Yunan mitolojisinde, Manead veya Maneads, Dionysos'un kadın takipçileri ve tanrının maiyeti olan Thiasus'un en önemli üyeleriydi. İsimleri kelimenin tam anlamıyla "çılgın olanlar" olarak tercüme edilir. Maenadlar, Bassarids, Bacchae, Bakkha, Bakkhalar veya Roma Mitolojisinde Bacchantes olarak bilinir.

Çoğu zaman maneadlar, Dionysos'tan esinlenerek dans ve sarhoşluğun bir kombinasyonu yoluyla kendinden geçerek çılgınlık hâlinde tasvir edildi.^[1] Bu ayinler sırasında maenadlar geyik derileri giyer ve sarmaşık veya asma yapraklarına sarılmış ve bir çam kozalağı ile çevrili uzun bir çubuk olan thyrsus taşırlardı. Başlarının etrafına sarmaşık çelenkler örerler veya tanrılarının onuruna bir boğa miğferi takarlardı ve genellikle yılanları tutar veya takarlardı.^[2]

Bu kadınlar, Nysa'da Dionysos'un hemşireleri olan "deli kadınlar" olarak mitolojikleştirilmiştir . Lycurgus, "Çılgın Dionysos'un bakıcılarını kutsal Nysa'nın tepelerine kadar takip etti ve ölüm saçan Lycurgus onları öküz dürtme değneği ile yere sererken kutsal aletler herkesin elinden yere düştü.".^[3] Geceleri dağlara gittiler ve garip ayinler yaptılar.^[4]

Plutarkhos'un Alexander'ın Hayatı'na göre, maneadlar, Macedonya'da Mimallones ve Klodones olarak adlandırıldılar, bu sıfatlar kadınsı bir iş olan yün eğirme sözcüğünden türemiştir.^[5] Yine de, tepelerdeki bu savaşçı parthenoi ("bakireler"), sahte bir Dionysios ("sahte erkek Dionysos") ile ilişkilendirilmiştir ve düşmanı istila etmek için gönderilmiştir.^[6] Güney Yunanistan'da Bacchae, Bassarides, Thyiades, Potniades ve diğer sıfatlarla tanımlanırlar.^[7]

Maenad terimi, doğaüstü, mitolojik ve tarihsel olmak üzere çok çeşitli kadınlarla,^[8] tanrı Dionysos ve ona tapınmayla ilişkilendirilir hale geldi.

Euripides'in Bakkhalar adlı oyununda, Thebai'nin maneadları, kral Pentheus Dionysos'a tapınmayı yasakladıktan sonra kralı öldürür. Pentheus'un kuzeni Dionysos, Pentheus'u ormana gitmeye ikna eder ve burada maneadlar onu parçalara ayırarak öldürür. Cesedi bir aslana ait olduğuna inanarak kafasını koparan annesi Agave parçalanır. Bir grup maenad da ölen karısının yasını tutarken onları eğlendirmeyi reddeden Orpheus'u öldürmüştür.^[9]

Seramik sanatında Maenadlar ve Dionysos'un eğlenmesi, genellikle su ve şarabı karıştırmak için kullanılan kraterlerde tasvir edilen bir temadır. Bu sahneler, ormanlarda çılgınca koşan, genellikle karşılaştıkları herhangi bir hayvanı parçalara ayıran maneadları gösterir.

Kült[değiştir | kaynağı değiştir]

Bacchanalia[değiştir | kaynağı değiştir]

Yunan şarap tanrısı Dionysos'a (veya Roma mitolojisinde Bakkhos'a) tapınmayla ilişkili kültist ayinler, yüksek sesli müzik ve zillerin sesiyle çılgınca dans etmeleri ile karakterize edilirdi; burada Bakkhantes adı verilen eğlence düşkünlerinin döne döne dönüp; sarhoş olup birbirlerini daha da kışkırtarak çığlıklar atmaya ve ziller çalmaya başlardı. Amaç, kutlama yapanların ruhlarının geçici olarak dünyevi bedenlerinden kurtulduğu ve Bakkhos/Dionysos ile iletişim kurabildikleri ve bir gün sonsuzlukta deneyimleyecekleri şeye bir bakış ve bir hazırlık kazanabildikleri bir coşku durumuna ulaşmaktı. Örneğin ağaçları kökünden sökmek, sparagmos denilen boğayı(Dionysos sembolü) çıplak elle parçalamak, omophagia denilen etini çiğ yemek gibi performans çılgınlık ve delilik içinde doruğa ulaşırdı.nBu son ayin, katılımcıların sembolik olarak çiğ eti yiyip onun sembolik enkarnasyonunun kanını içerek tanrının gücünü ve karakterini üstlendiği komünyona benzer bir ayindi. Et yemiş ve kanını içmiş olan -

kutlamacılar, Dionysos tarafından ele geçirilirdi.

Dionysos Rahibeleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Maenadlar daha sonraki anlatımlarda, Dionysos kültünün rahibeleri olarak gösterilir. MÖ 3. yüzyılda, bir Anadolu şehri, Dionysos'un bir maenadic kültü yaratmak istediğinde, Delphic kahin onlardan hem eğitim hem de üç profesyonel maenad için Thebai'ye göndermelerini istedi ve şunları belirtti: "Kutsal Thebai ovasına gidin, Kadmos kızı Ino ailesinden gelen maneadları bulun. Size hem ayinleri hem de iyi uygulamaları anlatacaklar ve şehrinizde Bakhhos'un dans gruplarını (thiasoi) kuracaklar."^{[kaynak belirtilmeli]}

Mitler[değiştir | kaynağı değiştir]

Dionysos, doğduğu yer olan Thebes'e geldi, burada kral olan ne kuzeni Pentheus, ne de Pentheus'un annesi Agave (Dionysos'un teyzesi ve Semele'nin kız kardeşi) onun tanrılığını kabul etmedi. Dionysos, Agave'yi delirterek cezalandırmış ve bu durumda oğlunu öldürüp paramparça etmiştir. Dionysos Thebai'den Argos'a gitti ve burada Kral Proetus'un kızları dışındaki tüm kadınlar ona tapındı . Dionysos onları delirterek cezalandırdı ve kadınlar memelerinden emen bebekleri öldürdüler. Aynı şeyi Boetia'daki Orchomenos Kralı Minyas'ın kızlarına da yaptı ve sonra onları yarasaya çevirdi.

Opian'a göre, Dionysos çocukken çocukları paramparça etmekten ve onları yeniden hayata döndürmekten zevk alırdı. O, "öfkeli" ve "deli" olarak nitelendirilir ve maneadların doğası, bu nedenle, adlarını aldıkları doğa anadır.^[10]

MÖ 3. yüzyılın ortalarında bir savaş sırasında, büyülenmiş Thyiades (maenadlar) yollarını kaybettiler ve Delphi yakınlarındaki bir şehir olan Amphissa'ya geldiler. Orada pazar yerinde bitkin bir halde yere yığıldılar ve derin bir uykuya yenik düştüler. Amphissa'nın kadınları etraflarında koruyucu bir halka oluşturdular ve uyandıklarında rahatsız edilmeden evlerine dönmelerini sağladılar.

Başka bir durumda, maneadların üzerine Parnassos'ta kar yağdı ve bir kurtarma ekibi göndermek gerekliydi. Kurtarmaya katılanların kıyafetleri dondu. Omuzlarına geyik derisi giymiş olsalar bile, maneadların erkeklerden daha sıkı giyinmiş olmaları pek olası değildir.^[11]

Bakıcılar ve periler[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğaüstü alemde, genç Dionysos'u emziren ve bakımını üstlenen ve yaşı gelinceye kadar ibadetine devam eden periler kategorisi vardır. Tanrı Hermes'in genç Dionysos'u Nysa'nın perilerine emanet ettiği söylenir.

Bir başka efsanede ise annesi Semele öldürülünce genç Dionysos'un bakımını, Semele'nin kız kardeşleri maneadlar İno, Agave ve Autonoe'a geçer.

Yeni dine karşı çıkanlar[değiştir | kaynağı değiştir]

"Maenadlar" terimi aynı zamanda mitolojide Dionysos'a tapınmaya direnen ve onun tarafından çıldırılan, kendi istekleri dışında çoğu zaman korkunç ayinlere katılmaya zorlanan kadınları ifade eder. Thebai'nin şüpheci kadınları, ilkel maenadlar veya "deli kadınlar", yakınlardaki Kithaeron dağının vahşi doğasında yaşamak için evlerini terk ettiler. Pentheus'un bir maenad gibi giyinmiş olarak onları gözetlediğini keşfettiklerinde, onu parçalara ayırdılar.^[12]

Minyas'ın Dionysos'u reddeden ve ev işlerine sadık kalan, görünmez davullar, flütler, ziller tarafından şaşkına dönen ve dokuma tezgâhlarından sarkan sarmaşığı gören üç kızının da başına gelir. Direnmelerinin cezası olarak, dağdaki kadınların genç hayvanlara yaptığı gibi, içlerinden birinin çocuğunu kura ile seçip paramparça ederek delirirler. Proetus'un kızları için trajik bir sonla benzer bir hikâye anlatılır.

Gönüllü eğlenceler[değiştir | kaynağı değiştir]

Bununla birlikte, tüm kadınlar Dionysos'un çağrısına direnmeye meyilli değildi. Dionysos'un ruhuna sahip olan Maenadlar, kutsallığının tanınması arayışında onunla Trakya'dan Yunanistan anakarasına seyahat etti. Dionysos'un Delphi bakireleri eşliğinde Parnassos'tan aşağıya dans ettiği söylenir ve Boeotia'daki kadınların genç kızlar olarak bile sadece kapalı ayinleri değil, aynı zamanda thyrsus ve dansları da uyguladıkları bilinmektedir.

Olası bir kuruluş efsanesi, Agrionia adlı eski festivaldir. Plutarch gibi Yunan yazarlara göre, Dionysios'un kadın takipçileri onu aramaya çıkmış ve bulamayınca bir ziyafet hazırlamıştır. Plutarch bu festivali kaydettiğine göre, bir rahip bir grup bakireyi kılıçla kovalardı. Bu kadınların, oğullarını Dionysios adına kurban eden kadınların soyundan geldiği sanılıyordu. Rahip, kadınlardan birini yakalar ve onu idam ederdi. Bu insan kurbanı daha sonra festivalden çıkarıldı. Sonunda kadınlar, festivalin yoğun vecd deneyiminden kurtulacak ve olağan hayatlarına geri döneceklerdi. Agrionia, birkaç Yunan şehrinde, özellikle Boeotia'da kutlandı. Her Boiotia şehrinin kendine özgü bir kuruluş efsanesi vardı, ancak model aşağı yukarı aynıydı: Dionysos'un gelişi, ona direniş, kadınların dağa kaçışı, Dionysos'a zulmedeninin öldürülmesi ve sonunda tanrıyla uzlaşma.

Maenadların Listesi[değiştir | kaynağı değiştir]

• Alcimacheia - Harpalion ve Limni'den Dionysos'un Hint seferini takip eden bir maneadın kızıdır. Hint savaşı sırasında Didnasos'un oğlu ve Hint general Morrheus tarafından öldürüldü.^[13]
• Bromie - Lycurgus'u öldürmeye çalışan maenadlardan biri.^[14]
• Calybe - Hint Savaşı'nda Dionysos'un bir başka takipçisi.^[15]
• Chalcomede - Hint seferinde Dionysos'u takip etti, Eros'un oklarından birinin isabet ettiği Hint general Morrheus ona aşık oldu ve onu yakalamak üzereyken onu korumak için koynundan bir yılan onu ısırdı.^[16]
• Charopeia - Bakkhos dansının lideri. Dionysos'u Hindistan seferinde takip etti.^[17]
• Kore - Argos'a karşı yaptığı seferde Dionysos'u takip etti. Perseus'un Kore de dahil olmak üzere tüm kadınları kılıçtan geçirdiği söylenir, ancak daha yüksek bir rütbeye sahip olduğu için ortak bir mezara gömülmedi, bazılarının büyük bir onur olarak gördüğü, elle tutulur veya maddi hiçbir şey olmamasına rağmen ayrı bir mezarı vardı.^[18]
• Cisseis - Lycurgus'u öldürmeye çalışan maenadlardan biri.^[19]
• Clite - Lycurgus'u öldürmeye çalışan maenadlardan biri.^[20]
• Codone - Hint savaşında Dionysos'un takipçisi. Morrheus tarafından öldürüldü.^[21]
• Coronis - Bir Teselyalıdır ve Betus tarafından tecavüze uğradı. İkincisi, kardeşi Lycurgus'a karşı komplo kurdu ve sürgüne gitmek zorunda kaldı. Kikladlar'dan geçerek, o ve arkadaşları Teselya'ya geldi. Orada adamlar üzerlerine hücum ederken korkudan kaçan maenadlarla karşılaştılar. Ancak Butes Coronis'i yakaladı ve ona tecavüz etti ve nöbete ve gördüğü muameleye kızarak Dionysos'u çağırdı, onun duasını işitince onu deliye çevirdi. Butes daha sonra kendini bir kuyuya attı ve öldü.^[22]
• Eriphe - Lycurgus'u öldürmeye çalışan maenadlardan biri.^[23]
• Eurypyle - Hint savaşında Dionysos'un takipçisi. Morrheus tarafından öldürüldü.^[24]
• Gigarto - Lycurgus'u öldürmeye çalışan maenadlardan biri. Morrheus tarafından öldürüldü.^[25]
• Gorge - Hint Savaşı'nda Dionysos'un takipçilerinden biri.^[26]
• Melictaina - Hint Savaşı'nda Dionysos'un takipçilerinden biri.^[27]
• Myrto - Hint Savaşı'nda Dionysos'un takipçilerinden biri.^[15]
• Nyse - Hint Savaşı'nda Dionysos'un takipçilerinden biri.^[28]
• Oenone - Hint Savaşı'nda Dionysos'un takipçilerinden biri.^[29]
• Phasyleia - kervanına bir hizmetçi Meşe . Bacchanal dansının lideriydi. Methe'den sonra şarap fazlalığı (sarhoşluk) denilmiştir. Asur Kralı Staphylus ile evliydi ve krala ait sarayda Dionysos'u eğlendirdi; ondan sonra yabanmersini salkımı denildi.^[30]
• Phlio - Lycurgus'u öldürmeye çalışan maenadlardan biri.^[31]
• Polyxo - Lycurgus'u öldürmeye çalışan maenadlardan biri.^[32]
• Soe - Hindistan seferinde Dionysos'a katılan maenadlardan biri. Hint general Morrheus tarafından öldürüldü.^[24]
• Staphyle - Hint Savaşı'nda Dionysos'un takipçilerinden biri. Morrheus tarafından öldürüldü.^[33]
• Sterope - Hint Savaşı'nda Dionysos'un takipçilerinden biri. Morrheus tarafından öldürüldü.^[34]
• Terpsichore - Hint Savaşı'nda Dionysos'u takip eden ve dansıyla Hint ordusunu uzaklaştıran bir maenad.^[34]
• Theope - Lycurgus'u öldürmeye çalışan maenadlardan biri.^[35]

Çeşitli vazo resimlerine göre maenadların isimleri şunlardı: Anthe ("Çiçek"), Bacche, Kale ("Güzellik"), Kalyke ("Tomurcuk"), Choiros ("Domuz"), Choro ("Dans"), Chrysis ("Altın"), Kisso ("Sarmaşık"), Klyto, Komodia ("Komedi"), Dorkis, Doro, Eudia ("Sakin"), Eudaimonia ("Mutluluk"), Euthymia ("İyi Neşe "), Erophyllis, Galene ("Sakin") Hebe ("Gençlik"), lo, Kraipale, Lilaia, Mainas, Makaria ("Ne mutlu"), Molpe ("Şarkı"), Myro, Naia, Nymphaia, Nymphe, Opora ("Hasat"), Oinanthe, Oreias ("Mountain-Nymph"), Paidia, Pannychis ("All-night Revel"), Periklymene ("Ünlü"), Phanope, Philomela, Polyerate ("İyi sevilen"), Rodo ("Gül"), Sime ("Kalkık burun"), Terpsikome, Thaleia, Tragoedia ("Trajedi") ve Xantho ("Fair-saç").^[36][37]

Sanatta[değiştir | kaynağı değiştir]

Maenadlar sanatta, Euripides'in Bakkhalar adlı oyununda olduğu gibi, sarhoş bir çılgınlık içinde düzensiz ve delirmiş kadınlar olarak tasvir edilmiştir. Euripides'in oyununda ve diğer sanat biçimlerinde ve eserlerinde, tanrının çılgın dansları, öforik sahiplenmenin doğrudan dışavurumlarıdır ve tapanlar, bazen tanrıyı geçici olarak enkarne ederek bir insan ya da hayvanın etini yerler.

Maenadların tasvirleri genellikle hem kırmızı hem de siyah figürlü Yunan çanak çömleklerinde, heykellerinde ve mücevherlerinde bulunur. Ayrıca Korint'te Dionysos'a tapan kadın rölyeflerin parçaları bulunmuştur.^[38] Mark W. Edwards'ın "Arkaik Kırmızı Figürlü Vazolarda Maenadların Temsili" başlıklı makalesinde kırmızı figürlü vazolardaki maenad tasvirlerinin evriminin izini sürmektedir.^[39]

• Jean Metzinger, 1906, La danse, Bacchante, tuval üzerine yağlı boya, 73 x 54 cm. Maenadlar konusu sanatta en azından 20. yüzyılın başlarına kadar popülerliğini korudu.
  Jean Metzinger, 1906, La danse, Bacchante, tuval üzerine yağlı boya, 73 x 54 cm. Maenadlar konusu sanatta en azından 20. yüzyılın başlarına kadar popülerliğini korudu.
• 
  Bir arka taşıyan Maenad, Attika kırmızısı figürlü bir fincan parçası ca. MÖ 480, Louvre Müzesi .
• 
  Taranto'dan MÖ 3. yüzyıla ait dans eden bir maenadın antik Yunan pişmiş toprak heykelciği. Metropolitan Sanat Müzesi, New York.
• 
  Kayalık bir yüzeye yayılmış bir panter derisinin üzerinde yatan uyuyan bir Maenad heykeli; tip, yatan Hermafrodit olarak bilinir; Pentelik mermer; Atina Akropolisi'nin güneyinde; Hadrian dönemi (MS 117–138), Attika sanatında klasik bir eğilimi takip eder; Ulusal Arkeoloji Müzesi, Atina .
• 
  Bir anaadın oyulmuş temsili ile halka. Antik Yunan sanat eseri, MÖ 3.–2. yüzyıl. Louvre, Paris.
• 
  Maenad ve Cupid , Pompeii'den fresk, MS 1. yüzyıl
• 
  Pompeii'den ipek elbiseli bir maenad gösteren bir Roma fresk, MS 1. yüzyıl
• 
  Pompeii'deki Casa del Criptoportico'dan bir maenadın Roma freski.
• 
  Andries Cornelis Lens tarafından Maenadların Dansı
• 
  John Reinhard Weguelin tarafından bir Bacchante
• 
  Bir Bacchante, William Etty
• 
  Bacchante, Frederick William MacMonnies, 1894. Brooklyn Müzesi
• 
  Kadın Bacchante, Royal Worcester, 1898. Brooklyn Müzesi
• 
  Maenad ve Panter, Ernst Julius Hähnel, 1886. Albertinum, Dresden
• 
  Maenad ve Fauns, 1902-1912, Isobel Lilian Gloag tarafından.

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

• Apollodorus, Sir James George Frazer tarafından İngilizce Çeviri ile Kitaplık, FBA, FRS in 2 Volumes, Cambridge, MA, Harvard University Press; Londra, William Heinemann Ltd. 1921. ISBN 0-674-99135-4 . Perseus Digital Library'deki çevrimiçi versiyonu. 12 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Yunanca metin aynı web sitesinde mevcuttur 27 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. .
• Diodorus Siculus, Charles Henry Oldfather tarafından çevrilen Tarih Kütüphanesi . On iki cilt. Loeb Klasik Kitaplığı . Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press; Londra: William Heinemann, Ltd. 1989. Cilt 3. Kitaplar 4.59–8. Bill Thayer'ın Web Sitesinde Çevrimiçi versiyon 19 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Diodorus Siculus, Bibliotheca Historica. Cilt 1-2 . Immanel Bekker. Ludwig Dindorf. Friedrich Vogel. aedibus BG Teubneri'de. Leipzig. 1888–1890. Yunanca metin Perseus Dijital Kütüphanesinde mevcuttur 25 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. .
• Gaius Julius Hyginus, The Myths of Hyginus'tan Astronomica, Mary Grant tarafından çevrildi ve düzenlendi. Hümanistik Çalışmalarda Kansas Üniversitesi Yayınları. Topos Metin Projesi'nde çevrimiçi sürüm. 15 Ağustos 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Gaius Julius Hyginus, The Myths of Hyginus'tan Fabulae, Mary Grant tarafından tercüme edildi ve düzenlendi. Hümanistik Çalışmalarda Kansas Üniversitesi Yayınları. Topos Metin Projesi'nde çevrimiçi sürüm. 10 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Homer, İlyada İngilizce Çevirisi, AT Murray, Ph.D. iki ciltte. Cambridge, MA., Harvard University Press; Londra, William Heinemann, Ltd. 1924.978-0674995796ISBN'si 978-0674995796 . Perseus Digital Library'deki çevrimiçi versiyonu. 6 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Homer, Homeri Opera beş cilt halinde. Oxford, Oxford University Press. 1920.978-0198145318ISBN'si 978-0198145318 . Yunanca metin Perseus Dijital Kütüphanesinde mevcuttur 17 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. .
• Nonnus of Panopolis, Dionysiaca tercümesi William Henry Denham Rouse (1863-1950), Loeb Classical Library, Cambridge, MA, Harvard University Press, 1940. Topos Metin Projesi'nde çevrimiçi sürüm. 22 Ağustos 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Panopolis'in Nonnus'u, Dionysiaca. 3 Cilt WHD Rouse. Cambridge, MA., Harvard University Press; Londra, William Heinemann, Ltd. 1940–1942. Yunanca metin Perseus Dijital Kütüphanesinde mevcuttur 25 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. .
• Pausanias, WHS Jones, Litt tarafından İngilizce Çeviri ile Yunanistan'ın Tanımı. D. ve HA Ormerod, MA, 4 Ciltte. Cambridge, MA, Harvard University Press; Londra, William Heinemann Ltd. 1918.0-674-99328-4ISBN'si 0-674-99328-4 . Perseus Digital Library'deki çevrimiçi versiyon 27 Mayıs 2021^{[Tarih uyuşmuyor]} tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Pausanias, Graeciae Descriptio. 3 cilt . Leipzig, Teubner. 1903. Yunanca metin Perseus Dijital Kütüphanesinde mevcuttur 20 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. .

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Abel, Ernest L. (2006). Mitolojide Sarhoşluk: Dünya Çapında Tanrılar, Ayinler, Sarhoş edici Maddeler ve Yer Sözlüğü . Jefferson, NC ve Londra: McFarland & Co., Inc., Publishers.
• Edwards, Mark W. "Arkaik Kırmızı Figürlü Vazolarda Maenadların Temsili." Helenistik Araştırmalar Dergisi 80 (1960): 78-87.
• Manheim, Ralph (çevirmen) (1976). Dionysos: Yok Edilemez Yaşamın Arketip İmgesi . Bollingen Serisi LXV 2; Princeton Üniversitesi Yayınları.
• Mikalson, Jon D. (2005). Antik Yunan Dini . Malden, MA: Blackwell Yayıncılık Ltd.
• Morford, Mark PO ve Lenardon, Robert J. (2003). Klasik Mitoloji, 7. baskı. Oxford, İngiltere: Oxford University Press.
• Otto, Walter F. (1965). Dionysos: Mit ve Kült . Bloomington ve Indianapolis: Indiana University Press.
• Richardson, Rufus B. "Korint'ten Bir Grup Dionsiac Heykeli." American Journal of Archeology 8, no.3 (Temmuz-Eylül 1904): 288–296.