Luvi Krallığı

Luvi Krallığı (tahmini olarak MÖ 2000-1400), Batı Anadolu'da kurulduğu ve başkenti Apasa (bugünkü Selçuk) olduğu düşünülen Anadolu uygarlığı.^[1]^[2]

Kökenleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Luvi Krallığı'nın köklerinin MÖ 2300 civarında Luviler'in Güney Batı Anadolu'da yerleşik yaşama geçmeye başlamalarıyla atıldığı düşünülmektedir.^[3] Hint-Avrupa Dil Ailesi'ne ait bir dil kullanan Luviler'in, Hitit Uygarlığı ile ilintili olabileceği düşünülmektedir.^[4]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Luvi tarihi hakkında yeterli kesin bilgiler bulunmamaktadır. Bununla birlikte Luviler'in Pisidia bölgesinde Arzavalarla yaşayıp;^[5] Luvi Krallığının MÖ 2. bin yılda Apasa'da kurulduğu tahmin edilmektedir.^[1] Luviler, Bronz Çağı Anadolusunda Orta Anadoluyu egemenlikleri altına alan Hititlerle etkileşim içine girmiştir.^[6] Ayrıca, Batıda Ahhiyawalar ve Minoan Uygarlığı ile olan ilişkilerin yanında; Doğu'da Babilliler ve Hurriler ile karşılaşmışlardır.^[6] Arzavalarla yapılan mücadelelerde başarı gösteren Tarhuntadaru, Luvi tarihinin en büyük kralı olarak kayıtlarda yer almıştır.^[1] Ancak Ege kıyılarında yaşanan bu güç savaşıyla birlikte, MÖ 1900'lü yıllarda Luvi Krallığı'nın merkezi güneye taşınmış; Adana ve çevresi Luvi yurdu haline gelmiştir.^[7]Güney Anadolu kıyılarında yaşayan Luviler'le ilgili ilk kaynaklara Hitit yıllıklarında rastlanmaktadır.^[2]^[8] Hitit yazıtlarında Luvilerden söz edilirken, bir çeşit ikinci sınıf insan muamelesi yapıldığı görülür.^[2]

Luviya veya Luvi Krallığı'nın tam olarak ne zaman yıkıldığı bilinmese de, güneyde Luvi hakimiyetinin bitmesiyle birlikte MÖ 1400'lerde Kizzuvatna devleti kurulmuş ve ülke nüfusunun büyük bölümünü Luviler oluşturmuştur.^[8] Kizzuvatna'nın MÖ 1400 yıllarında kurulması Luvi Krallığı'nın da bu yıllarda yıkılmış olabileceği gerçeğini ortaya koymaktadır.

Anadolu kültüründeki yerleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Kimi kaynaklarca, Luviler'in Anadolu'nun en eski halkı olduğu iddiaları vardır.^[9] Bununla birlikte Yunanların bu ırka Pelasgos olarak hitap ettiği; bugün bilinen adları olan Luvi adını ise Hititlerin kendilerine söylediği bilinmektedir.^[9] Luvi Hititçe'de ışık insanı anlamındadır.^[10] Yani Luvi Krallığı Işık İnsanı Krallığı anlamına gelir.

Luvi Devleti'nin Anadolu kültürüne en büyük katkılarından biri; hiyeroglif yazısıdır. Asurlulardan çivi yazısını öğrenen Hititler için; bu yazı Anadolu'nun yerli bir alternatifi olarak ortaya çıkmış; arkeolojik kazılarda Luvi hiyeroglif yazısıyla hazırlanan Hitit yazıları bulunmuştur.^[11] Ayrıca, özellikle Güney Anadolu'daki Helen aslıllı yer adlarının kökeninin Luvice olup; Yunan telaffuzuyla türetildiği ortaya çıkmıştır.^[10] Kibele, Afrodit, Apollon ve Artemis gibi Tanrı-Tanrıça adlarının birçoğu da zamanının Anadolu'daki en yaygın dili olan^[12] Luvicedir.^[13] Luviler'in İlk Çağ Anadolusuna inanç bakımından önemli tesirleri vardır. Luvi Tanrısı Men'i Frigler ve Lidyalılar da Tanrı olarak kabul etmiştir.^[14]

Truvalıların da Luvi dilini konuştuğu ileri sürülmüştür.^[15]^[16]^[17]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Vikipedi'nin kardeş projelerinden ' *hakkında daha fazla bilgi edinin*
	Commons'ta dosyalar

^ ^a ^b ^c "Apasa, Ephesos, Ayasuluk, Selcuk!". Selçuk Belediyesi. 6 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2011.
^ ^a ^b ^c Luviler: Anadolu'nun Gizemli Halkı, Kalkedon Yayınları, H. Craig Melehert, Ç:Barış Baysal, Çiğdem Çidamlı.
^ Encyclopedia Dünya Tarihi Ansiklopedisi. (İngilizce). s. 37, Peter N. Stearns ve William Leonard Langer tarafından.
^ Encyclopedia Dünya Tarihi Ansiklopedisi. (İngilizce). s.738, Thomas J. Sienkewicz tarafından (2002).
^ "Isparta'nın kuruluşu". gazete32.com.tr. 5 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2011.
^ ^a ^b "Luwian Identities" (İngilizce). reading.ac.uk. 23 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2011.
^ "Adana" (PDF). 2008. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2011. ^{[ölü/kırık bağlantı]}
^ ^a ^b "Kozan İlçesinin Tarihi". Kozan Kaymakamlığı. 22 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2011.
^ ^a ^b "The Nar Gourmet". 23 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2011.
^ ^a ^b "Işık insanı dili". 15 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2011.
^ "Luwian" (İngilizce). 6 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2011.
^ "Urartular". 26 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2011.
^ Atheneris. "Anadolu..." 20 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2011.
^ "Ankara şehrinin kuruluş efsanesi". 8 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2011.
^ The Language of the Trojans In Selected Writings, Calvert Watkins, 1994, L. Oliver et al., sayı:2, 700–717, Innsbruck.
^ How to Kill a Dragon: Aspects of Indo-European Poetics, Calvert Watkins, 1995, s.144–51, New York and Oxford.
^ The Luwians, Craig Melchert 2003, s.265-70, Boston: Brill Academic Publishers, ISBN 90-04-13009-8.

[apasa-1] "Apasa, Ephesos, Ayasuluk, Selcuk!". Selçuk Belediyesi. 6 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2011.

[Craig-2] Luviler: Anadolu'nun Gizemli Halkı, Kalkedon Yayınları, H. Craig Melehert, Ç:Barış Baysal, Çiğdem Çidamlı.

[3] Encyclopedia Dünya Tarihi Ansiklopedisi. (İngilizce). s. 37, Peter N. Stearns ve William Leonard Langer tarafından.

[4] Encyclopedia Dünya Tarihi Ansiklopedisi. (İngilizce). s.738, Thomas J. Sienkewicz tarafından (2002).

[5] "Isparta'nın kuruluşu". gazete32.com.tr. 5 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2011.

[ing-6] "Luwian Identities" (İngilizce). reading.ac.uk. 23 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2011.

[7] "Adana" (PDF). 2008. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2011. ^{[ölü/kırık bağlantı]}

[kozan-8] "Kozan İlçesinin Tarihi". Kozan Kaymakamlığı. 22 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2011.

[gour-9] "The Nar Gourmet". 23 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2011.

[isik-10] "Işık insanı dili". 15 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2011.

[11] "Luwian" (İngilizce). 6 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2011.

[12] "Urartular". 26 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2011.

[13] Atheneris. "Anadolu..." 20 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2011.

[14] "Ankara şehrinin kuruluş efsanesi". 8 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2011.

[15] The Language of the Trojans In Selected Writings, Calvert Watkins, 1994, L. Oliver et al., sayı:2, 700–717, Innsbruck.

[16] How to Kill a Dragon: Aspects of Indo-European Poetics, Calvert Watkins, 1995, s.144–51, New York and Oxford.

[17] The Luwians, Craig Melchert 2003, s.265-70, Boston: Brill Academic Publishers, ISBN 90-04-13009-8.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

g t d Anadolu'daki antik krallıklar
Tunç Çağı	Ahhiyava Arzava Assuva Hapalla Hatti Hayasa-Azzi Hitit İsuva Karkamış Kaşka Kizzuvatna Kuşşara Lukka Luvi Misya Mitanni Pala Puruşanda Seha Vilusa/Troya Zalpa
Demir Çağı	Aiolis Diaohi Dor Heksapolisi Frigya Geç Hititler Gurgum Hilakku Kammanu Karkamış Kue Kummuhu Patin Tabal Tunna İyonya Karya Kimmer Kolhis Lidya Likya Urartu
Antik Çağ	Antigon Bitinya Ermenistan Galatya Kapadokya Kilikya Kommagene Paflagonya Pergamon Pontus

Luvi Krallığı nedir?, Luvi Krallığı anlamı nedir?, Luvi Krallığı ne demektir?