Marmara Denizi deniz salyası felaketi

Marmara Denizi deniz salyası felaketi
Marmara Denizi deniz salyası felaketi
	Marmara Denizi'ndeki müsilaj
	Müsilajın etkili olduğu Marmara Denizi
Tarih	1989-günümüz
Konum	Marmara Denizi, Türkiye
Tür	Afet

Marmara Denizi deniz salyası felaketi, deniz salyasının^[a] Marmara Denizi'nde 1990'ların başından bu yana çeşitli etkenlere bağlı olarak olağan dışı artışı sebebiyle gerçekleşmiş bir çevre felaketidir. Marmara Denizi'nde gözlemlenen deniz salyası, zaman içerisinde yetersiz atık su arıtımı, sanayi faaliyetleri ve iklim değişikliği sebebiyle artış göstererek belirgin hâle geldi. Bu artış sonucu 2021 yılında gerçekleşen deniz salyası felaketi, Marmara Denizi'nin ekosistemini tehdit edecek boyutlara ulaştı. 2021 itibarıyla deniz salyasının ekosisteme, deniz canlılarına ve Marmara Denizi'nin biyoçeşitliliğine olan olumsuz etkileri sürmektedir.

Sebepler[değiştir | kaynağı değiştir]

Marmara Denizi'nde oluşan deniz salyası, durgun hava koşulları, artan sıcaklıklar ve deniz içeriğindeki oldukça değişken azot ve fosfor oranları^[b] gibi çevresel etkilerden dolayı giderek artmaktadır. Deniz salyası ürettiği bilinen türlerin denizde baskın olmasının yanı sıra bu türler tarafından denize bırakılan polisakkaritlerdeki artış, deniz salyası oluşumundaki artışın biyolojik sebeplerini teşkil eder.^[1]

Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]

Deniz salyası oluşumu, Marmara Denizi'nde 1990'larda çoğunlukla balıkçılar tarafından gözlemlenen bir olaydı. İlk büyük çaplı deniz salyası oluşumu ise 1992 yılında Erdek Körfezi'nde gözlemlendi. Fakat bu gözlemler yalnızca sporcular tarafından su altı kameralarıyla yapılmış gözlemlerdi.^[2]

Aralık 2004 ve Mart 2005 yılları arasında Çanakkale Boğazı, Kepez limanında yapılan araştırmalarda fitoplankton, besin tuzu ve klorofil a artışı görüldü. Bu artışların sebebinin Karadeniz'den İstanbul Boğazı yoluyla gelen karasal girdiler^[c] ve uluslararası gemi taşımacılığı faaliyetleri olduğu bulunmuştur.^[3] Karadeniz'den Boğazlar yoluyla Çanakkale'ye taşınan karasal girdiler sonucu oluşan ötrofikasyon ile sayıları artan planktonlar, deniz salyası oluşumunun muhtemel sebebidir.^[4]

Marmara Denizi'nde deniz salyası ilk kez 2007 yılı Ekim ayında, İzmit Körfezi'nde kayıtlara geçti.^[5] İzmit Körfezi'nde gerçekleşen deniz salyası oluşumu, körfezdeki sirkülasyonun Marmara Denizi'ne göre daha az olmasından ve bu bölgede gerçekleştirilen sanayi faaliyetlerinden dolayı, Marmara Denizi'ndeki diğer bölgelere göre daha yoğun ve uzun süreliydi.^[6]

Mart 2021'de Çanakkale'de gözlemlenen yoğun deniz salyası oluşumu sonrasında, Marmara Denizi'nin doğu kısımlarında, İstanbul, İzmit, Yalova ve Bursa'da endişe verici boyutlara ulaşmıştır.^[7]

Deniz salyasının Marmara Denizi'nde bu denli yoğunlaşmasının ana sebepleri arasında Marmara Denizi'nin durgun yapısı, artan sıcaklıklar ve denize boşaltılan ve deniz salyasının çoğalmasına sebep olan girdiler bulunmaktadır.

Kapsam[değiştir | kaynağı değiştir]

2007-2008 yılları arasında gerçekleşen büyük çaplı deniz salyası oluşumu, Çanakkale Boğazı'ndan İzmit Körfezi'ne kadar olan bölgeyi kapsamaktaydı.^[6] Günümüzde devam eden deniz salyası sorunu bütün Marmara Denizi'ni kapsamaktadır ve denizin 0 ila 34 metre derinliklerinde görülebilmektedir.^[4]

Etkileri[değiştir | kaynağı değiştir]

2007 yılında gerçekleşen büyük çaplı deniz salyası sonucunda balıkçılık ve turizm olumsuz etkilendi.^[2] 2008 yılı Nisan ve Aralık ayları arasında gerçekleştirilen bir çalışmada, deniz salyası çökeltilerinin yoğun olduğu zamanlarda zooplankton sayısında keskin düşüş olduğu belirlendi. Son yıllarda Marmara Denizi'nde artan ötrofikasyon, aşırı balıkçılık ve deniz analarının yanı sıra, 2007-2008 yılları arasında yaşanmış deniz salyası oluşumu, zooplankton sayısı ve topluluk yapısında olumsuz değişimlere sebep oldu.^[5]

2020 Aralık ayının sonlarında yapılan çalışmalarda Çanakkale Boğazı'nda ilk büyük çaplı deniz salyası oluşumu tespit edildi. Aynı zamanda deniz dibi sıcaklığı 6 ay boyunca 14 °C'de seyrederken 2 °C'lik olağandışı bir artış ile 16 °C'ye ulaştığı ölçüldü. Gerçekleştirilen çalışmalarda deniz salyasının bulutsu, topak yapılar meydana getirdiği ve 4-20 metre aralığında sahte dip yapısı oluşturduğu belirlendi. Eceabat bölgesinde gerçekleştirilen su altı araştırmalarında, 34-51 metre derinlikte bulunan süngerlerde, yumuşak ve sert mercanların dallarında deniz salyalarına rastlandı. 2021 yılının Şubat ve Mart aylarında tekrarlanan su altı araştırmalarında deniz salyasının Paramuricea clavata ve Savalia savaglia mercan türlerinde ölümlere sebep olduğu tespit edildi. Oluşan sahte dip yapısı sebebiyle mercanlarda yüksek ölüm riski bulunduğu belirtildi.^[4]

2021 Mayıs ve Haziran aylarında Marmara Denizi'nde görünür hâle gelen^[8]^[9] deniz salyası felaketi üzerine yapılan su altı araştırmalarında, mercanlar ve süngerlerin zarar gördüğü, öldüğü ve bu durumun giderek ağırlaştığı tespit edildi.^[10]^[11]

Tepkiler ve mücadele[değiştir | kaynağı değiştir]

Deniz salyası sorununa tepkiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan deniz salyası sorunun çözümüyle ilgili olarak:

Nasıl Haliç'i tertemiz yaptıysak, Haliç'te denize girilir hale getirdiysek, orada balık tutar hale getirdiysek inşallah bu müsilaj belasından da kısa zamanda Marmara'mızı, İstanbul'umuzu temizleyeceğiz.

dedi.^[12]

Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Denizcilik Fakültesi Dekanı Mustafa Sarı, Marmara Denizi'nde deniz salyası oluşumunun üç ana nedenini Akdeniz havzasında sıcaklıkların yükselmesi, atık yönetimindeki yanlışlıklar ve Marmara Denizi'nin durağan deniz şartları olarak gösterdi. 3 Haziran 2021 tarihli BBC Türkçe yayınında:

Bu buzdağının görünen tarafı. Sorun, Marmara Denizi 11 bin 300 kilometrekarelik bir alan. Bu alanın tamamında 0 ile 30 metre arasında şu anda müsilaj üremeye devam ediyor. (...) Biz buradakinden daha çok suyun altındaki üretimden korkuyoruz. Kıyıda gördüklerimiz buzdağının tepesi, buzdağı aşağıda. İnsanlar müsilajı yeni fark ettiler. Dört hafta önce fark ettiler. Çünkü kıyıya ölmüş müsilaj kümeleri vurmaya başladı.

dedi.^[13]

Marmara Environmental Monitoring (Türkçe: Marmara Çevresel İzleme, kısaltma: MAREM) Projesi yürütücüsü hidrobiyolog Levent Artüz, deniz salyası felaketi ve 1989'da başlatılan derin deniz deşarjı projesiyle ilgili olarak:

1989'u Marmara Denizi'nin ölüm tarihi olarak rahatlıkla kabul edebiliriz. Marmara Denizi'nin yerli balık türlerinin çok büyük bir bölümünü o dönemde tamamen kaybettik. Çok genç ve özgün bir yapıya sahip dünya harikasını o tarihte kaybettik. (...) Bundan sonraki süreci bilmiyoruz ama bundan daha kötü olacağını rahatlıkla söyleyebiliriz. Doğa alıcı ortam olarak kullanılamaz nokta. Bunun bıraktığı hasarları ne zaman ölçmeye başlayabiliriz noktasındayız. Bundan sonra karşılaşacağımız olgu bunu solda bırakacak. (...) Marmara Denizi'nin 1989'dan beri yapılan deşarjlarla kirlendiğinin kabul edilmesi benim için çok büyük bir adım. Haliç'i nasıl temizlediysek Marmara'yı da öyle temizleyeceğiz dendi. Umarım dil sürçmesidir. Başımıza ne geldiyse Haliç'in temizlenmesinden geldi. Buraya bu süreçle yüzleşme maddesini de eklemek isterdim.

dedi.^[14]

Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Adil Karaismailoğlu, deniz salyası sorununu Kanal İstanbul projesinin bitireceğini söyledi.^[15]^[16]

Deniz salyasıyla mücadele[değiştir | kaynağı değiştir]

Bilimsel araştırmalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Aralık 2021'de yayınlanan bir araştırmada deniz salyasının etkili bir şekilde ortadan kaldırılması için balıkçılığın durdurulması, deniz salyasının yararlı bakteriler ile ortadan kaldırılması, denize reaktif oksijen dozajlanması ve salyanın deniz yüzeyinden toplanması gerektiğinin üzerinde durulmuştur. Deniz salyasını oluşturan tek hücreli organizmalar, balıkların doğal besinleri oldukları için, balıkçılığı durdurmanın Marmara Denizi'nde balık popülasyonunu artırarak deniz salyasını doğal yollarla ortadan kaldırabileceği vurgulanmış, hareketli platformlarla denize reaktif oksijen dozajlanmasının ve salyayla kaplı alanlara yararlı bakteri izolatlarının uygulanmasının, deniz salyasının Marmara Denizi'ndeki etkilerinin azaltılması için uygulanabilecek birtakım kısa dönemli önlemler olduğu belirtilmiştir. Uzun dönemli kalıcı çözümün ise Marmara Denizi çevresinde hâli hazırda var olan atık su arıtma tesislerini ileri teknoloji arıtma yöntemleriyle entegre etmek olduğu açıklanmıştır.^[17]

Hükûmetin eylem planı[değiştir | kaynağı değiştir]

Çevre ve Şehircilik Bakanı Murat Kurum, Marmara Denizi'nde deniz salyasıyla mücadele amacıyla 22 maddelik bir eylem planı açıkladı. Bu eylem planına göre:^[18]^[19]

"Marmara bölgesinde kirliliğin azaltılması ve izleme çalışmalarının yürütülmesi amacıyla Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, ilgili kurum ve kuruluşlar, üniversiteler, sanayi odaları ve STK'lardan müteşekkil koordinasyon kurulu, Marmara Belediyeler Birliği^[20] bünyesinde ise Bilim ve Teknik Kurulu oluşturulacak,
Marmara Denizi Bütünleşik Stratejik Planı üç ay içerisinde hazırlanarak çalışmalar bu plan çerçevesinde yürütülecek,
Marmara Denizi'nin tamamını koruma alanı olarak belirleme çalışmaları başlatılacak, 2021 yılı sonuna kadar tamamlanacak,
Acil müdahale kapsamında 8 Haziran 2021 tarihinden itibaren, 7/24 esasıyla, Marmara Denizi'ndeki müsilajın bilimsel temelli yöntemlerle tamamen temizlenmesine yönelik çalışmalar başlatılacak,
Bölgede bulunan mevcut atık su arıtma tesislerinin tamamı ileri biyolojik arıtma tesisine dönüştürülecek. Atık suların ileri biyolojik arıtım yapılmaksızın Marmara Denizi'ne deşarjını engelleyici hedefler doğrultusunda çalışmalar yürütülecek,
Marmara Denizi'ne deşarj yapan atık su arıtma tesislerinin deşarj standartları 3 ay içerisinde güncellenerek hayata geçirilecek,
Arıtılmış atık suların mümkün olan her yerde yeniden kullanımı artırılacak, desteklenecek. Temiz üretim teknikleri uygulanacak,
Atık su arıtma tesislerini gerektiği gibi işletmeyen OSB'lerin rehabilitasyon ve iyileştirme çalışmalarıyla ileri arıtma teknolojilerine geçişi hızlandırılacak,
Atık su arıtma tesislerinin yapımı ve işletilmesini çok daha kolay hale getirmek için kamu-özel sektör işbirliği modelleri hayata geçirilecek,
Marmara Denizi'ne gemilerin atık sularının boşaltılmasının önlenmesine yönelik üç ay içerisinde düzenleme yapılacak,
Tersanelerde temiz üretim teknikleri yaygınlaştırılacak,
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yapılan çalışmalar çerçevesinde alıcı ortama deşarj yapan atık su arıtma tesislerinin tamamı 7/24 online izlenecek. Marmara Denizi'ndeki 91 izleme noktası 150'ye çıkarılacak. Türkiye Çevre Ajansı eliyle Marmara Denizi ile ilişkili tüm havzalardaki denetimler uzaktan algılama, uydu ve erken uyarı sistemleri, insansız hava araçları ve radar sistemleri kullanılarak artırılacak,
Marmara Denizi kıyılarını kapsayacak şekilde Bölgesel Atık Yönetimi Eylem Planı ve Deniz Çöpleri Eylem Planı üç ay içerisinde hazırlanarak uygulamaya konulacak,
İyi tarım ve organik tarım uygulamaları ile basınçlı ve damlama sulama sistemleri yaygınlaştırılacak,
Marmara Denizi'yle ilişkili havzalarda, dere yataklarına yapay sulak alanlar ve tampon bölgeler oluşturularak kirliliğin denize ulaşması önlenecek,
Zeytin karasuyu ve peynir altı suyu kaynaklı kirliliğin önlenmesi için atık su azaltımını gerçekleştirecek teknolojik dönüşümler sağlanacak,
Fosfor ve yüzey aktif madde içeren temizlik malzemelerinin kullanımı aşamalı olarak azaltılacak. Organik temizlik ürünleri teşvik edilecek,
Marmara Denizi'ndeki tüm hayalet ağlar bir yıl içerisinde temizlenecek,
Balıkçılık faaliyetlerinin ekosistem temelli yapılması sağlanacak, koruma alanları geliştirilecek,
Müsilaj nedeniyle zarar gören balıkçılara ekonomik destek sağlanacak,
Deniz kirliliğinin önlenmesi ve vatandaşlarımızın bilinçlendirilmesi amacıyla çalışmalar yapılarak kamuoyunun bilgilendirecek bir platform oluşturulacak,
Soğutma suları ve termal tesislerden oluşan sıcak suların Marmara Denizi'ne etkilerinin azaltılmasına yönelik tedbirler alınacak."

Rapor ve bildiriler[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye Bilimler Akademisi, 3 Haziran 2021'de "Deniz Salyası Eylem Planı Değerlendirme Toplantısı" gerçekleştirdi ve bir "Deniz Salyası Değerlendirme Raporu" hazırladı.^[21]
Çevre Mühendisleri Odası, "Müsilaj Sorunu ve Acil Çözüm Önerisi" başlığı altında bir bildiri yayınladı.^[22]
MAREM, 2007'den 2014'e kadar Marmara Denizi'nin çevresel olarak izlenmesi sonucu elde ettiği raporları her yıl yayınladı.^[23]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından hazırlanmış, Marmara Denizi'ndeki deniz salyası felaketini çözmek için gerçekleştirilen çalışmaların takip edilebileceği Marmara Hepimizin 11 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. adlı internet sitesi
YouTube üzerinde BBC Türkçe tarafından yayınlanmış, Mustafa Sarı'nın sorunu ele aldığı Marmara Denizi'nde salya: "Müsilajın suyun altındaki sonuçlarından korkuyoruz" adlı video 12 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
YouTube üzerinde DW Türkçe tarafından yayınlanmış "Marmara'da ölüm çoktan başladı | Muhabirimiz dalış yaparak salya tehdidini çekti - DW Türkçe" adlı video 12 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
MAREM projesinin internet sitesi (sitenin arşiv bağlantısı) ve "Marmara Denizi'nin Değişen Oşinografik Şartlarının İzlenmesi Projesi Çalışma Verileri" belgeleri:
- 2007 Yaz Ayağı (arşiv bağlantısı)
- 2008 (arşiv bağlantısı)
- 2009 (arşiv bağlantısı)
- 2010 (arşiv bağlantısı)
- 2011 (arşiv bağlantısı)
- 2012 (arşiv bağlantısı)
- 2013 (arşiv bağlantısı)
- 2014 (arşiv bağlantısı)
TÜBA - Deniz Salyası Değerlendirme Raporu (arşiv bağlantısı)

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Deniz salyası literatürde müsilaj, deniz müsilajı, deniz sümüğü olarak da adlandırılır.
^ Bu değişkenliğin kaynağı Marmara Denizi'ndeki kirletici unsurlardır (örneğin kontrolsüz boşaltılan atık su ve sanayi atıkları).
^ "Karasal girdi" olarak kast edilen terim, karadan denize boşaltılan (veya deşarj edilen) atık veya atık olmayan her türlü maddedir. Denize boşaltılan atık sular veya katı atıklar bu girdilere örnek gösterilebilir.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Taş, S., Kuş, D., & Yılmaz, I. N. (2020). Temporal variations in phytoplankton composition in the northeastern Sea of Marmara: potentially toxic species and mucilage event. Mediterranean Marine Science, 21(3), 668-683. doi:10.12681/mms.22562 PDF 11 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ ^a ^b Tüfekçi, V., Balkıs, N., Beken, Ç. P., Ediger, D., & Mantıkçı, M. (2010). Phytoplankton composition and environmental conditions of the mucilage event in the Sea of Marmara. Turkish Journal of Biology, 34(2), 199-210. PDF 10 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ Türkoğlu, M., Öner, C., (2010). Short Time Variations of Winter Phytoplankton, Nutrient and Chlorophyll a of Kepez Harbor in the Dardanelles (Çanakkale Strait, Turkey). Turkish Journal of Fisheries and Aquatic Sciences, 10 (4). PDF 11 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ ^a ^b ^c Özalp, H. B. (2021). First massive mucilage event observed in deep waters of Çanakkale Strait (Dardanelles), Turkey. Journal of Black Sea/Mediterranean Environment, Vol. 27, No. 1: 49-66 PDF 5 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ ^a ^b Okyar, M. İ., Üstün, F., & Orun, D. A. (2015). Changes in abundance and community structure of the zooplankton population during the 2008 mucilage event in the northeastern Marmara Sea. Turkish Journal of Zoology, 39(1), 28-38. PDF 10 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ ^a ^b Aktan Y., Dede A., Çiftçi P. S., (2008). Mucilage event associated with diatoms and dinoflagellates in Sea of Marmara, Turkey. Harmful Algae News 36: 1–3. PDF^{[ölü/kırık bağlantı]}
^ Yagci, A. L., Colkesen, I., Kavzoglu, T., & Sefercik, U. G. (2022). Daily monitoring of marine mucilage using the MODIS products: a case study of 2021 mucilage bloom in the Sea of Marmara, Turkey 10 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Environmental Monitoring and Assessment, 194(3), 1-20. doi:10.1007/s10661-022-09831-x
^ "Son dakika: Uydudan görüntülendi! Marmara'yı boydan boya kapladı". Milliyet (gazete). 6 Mayıs 2021. 11 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2021.
^ "Küçükçekmece açıklarında 'müsilaj' adası". Cumhuriyet (gazete). 10 Haziran 2021. 11 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2021.
^ "Marmara Denizi'nde müsilaj nedeniyle sünger ve mercanlar büyük zarar gördü". Anadolu Ajansı. 6 Haziran 2021. 11 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2021.
^ "Korkulan oluyor: Müsilaj nedeniyle Kırmızı mercan yatakları ölmeye başladı". Cumhuriyet (gazete). 31 Mayıs 2021. 11 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2021.
^ "Cumhurbaşkanı Erdoğan: Müsilaj belasından kısa zamanda Marmara'mızı temizleyeceğiz". Anadolu Ajansı. 9 Haziran 2021. 10 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2021.
^ "Marmara Denizi'nde 'deniz salyası': 'Müsilajın suyun altındaki sonuçlarından korkuyoruz'". BBC Türkçe. 3 Haziran 2021. 3 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2021.
^ ""1989 Marmara Denizi'nin ölüm tarihidir"". Habertürk. 10 Haziran 2021. 10 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2021.
^ "Ulaştırma Bakanı Karaismailoğlu: Kanal İstanbul deniz salyasını bitirecek". Euronews. 8 Haziran 2021. 11 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2021.
^ "Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Karaismailoğlu: Kanal İstanbul müsilajı azaltır". Yeni Şafak. 8 Haziran 2021. 11 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2021.
^ Savun-Hekimoğlu, B., & Gazioğlu, C. (2021). Mucilage problem in the semi-enclosed seas: recent outbreak in the Sea of Marmara 10 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. International Journal of Environment and Geoinformatics, 8(4), 402-413. doi:10.30897/ijegeo.955739
^ "Marmara Denizi'nde müsilajla mücadele eylem planı açıklandı". Deutsche Welle. 7 Haziran 2021. Erişim tarihi: 11 Haziran 2021.
^ "Marmara Denizi Koruma Eylem Planı". Türkiye Cumhuriyeti Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. 6 Haziran 2021. 11 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2021.
^ "Marmara Belediyeler Birliği". Erişim tarihi: 9 Eylül 2021. ^{[ölü/kırık bağlantı]}
^ "TÜBA Müsilaj - Deniz Salyası Değerlendirme Raporu". Türkiye Bilimler Akademisi. 3 Haziran 2021. 4 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2021.
^ "MÜSİLAJ SORUNU VE ACİL ÇÖZÜM ÖNERİSİ !". Çevre Mühendisleri Odası. 7 Haziran 2021. 11 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2021.
^ "MAREM - Anasayfa". Marmara Environmental Monitoring Project. 11 Haziran 2021. 17 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2021.

[1] Deniz salyası literatürde müsilaj, deniz müsilajı, deniz sümüğü olarak da adlandırılır.

[2] Bu değişkenliğin kaynağı Marmara Denizi'ndeki kirletici unsurlardır (örneğin kontrolsüz boşaltılan atık su ve sanayi atıkları).

[5] "Karasal girdi" olarak kast edilen terim, karadan denize boşaltılan (veya deşarj edilen) atık veya atık olmayan her türlü maddedir. Denize boşaltılan atık sular veya katı atıklar bu girdilere örnek gösterilebilir.

[3] Taş, S., Kuş, D., & Yılmaz, I. N. (2020). Temporal variations in phytoplankton composition in the northeastern Sea of Marmara: potentially toxic species and mucilage event. Mediterranean Marine Science, 21(3), 668-683. doi:10.12681/mms.22562 PDF 11 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[:1-4] Tüfekçi, V., Balkıs, N., Beken, Ç. P., Ediger, D., & Mantıkçı, M. (2010). Phytoplankton composition and environmental conditions of the mucilage event in the Sea of Marmara. Turkish Journal of Biology, 34(2), 199-210. PDF 10 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[6] Türkoğlu, M., Öner, C., (2010). Short Time Variations of Winter Phytoplankton, Nutrient and Chlorophyll a of Kepez Harbor in the Dardanelles (Çanakkale Strait, Turkey). Turkish Journal of Fisheries and Aquatic Sciences, 10 (4). PDF 11 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[:3-7] Özalp, H. B. (2021). First massive mucilage event observed in deep waters of Çanakkale Strait (Dardanelles), Turkey. Journal of Black Sea/Mediterranean Environment, Vol. 27, No. 1: 49-66 PDF 5 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[:0-8] Okyar, M. İ., Üstün, F., & Orun, D. A. (2015). Changes in abundance and community structure of the zooplankton population during the 2008 mucilage event in the northeastern Marmara Sea. Turkish Journal of Zoology, 39(1), 28-38. PDF 10 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[:2-9] Aktan Y., Dede A., Çiftçi P. S., (2008). Mucilage event associated with diatoms and dinoflagellates in Sea of Marmara, Turkey. Harmful Algae News 36: 1–3. PDF^{[ölü/kırık bağlantı]}

[10] Yagci, A. L., Colkesen, I., Kavzoglu, T., & Sefercik, U. G. (2022). Daily monitoring of marine mucilage using the MODIS products: a case study of 2021 mucilage bloom in the Sea of Marmara, Turkey 10 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Environmental Monitoring and Assessment, 194(3), 1-20. doi:10.1007/s10661-022-09831-x

[11] "Son dakika: Uydudan görüntülendi! Marmara'yı boydan boya kapladı". Milliyet (gazete). 6 Mayıs 2021. 11 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2021.

[12] "Küçükçekmece açıklarında 'müsilaj' adası". Cumhuriyet (gazete). 10 Haziran 2021. 11 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2021.

[13] "Marmara Denizi'nde müsilaj nedeniyle sünger ve mercanlar büyük zarar gördü". Anadolu Ajansı. 6 Haziran 2021. 11 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2021.

[14] "Korkulan oluyor: Müsilaj nedeniyle Kırmızı mercan yatakları ölmeye başladı". Cumhuriyet (gazete). 31 Mayıs 2021. 11 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2021.

[15] "Cumhurbaşkanı Erdoğan: Müsilaj belasından kısa zamanda Marmara'mızı temizleyeceğiz". Anadolu Ajansı. 9 Haziran 2021. 10 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2021.

[16] "Marmara Denizi'nde 'deniz salyası': 'Müsilajın suyun altındaki sonuçlarından korkuyoruz'". BBC Türkçe. 3 Haziran 2021. 3 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2021.

[17] ""1989 Marmara Denizi'nin ölüm tarihidir"". Habertürk. 10 Haziran 2021. 10 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2021.

[18] "Ulaştırma Bakanı Karaismailoğlu: Kanal İstanbul deniz salyasını bitirecek". Euronews. 8 Haziran 2021. 11 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2021.

[19] "Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Karaismailoğlu: Kanal İstanbul müsilajı azaltır". Yeni Şafak. 8 Haziran 2021. 11 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2021.

[20] Savun-Hekimoğlu, B., & Gazioğlu, C. (2021). Mucilage problem in the semi-enclosed seas: recent outbreak in the Sea of Marmara 10 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. International Journal of Environment and Geoinformatics, 8(4), 402-413. doi:10.30897/ijegeo.955739

[21] "Marmara Denizi'nde müsilajla mücadele eylem planı açıklandı". Deutsche Welle. 7 Haziran 2021. Erişim tarihi: 11 Haziran 2021.

[22] "Marmara Denizi Koruma Eylem Planı". Türkiye Cumhuriyeti Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. 6 Haziran 2021. 11 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2021.

[23] "Marmara Belediyeler Birliği". Erişim tarihi: 9 Eylül 2021. ^{[ölü/kırık bağlantı]}

[24] "TÜBA Müsilaj - Deniz Salyası Değerlendirme Raporu". Türkiye Bilimler Akademisi. 3 Haziran 2021. 4 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2021.

[25] "MÜSİLAJ SORUNU VE ACİL ÇÖZÜM ÖNERİSİ !". Çevre Mühendisleri Odası. 7 Haziran 2021. 11 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2021.

[26] "MAREM - Anasayfa". Marmara Environmental Monitoring Project. 11 Haziran 2021. 17 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2021.

[a]

[b]

[1]

[2]

[c]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

Marmara Denizi deniz salyası felaketi nedir?, Marmara Denizi deniz salyası felaketi anlamı nedir?, Marmara Denizi deniz salyası felaketi ne demektir?