

- alım opsiyonunda; Kullanım fiyatı + prim = spot fiyatı
- satım opsiyonunda ; Kullanım fiyatı = spot fiyatı + prim
Alım-Satım opsiyonu paritesi:

Alım ya da satım opsiyonlarından birinin bulunmadığı piyasalarda bulunan opsiyon, opsiyonun altında yatan varlık ve borçlanma kullanılarak bulunmayan opsiyona eşdeğer bir opsiyon elde edilebilir. Buna "Alım-Satım opsiyon paritesi" (Put-Call parity) adı verilir. Aşağıdaki denklem ile açılanır:

P+S=C+B(x)

Burada P satım (Put) opsiyonu değeri, S opsiyonun altında yatan varlık (örneğin hisse senedi), C alım (Call) opsiyonu değeri ve B(x) opsiyonun vadesi geldiğinde alım-satım için uygulanacak olan ve önceden üzerinde anlaşılmış olan uygulama fiyatının (Exercise Price) bugünkü değeridir (Present Value). Bu eşitliğin geçerli olabilmesi arbitraj fırsatlarının tüketilmiş olması ya da işlem maliyetlerinin arbitraj getirisinden yüksek olması gerekir.

Örneğin, Alım opsiyonunun bulunmayıp Satım opsiyonunun bulunduğu bir piyasada yukarıdaki parite denkleminden yararlanarak getirisi Alım opsiyonuna denk bir portföy oluşturulabilir:

C=P+S-B(x)

Satım opsiyonu ve opsiyon altında yatan varlık satın alınıp uygulama fiyatının bugünkü değeri kadar borç verilirse portföyün getirisi Alım opsiyonunun getirisine denk olacaktır.

Opsiyon fiyatını etkileyen etmenler[değiştir | kaynağı değiştir]

Spot piyasa fiyatı
Kullanım fiyatı
Vadeye kalan süre
Hisse senedinin volatilitesi(değişkenliği)
Risksiz faiz oranı
Temettü

Opsiyona bir örnek[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir çiftçi tarlasındaki ürününü hasat zamanında (diyelim ki 4 ay sonra) kilosunu en az 3 tl den satmak istiyorsa bugün belirli bir prim ödeme karşılığında 4 ay sonra ürününü 3 tl den satım opsiyonu satın alır. 4 ay sonra piyasada o ürün 3 tl den daha düşük bir fiyat seviyesinde ise ürününü 3 tl den satma hakkına ship olur. Ancak eğer piyasada fiyat düzeyi 3 tl den daha yüksek ise ürününü daha yüksek olan piyasa fiyatından piyasaya satar ve bu tercihi (opsiyonu) için primin maliyetine katlanır.

Amaç: 3 tl nin altına ürününü satmamayı garanti altına almak.
Bedel: Prim maliyeti.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Opsiyon İşlemi". Ekonomi Sözlüğü. 7 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2015.
^ "Alım Opsiyonu". Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Terimler Sözlüğü. 3 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2011.

[1_Nisan_2015-1] "Opsiyon İşlemi". Ekonomi Sözlüğü. 7 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2015.

[TCMB-2] "Alım Opsiyonu". Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Terimler Sözlüğü. 3 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2011.

[1]

[2]

Opsiyon sözleşmesi Analizi