Protospatharios

Prōtospatharios (Yunanca: πρωτοσπαθάριος), Orta Bizans döneminin (8-12. Yüzyıllar) en yüksek saray unvanlarından biriydi, üst düzey generallere ve vilayet valilerine, hem de yabancı prenslere verildi.^[1]

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Unvanın anlamı, "ilk spatharios", aslen 6. yüzyılda görülen imparatorluk muhafızlarının düzeni (taxis) lideri rolünü gösterir. Muhtemelen Herakleios Hanedanı döneminde, rütbe onursal bir unvan oldu (Yunanca: δια βραβείου ἀξία, dia brabeiou axia), bu noktadan sonra Thema komutanları, kıdemli saray görevlileri ve müttefik hükümdarlara verildi.^[2]^[3] Bir prōtospatharios'a ilk sağlam referans Günah Çıkartıcı Theofanis'in Chronicle isimli vakainamesinde 718 yılında "Sergios, Sicilya'nın prōtospatharios ve stratēgos'u" olarak kaydedilmiştir.^[2] 9. yüzyıl sonlarında prōtospatharios, patrikios'un altında ve dishypatos'un üstünde kaydedilmiştir.^[4] Unvanın ödülü, sahibinin Bizans Senatosu'na girişi anlamına geliyordu. Saygınlığı sonuçta çok yüksekti, İmparator Konstantin Porfirogennetos (913–959 arası hükümdar) ile ilgili iyi bir bilinen bir hikâye ile De Administrando Imperio'da anlatıldığı üzere: babası VI. Leon'un hükümdarlığında Nea Ekklisia' Ktenas isimli yaşlı bir rahibi 60 litra altın (circa 19.4 kg) ödüyor,^[5] bu unvanı almak için bir başka deyişle bu ücret prōtospatharioi unvanlıların yıllık kazancı 72 nomismata'nın altmış katıdır. Ancak yeni durumundan memnun kalacak kadar yaşamaz, iki yıl sonra ölür.^[3]^[6] Orta Bizans dönemin diğer unvanları gibi, 11. yüzyılda önemli keskin bir şekilde azalır. 14. yüzyıl ortasında pseudo-Kodinos tarafından saray hiyerarşisinde sarayın primmikerios'u ile megas archōn arasında 34. sıra olarak hala kaydedilmiş olmasına rağmen^[7] son kaydedilmiş kullanım 1115 yılındadır.^[3]

Filotheos'un Klētorologion'una göre, unvanı taşıyanlar hadım (ektomiai) ve hadım olmayan (barbatoi, "sakallılar") olarak ayrılır. Rütbenin amblemine ek olarak, inciler ile süslenmiş altın bir boyunluk, altın süslü beyaz tunik ve altın yüzleriyle kırmızı dublet. Hadım olmayanlar sadece değerli taşlar ile süslenmiş altın yakaları (kloios) ile ayrılırlardı.^[8] Prōtospatharioi'lerin elbiselerinin tezhiplerdeki göresel delilleri, diğer taraftan, zamanla önemli ölçüde değişmiştir.^[3] Pseudo-Kodinos'un Makamların Kitabı'nda, bu rütbenin elbisesi, önde iktidardaki imparatoru tahta otururken arkada ata binerken gösteren altın tel işlemeli skaranikon (boru şeklinde başlık), altın kabbadion (kaftan) ve bir klapōton tipin skiadion'uyken (kenarlı şapka),^[9] belirgin dikanikion (kurmay) taşımazlardı.^[7]

Trabzon İmparatorluğu'nda Türk kökenli eşdeğer unvanı amytzantarios kullanılırdı.^[10]

Özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Saray rütbesi olması yanında, birçok farklı görevleri olan prōtospatharioi vardır:

Prōtospatharios, Hrisotriklinos (Yunanca: Grekçe: πρωτοσπαθάριος τοῦ Χρυσοτρικλίνου), Büyük Saray'ın ana kabul ve tören salonu, sorumlusu.^[11]
Prōtospatharios, Lausiakos (Yunanca: Grekçe: πρωτοσπαθάριος τοῦ Λαυσιακοῦ), toplantı salonu olarak hizmet eden Hrisotriklinos'un yanındaki ana salonlardan biri. Lausiakos çalışanları (oikeiakoi) büyük ihtimalle, imparatorluk şölenlerinin hazırlıklarından da sorumluydular.^[12]
Basilikoi anthrōpoi'nin (Yunanca: Grekçe: πρωτοσπαθάριος/κατεπάνω τῶν βασιλικῶν), yabancılar dahil düşük seviye imparatorluk hizmetlileri birlikleri, Prōtospatharios'u, ya da katepanō'nu. Stratarchai'nin biri olarak listelenmiştir, dolayısıyla belirli olmayan askeri rolü simgeler. Onun bağlı ekip, baş yardımcısı domestikos olan düşük rütbeli subayları içerir (spatharioi ve kandidatoi rütbeleri).^[13]

Prōtospatharios tēs Phialēs (Grekçe: πρωτοσπαθάριος τῆς Φιάλης), Bizans donanması kürekçileri için yargıç olarak hareket ederdi, başkent Konstantinopolis'te oturudu. Makamın tam özellikleri gibi, terim phialē ("su-havzası") belirsizdir; muhtemelen Bukoleon imparatorluk sarayının liman mevkisine işaret edebilir.^[3]

Tanınmış yabancı Prōtospatharioi[değiştir | kaynağı değiştir]

Rus İvan, 14. yüzyıl Rus kökenli Bulgar askeri lider
Kasim Beg
I. Mihailo, Duklja'nı Sırp hükümdarı

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel

^ Terim "prōtospatharios" sıklıkla mühürlerde ve dökumanlarda άσπαθάριος olarak kısaltılır, Yunan rakamı α', "bir, birinci" olarak.
^ ^a ^b Bury 1911, s. 27.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ODB, s. 1748.
^ Bury 1911, s. 22.
^ Bir litra (Latince: libra), belirli bir biçimde logarikē ya da chrysaphikē tip, 324 grama eşittir. ODB, s. 1238.
^ Neville 2004, s. 27.
^ ^a ^b Verpeaux 1966, s. 161.
^ Bury 1911, ss. 22, 123.
^ The klapōton type involves something being "decorated with small golden squares in the shape of a nailhead". ODB, s. 999.
^ Verpeaux 1966, ss. 341-342.
^ ODB, s. 454.
^ ODB, ss. 1189, 1748.
^ ODB, s. 266; Bury 1911, ss. 111–112.

Genel

Bury, John Bagnell (1911). The Imperial Administrative System of the Ninth Century - With a Revised Text of the Kletorologion of Philotheos. Londra: Oxford University Press.
Alexander Kazhdan, (Ed.) (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium (İngilizce). Oxford ve New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-504652-8.
Neville, Leonora Alice (2004). Authority in Byzantine Provincial Society, 950-1100. Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-83865-8.
Verpeaux, Jean, (Ed.) (1966). Pseudo-Kodinos, Traité des Offices (Fransızca). Paris: Centre National de la Recherche Scientifique.

[1] Terim "prōtospatharios" sıklıkla mühürlerde ve dökumanlarda άσπαθάριος olarak kısaltılır, Yunan rakamı α', "bir, birinci" olarak.

[Bury27-2] Bury 1911, s. 27.

[ODB1748-3] ODB, s. 1748.

[4] Bury 1911, s. 22.

[5] Bir litra (Latince: libra), belirli bir biçimde logarikē ya da chrysaphikē tip, 324 grama eşittir. ODB, s. 1238.

[6] Neville 2004, s. 27.

[FOOTNOTEVerpeaux1966161-7] Verpeaux 1966, s. 161.

[8] Bury 1911, ss. 22, 123.

[9] The klapōton type involves something being "decorated with small golden squares in the shape of a nailhead". ODB, s. 999.

[FOOTNOTEVerpeaux1966341-342-10] Verpeaux 1966, ss. 341-342.

[11] ODB, s. 454.

[12] ODB, ss. 1189, 1748.

[13] ODB, s. 266; Bury 1911, ss. 111–112.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

Protospatharios nedir?, Protospatharios anlamı nedir?, Protospatharios ne demektir?