Nikephoros Xiphias (Grekçe: Νικηφόρος Ξιφίας, y. 1000–1028 dolayları), İmparator II. Basil döneminde bir Bizans askeri komutanıydı. Bizans'ın Bulgaristan'ı fethinde seçkin bir rol oynadı ve 1014'teki Kleidion Savaşı'nda Bizans'ın kesin zaferinde etkili oldu. 1022'de II. Basil'e karşı başarısız bir isyan başlattı ve rezil edildi, saçları kazındı ve sürgüne gönderildi. En son 1028'de sürgünden geri çağrıldığından ve bir manastırda bir köşeye çekildiğinden bahsedilir.

Kökeni[değiştir | kaynağı değiştir]

Nikiforos Ksifias muhtemelen 980 civarında veya öncesinde doğdu ve büyük olasılıkla 1006-08'de İtalya Katepanı olarak görev yapan Aleksios Ksifias'ın oğluydu.^[1] Ksifias ailesinin çok az üyesi başka türlü biliniyor ve ailenin kökeni belirsizdir, ancak büyük olasılıkla, dönemin askeri aristokrasisinin diğer birçok prestijli ailesi gibi Küçük Asya'dan geliyorlar.^[1][2]

Bulgaristan'a karşı savaşlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Nikiforos, İmparator II. Basileios'un Bulgar savaşlarının başlangıcına bağlı olarak 999/1000, 1000/1 veya 1002'de ilk kez ortaya çıktı. O zamanlar protospatharios idi ve patrikios Theodorokanos ile birlikte Bulgar topraklarının derinliklerinde bir sefer düzenledi. Mosynopolis'ten yola çıkan iki general, Koca Balkan Dağları'nı geçerek, Pereyaslavets ile birlikte eski Bulgar başkentleri Pliska ve Veliki Preslav'ı ele geçirdiler. Daha sonra Dobruca'yı yağmaladılar, arkalarında garnizonlar bırakıp üslerine geri döndüler.^[3] o sırada Filibe'nin zaten askeri valisi (Stratigos) olup olmadığı veya seferin başarılı bir şekilde sonuçlanmasından sonra kendisinin atanmış olup olmadığı belirsizdir, İoannis Skilicis'i bildirdiğine göre daha önce bu görevde olan Theodorokanos ileri yaşından dolayı emekli oldu.^[4]

Nikiforos, 1014'teki Kleidion Muharebesi'nde, II. Basileios'un, hükümdarları Samuil yönetimindeki Bulgarların güçlü bir şekilde güçlendirdiği Kleidion veya Kiava Longos olarak bilinen geçidi zorlamaya çalıştığı sırada bahsedilir. Halen Filibe'nin Stratigos'u olan Nikiforos, İmparator'a Bulgar mevzilerini pas geçip, arkadan vurmasını önerdi. Basileios kabul ettikten sonra, Nikiforos Belasica Dağı üzerinde seçilmiş bir piyade müfrezesine liderlik etti ve 29 Temmuz 1014'te, beklenmedik saldırıdan önce paniğe kapılan ve kırılan şüphesiz Bulgarlara karşı bir hücum başlattı.^[5] Uzun Bulgar savaşında en belirleyici zaferlerden birine neden olan bu başarı için patrikios rütbesine terfi ile ödüllendirildi. 1015'in başlarında Nikiforos, Konstantinos Diogenis ile birlikte imparatorluk yönetimine karşı isyan eden Moglena bölgesini bastırdı. Aynı yılın sonlarına doğru Mosynopolis'ten Triaditza (Sofya) bölgesine sefer düzenledi, çevresini yerle bir etti ve Boyana kalesini ele geçirdi.^[6] Son olarak, Bulgar savaşının son yılında, 1018'de Kesriye'den başlayarak Serfiçe bölgesindeki kalan Bulgar kalelerini bastırdı.^[7]

Komplo ve sürgün[değiştir | kaynağı değiştir]

Ancak 1021 / 22'de, Kayseri'de Anatolikon Theması'nın Stratigos'u olarak görevlendirilen Nikiforos, Gürcistan Krallığı'na karşı yaptığı seferde II. Basileios'a eşlik etmesine izin verilmediğinden İmparator ile ayrı düştü. Nikiforos, II. Basileios'un hükümdarlığının ilk yıllarında ayaklanan Bardas Fokas'ın oğlu olan Nikiforos Fokas Baritrahelos ile İmparator'a karşı ittifak kurdu. İki adam Basileios'u öldürmeyi planladılar ve onlardan hangisinin tahta çıkacağına karar verilmemişti, ancak komploya ağırlığını veren esas olarak Fokas'ın adı ve takipçileriydi. Komplonun, görünüşe göre, II. Basileios'un istilasını bırakmaya zorlamasını uman Gürcistan Kralı I. Giorgi tarafından da biliniyor ve destekleniyordu.^[8][9] Ancak imparator komployu öğrendiğinde geri dönmedi, bunun yerine iki isyancı lidere ayrı ayrı mektuplar göndererek aralarına güvensizlik ekmeyi amaçladı. II. Basileios'un hilesi çok geçmeden meyve verdi, çünkü 15 Ağustos 1022'de Ksifias, Fokas'a suikast düzenledi. Fokas'ın destekçileri dağıldı ve yeni ortaya çıkan isyan çöktü. Nikiforos daha sonra Anatolikon Theması'nın yeni Stratigos'u olan İmparatorun elçisi Theofilaktos Dalassenos'a teslim olmaya zorlandı.^[8][10]

Konstantinopolis'e getirilen Nikiforos Adalar'dan Burgazada'ya sürüldü. Gürcü seferinin ardından başkente döndükten sonra, II. Basileios, komplocuların çoğunu hapse attırdı ve mülklerine el kondu. İberyalı patrikios Pherses idam edilirken, iki imparatorluk saray nazırı da öldürüldü: biri II. Basileios'un kendi eliyle, İmparatoru zehirlemeye çalışan diğeri ise canavarlara atıldı.^[11][12]

Dönemin tarihçisi Antakyalı Yahya'ya göre, 1022'nin komplocuları II. Basileios'in 1025'teki ölümünden sonra VIII. Konstantinos tarafından serbest bırakıldı, ancak Nikiforos, yeni imparator III. Romanos'un onu serbest bıraktığı 1028 yılına kadar sürgünde kaldı. Fakat Nikiforos artık çok yaşlı ve yorgundu ve kısa süre sonra Stoudios Manastırı'nda emekli oldu. Onun hakkında başka hiçbir şey bilinmemektedir.^[13]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel

Genel

• Cheynet, Jean-Claude (1990). Pouvoir et Contestations à Byzance (963–1210) (Fransızca). Paris: Publications de la Sorbonne. ISBN 978-2-85944-168-5. 30 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2020. 
• Savvides, Alexis G. K. (1994). "Προσωπογραφικό σημείωμα για τον Βυζαντινό στρατηλάτη Νικηφόρο Ξιφία". Βυζαντινή προσωπογραφία, τοπική ιστορία και βυ ζαντίνοτουρκικέ ς σχέσεις. Ανατύποση άρθρων 1991—1994 (Byzantine Prosopography, Local History, and Byzantine-Turkish Relations. Reprinted Articles 1991—1994) Βυζαντινή προσωπογραφία, τοπική ιστορία και βυζαντινοτουρκικές σχέσεις (Yunanca). Atina: Κριτική Ιστορική Βιβλιοθήκη. ss. 23-30. ISBN 960-218-089-7.