Melatonin, genellikle geceleri epifiz bezi tarafından salgılanan bir hormondur ve uzun süredir uyku-uyanıklık döngüsünün kontrolü ile ilişkilendirilmektedir.^[1][2] Bir besin takviyesi olarak, genellikle jet lag veya vardiyalı çalışma gibi kısa süreli uykusuzluk tedavisi için kullanılır ve genellikle ağızdan alınır.^[3][4][5] Bununla birlikte, bu amaçla kullanım için faydalı olup olmadığı kesin olarak kanıtlanmamıştır.^[6] 2017'de yapılan bir araştırmada melatonin kullanımıyla uyku başlangıcının altı dakika daha çabuk gerçekleştiğini, ancak toplam uyku süresinde hiçbir değişiklik olmadığı tespit edildi.^[4]

Kısa süreler için düşük dozlarda melatonin takviyelerinin yan etkileri çok azdır. Melatonin, uyku basması (uykulu olma), baş ağrısı, mide bulantısı, ishal, anormal rüyalar, çabuk öfkelenme, sinirlilik, huzursuzluk, uykusuzluk, anksiyete, migren, letarji, psikomotor hiperaktivite, baş dönmesi, hipertansiyon, karın ağrısı, mide yanması, ağız ülseri, ağız kuruluğu, hiperbilirubinemi, egzama, gece terlemeleri, kaşıntı, kızarıklık, cilt kuruluğu, ekstremitelerde ağrı, menopoz semptomları, göğüs ağrısı, glikozüri (idrarda şeker), proteinüri (idrarda protein), anormal karaciğer fonksiyon testleri, kilo artışı, yorgunluk, ruh hali değişimleri, saldırganlık ve akşamdan kalma hissi gibi yan etkilere neden olabilir. Hamilelik veya emzirme döneminde ya da karaciğer hastalığı olanlarda kullanılması önerilmez.

Melatonin omurgalılarda, uyku-uyanıklık döngüsü ve kan basıncını düzenleme de dahil olmak üzere sirkadiyen ritimlerin senkronize edilmesinde ve üreme, besi, tüy dökme ve kış uykusu dahil olmak üzere mevsimsel ritmikliğin kontrolünde rol oynar. Etkilerinin çoğunluğu melatonin reseptörlerinin aktivasyonu ile olurken, diğerleri bir antioksidan olmasından kaynaklanmaktadır. Bitkilerde oksidatif strese karşı savunma işlevi görür. Ayrıca çeşitli yiyeceklerde bulunur.

Melatonin 1958'de keşfedildi. Kanada ve Amerika Birleşik Devletleri'nde reçetesiz satılır; Birleşik Krallık'ta ise sadece reçeteyle satılan bir ilaçtır. ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından herhangi bir tıbbi kullanım için onay almamıştır. Avustralya ve Avrupa Birliği'nde 54 yaşın üzerindeki kişilerde uyku güçlüğü tedavisinde kullanılır. Avrupa Birliği'nde çocuklarda ve ergenlerde uykusuzluk tedavisi için kullanılır. 2007 yılında Avrupa Birliği'nden tıbbi kullanım için onay aldı.

Tıbbi kullanımları[değiştir | kaynağı değiştir]

Avrupa Birliği'nde, otizm spektrum bozukluğu (OSB) ve/veya Smith-Magenis sendromu olan 2-18 yaş arası çocuk ve ergenlerde uykusuzluğun tedavisi için, uyku hijyeni önlemlerinin yetersiz kaldığı,^[7] 55 yaş ve üzeri kişilerde düşük uyku kalitesi ile karakterize primer uykusuzluğun kısa süreli tedavisi ve monoterapi için kullanılması endike edilir.^[8]

Uyku bozuklukları[değiştir | kaynağı değiştir]

Uykusuzluk için melatoninin yararları konusundaki görüşler karışıktır. 2015 yılında Sağlık Araştırmaları ve Kalite Kurumu (AHRQ) tarafından yapılan bir incelemede, genel popülasyonda faydalarının belirsiz olduğunu belirtti. 2017 yılında yapılan bir incelemede ise, uykuya dalana kadar geçen süre üzerine makul bir etki buldu. Yine 2017 yılından bir başka incelemede, uykuya dalana kadar geçen süreyi 6 dakikaya kadar kısalttığını ortaya koydu, ancak toplam uyku süresinde hiçbir fark bulamadı. Melatonin, gecikmiş uyku fazı sendromunda da faydalı olabilir. Melatonin, ramelteon ilacı kadar iyi bir ilaç gibi görünüyor, ancak maliyeti çok daha düşük.

Demans[değiştir | kaynağı değiştir]

2020 yılında yapılan bir Cochrane araştırması, melatoninin Alzheimer hastalığına bağlı orta-şiddetli demansı olan kişilerde uyku problemlerine yardımcı olduğuna dair hiçbir veri elde edemedi. 2019'da yapılan başka bir inceleme, melatoninin minimal bilişsel bozuklukta uykuyu iyileştirebileceğini, ancak Alzheimer'ın başlangıcından sonra çok az etkisinin olduğunu ya da hiç olmadığını buldu. Bununla birlikte, Melatonin gün batımı sendromuna da yardımcı olabilir.

Jet lag ve vardiyalı çalışma[değiştir | kaynağı değiştir]

Melatoninin, özellikle doğuya doğru yolculukta jet lag'ı azalttığı bilinmektedir. Alınan zaman doğru değilse, aksine uyum sağlamayı geciktirebilir.

Melatonin, vardiyalı çalışan insanların uyku problemlerine karşı kısıtlı kullanıma sahip gibi görünmektedir. Kesin olmayan kanıtlar, insanların uyuyabileceği sürenin uzadığını göstermektedir.

Melatoninin yan etkileri[değiştir | kaynağı değiştir]

Melatonin hormonunun dışarıdan takviye olarak kullanımı da vardır. Genellikle yaşlılarda uykuya geçişi kolaylaştırmak için takviye olarak kullanılan bu hormonun bazı yan etkileri de olabilir. Araştırmalar yetişkinler ve yaşlılar üzerindeki yan etkilerinin hafif olduğunu gösterse de baş ağrısı, mide bulantısı ve baş dönmesi gibi hafif düzeyde yan etkiler ortaya çıkabilir. Ancak melatoninin uzun süre kullanımı neticesinde ortaya çıkabilecek yan etkileri hakkında kesin bir bilgi yoktur.^[9]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]