Kayalar, Borçka

Kayalar
Kayalar
Köy
	; Artvin'in Türkiye'deki konumu
	Kayalar Kayalar'ın Artvin'deki konumu
Ülke	Türkiye
İl	Artvin
İlçe	Borçka
Coğrafi bölge	Karadeniz Bölgesi
Rakım	1288 m
Nüfus (2021)
• Toplam	104
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu	0466
İl plaka kodu	08
Posta kodu	08400

Kayalar, Artvin ilinin Borçka ilçesine bağlı bir köydür. Eski adı Kvabistavi'dir.^[3]

Köyün eski adı[değiştir | kaynağı değiştir]

Bugün Kayalar adını taşıyan köyün bilinen en eski adı Kvabistavi’dir. Gürcüce bir yer adı olan Kvabistavi (ქვაბისთავი), Türkçeye Kvabistavi, Kvabestavi, Kvabistav, Kuvabistav gibi biçimlerde girmiştir. Fakat bazı yazılış biçimleri Osmanlıca yazılışın Latin harfli Türkçeye hatalı aktarılmasıyla da ilişkilidir. Örneğin Muvahhid Zeki, 1927’de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı Osmanlıca kitapta köyün eski adını Kvabistavi (كوابستاوی) biçiminde yazmıştır. Ancak 2010 yılında yapılan Latin harfli baskısında köyün adı “Kvabestavi” olarak aktarılmıştır.^[3]^[4] 93 Harbi’nde Maçaheli bölgesini ele geçiren Ruslar da köyün adını Kvabis-tavi (Квабис-Тави) olarak kaydetmiştir.^[5] Bu tarihten sonra Maçaheli bölgesini gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze de köyü “Kvabis tavi” (ქვაბის თავი) olarak not etmiştir.^[6]

Gürcücede “kazan, çukur, oyuk” gibi anlamlara gelen “kvabi” (ქვაბი) ile “baş” anlamına gelen “tavi” (თავი) kelimelerinden oluşan Kvabistavi (ქვაბისთავი), “kazan başı” anlamına gelir.

Demografi[değiştir | kaynağı değiştir]

Kvabistabi köyünün bulunduğu Maçaheli bölgesinde kadın ve erkeğin birlikte tespit edildiği ilk nüfus sayımı Ruslar tarafından 1886 yılında yapılmıştır. Bu tarihte köyde 67 kişi yaşıyordu ve nüfusun tamamı Gürcü olarak kaydedilmiştir. Bu tarihte Kvabistavi Aşağı Acara kazasına (uçastok) bağlı Zeda-Hertvisi nahiyesinin köylerinden biriydi. Tamamı Gürcülerden oluşan bu nahiyenin bugün Türkiye tarafında kalan köylerinin toplam nüfusu 712 kişiden oluşuyordu ve bu nüfusun yaklaşık %9,4’ü Kvabistavi’de yaşıyordu.^[5] Kvabistavi’nin bu nahiyenin en az nüfusu sahip köylerinin başında gelmesi, Rus idaresinden Osmanlı ülkesine yapılan göçle ilişkili olabilir. Nitekim 1892 yılında Maçaheli bölgesini dolaşan Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, Kvabistavi köyünden 20 hanenin göç etmiş olduğunu belirtmiştir.^[7] Bir hanenin 5-8 kişiden oluştuğunu varsayılırsa, köyden 100-160 kişinin göç ettiği ortaya çıkar. Bu da 93 Harbi sonrasında geride kalan nüfustan daha fazlasının göç ettiğini göstermektedir.

Türkiye sınırları içinde kalmasından bir yıl sonra, 1922 yılında yapılan tespite göre Kvabistavi’nin nüfusu, 75’i kadın ve 73’ü erkek olmak üzere, 23 hanede yaşayan 148 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusun tamamı Müslüman Gürcü olarak kaydedilmişti.^[8] Hane başına ortalama 6,4 kişi düşmesi, Maçaheli’nin diğer köyleri olan Akria, Eprati, Mindieti’dekinin aksine Kvabistavi’deki ailelerin kalabalık olmadığını göstermektedir. Bunun nedeni, komşu köy Hertvisi gibi Kvabistavi’den daha çok insanın göç etmesi, boşalan evlerin köyde kalanlar tarafından kullanılması olabilir.

Kvabistavi'nin adının Kayalar olarak değiştirilmesinden sonra, 1926 yılında yapılan nüfus sayımında köyde hane sayısı aynı kalmış, nüfus ise 177 kişiye ulaşmıştı. Bu nüfusun 91’i kadın ve 86’si erkekti.^[4] Bu tarihte hane başına düşen ortalama nüfus yaklaşık 7,7 kişiye çıkmış, aileler daha kalabalık hale gelmişti.

Son tespitlere göre Kayalar köyünde 58'i erkek ve 60’ kadın olmak üzere 118 kişi yaşamaktadır.^[9]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Tarihsel Maçaheli köylerinden biri olan Kvabistavi, bulunduğu bölge itibarıyla antik çağda Kolheti Krallığı sınırları içinde kalıyordu. Erken Orta Çağ'da, Gürcü Krallığı döneminde, Gürcü Ortodoks Kilisesi’nin piskoposluklarından biri olan Tbeti Piskoposluğu sınırları içinde yer alıyordu. Tbetis Sulta Matiane (12-16. yüzyıl) adlı elyazmasında, Kvabistavi’nin değil ama Şavşat'taki Tbeti Kilisesi'ne köylülerin bağış yapmış olmasından dolayı Maçaheli bölgesinin diğer köyleri olan Akria, Hertvisi, Zedvake, Evprati, Çikuneti, Çhutuneti'nin adları geçer.^[10] Bu dönemde Micihiani adını taşıyan Maçaheli tarihsel Şavşeti bölgesinin bir parçası sayılıyordu. Kvabistavi, geç Orta Çağ'da Samtshe-Saatabago’nun (1268-1625) yönetimindeyken, 16. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı Devleti’nin eline geçti

Yaklaşık üç yüzyıl Osmanlı idaresinde kalan Kvabistavi'yi 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Ruslar ele geçirdi. Bu savaştan yaklaşık sekiz yıl sonra, 1886 yılında yapılan nüfus sayımına göre Kvabistavi, Batum sancağının (okrug) Aşağı Acara kazasına (uçastok) bağlı bir köydü. Aşağı Acara kazasına bağlı Zeda-Hertvisi nahiyesinde yer alıyordu. Bu nahiyenin bugün Türkiye'de bulunan kısmında Kvabistavi dışında Akria (Акриа), Efrat / Eprat (Ефрат / Эпрат), Zed-Vake (Зед-Ваке), Mindieti (Миндиэти) ve Zeda-Hertvisi (Зеда-Хертвиси) köyleri yer alıyordu.^[5] Daha sonraki bir tarihte, 1892 yılında Maçaheli köylerini dolaşmış olan Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, Osmanlı hizmetindeki hocaların halkı Maçaheli bölgesinden göç etmeye teşvik ettiğini yazar. Çiçinadze’nin aktardığına göre bu hocalardan biri Kvabistavi’den 15 hane, diğer köylerle birlikte Maçaheli'den 25 hanenin Osmanlı ülkesine göç etmesini sağlamıştı.^[11]

Kvabistavi, I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından bir süre Gürcistan sınırları içinde kaldı. 1921’de Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Türk birlikleri de Ardahan, Artvin ve Batum bölgelerini işgal etti. Ankara Hükümeti'nin 16 Mart 1921'de Sovyet Rusya'yla imzaladığı Moskova Antlaşması’yla Kvabistavi’nin de içinde yer aldığı Artvin ve Ardahan Türkiye’ye bırakıldı.^[12]

Kvabistavi, 1922 tarihli nüfus cetveline göre Artvin vilayetinin Borçka kazasına bağlı Maçaheli nahiyesi sınırları içinde yer alıyordu.^[13] Köyün adı 1925’te Kayalar olarak değiştirildi. Bununla birlikte Kvabistavi / Kvabistav adı halk arasında bugün de kullanılmaktadır. 1926 nüfus sayımında Kvabistavi Artvin vilayeti merkez kazasına bağlı Maçaheli nahiyesinin bir köyüydü.^[4] 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca yayında, Artvin vilayetinin merkez kazasına bağlı Macahel nahiyesi bağlı köy olarak geçer.^[14] Macaheli nahiyesi (daha sonra Camili nahiyesi), 1928 tarihinde yeniden ilçe olan Borçka’ya bağlandı ve Kayalar da bu tarihten itibaren Borçka ilçesi sınırları içinde yer almaktadır.

Eskiden köyün yakınındaki dağ da Kvabistavi adını taşıyordu. Ancak dağın adı değiştirilirken Kayalar adı değil, komşu Uğur (eski adı Akria) köyünün adı verilmiştir.^[15]

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Köy; Artvin il merkezine 91 km, Borçka ilçe merkezine 59 km uzaklıktadır.^[16]

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

Yıllara göre köy nüfus verileri
2021	105^[2]
2020	104^[2]
2019	118^[2]
2018	85^[2]
2017	72^[2]
2016	84^[2]
2015	79^[2]
2014	69^[2]
2013	73^[2]
2012	69^[2]
2011	83^[2]
2010	85^[2]
2009	66^[2]
2008	61^[2]
2007	30^[2]
2000	56 ^[16]
1990	123^[16]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Kayalar, Turkey Page". Fallingrain.com. 30 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p "Artvin Borçka Kayalar Köy Nüfusu". Nufusune.com. 30 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.
^ ^a ^b Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927, s. 121.
^ ^a ^b ^c Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basımı 1927), s. 145, ISBN 9789944197526.
^ ^a ^b ^c "Aşağı Acara kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2020.
^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 195.
^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), 1912, Tiflis, s. 137.
^ "Nurşen Gök, "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler", Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104" (PDF). 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2020.
^ ""Artvin Borçka Kayalar Köyü Nüfusu". Erişim tarihi: 4 Mayıs 2020". 24 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2020.
^ Tbetis Sulta Matiane (Tbeti Manastırı Bağışçı Kayıtları), (Yayıma hazırlayan) Tina Enukidze, Tiflis, 1977, s. 60, 62, 64, 74, 82, 112.
^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), 1912, Tiflis, s.84.
^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
^ "Nurşen Gök, "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler", Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104. Erişim tarihi: 21 Nisan 2020" (PDF). 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2020.
^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 79.
^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, 2013, s. 175, ISBN 9786055708856.
^ ^a ^b ^c "Kayalar Köyü". YerelNet.org.tr. 19 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2014.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kayalar, Borçka için uzaydan görüntü siteleri: Google, Yahoo, Microsoft
Macahel.Com26 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
MacahelBizimdir.Org 25 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Macahel Vakfı 6 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Macaheli Net

[FALL-1] "Kayalar, Turkey Page". Fallingrain.com. 30 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.

[NN-2] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p "Artvin Borçka Kayalar Köy Nüfusu". Nufusune.com. 30 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.

[Muvahhid_Zeki_1927-3] Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927, s. 121.

[ReferenceA-4] Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basımı 1927), s. 145, ISBN 9789944197526.

[ethno-kavkaz.narod.ru-5] "Aşağı Acara kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2020.

[6] Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 195.

[7] Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), 1912, Tiflis, s. 137.

[8] "Nurşen Gök, "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler", Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104" (PDF). 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2020.

[9] ""Artvin Borçka Kayalar Köyü Nüfusu". Erişim tarihi: 4 Mayıs 2020". 24 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2020.

[10] Tbetis Sulta Matiane (Tbeti Manastırı Bağışçı Kayıtları), (Yayıma hazırlayan) Tina Enukidze, Tiflis, 1977, s. 60, 62, 64, 74, 82, 112.

[11] Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), 1912, Tiflis, s.84.

[12] Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.

[13] "Nurşen Gök, "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler", Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104. Erişim tarihi: 21 Nisan 2020" (PDF). 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2020.

[14] Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 79.

[15] Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, 2013, s. 175, ISBN 9786055708856.

[YER-16] "Kayalar Köyü". YerelNet.org.tr. 19 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2014.

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[2]

Kvabistavi nedir?, Kvabistavi anlamı nedir?, Kvabistavi ne demektir?