Cevizli, Şavşat

Cevizli
Cevizli
Köy
	; Artvin'in Türkiye'deki konumu
	Cevizli Cevizli'nin Artvin'deki konumu
Ülke	Türkiye
İl	Artvin
İlçe	Şavşat
Coğrafi bölge	Karadeniz Bölgesi
Rakım	1364 m
Nüfus (2021)
• Toplam	416
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu	0466
İl plaka kodu	08
Posta kodu	08700

Cevizli, Artvin ilinin Şavşat ilçesine bağlı bir köydür. Günümüzde harabe halde olan, Orta Çağdan kalma Tbeti Manastırı burada yer almaktadır.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Cevizli köyünün eski adı Tbeti'dir. Tbeti (ტბეთი), Gürcüce tba (ტბა, göl) kelimesi ile -eti (-ეთი, yer eki) sonekiyle türetmiş bir yer adıdır ve "göller yöresi" ya da "göller bölgesi" anlamına gelir.^[3] Nitekim Gürcü coğrafyacı Vahuşti Tbeti'nin adını çok sayıdaki gölden aldığını yazar. Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze de Arsiani Dağlarının eteklerinde, Şavşat taraflarında pek çok yerde küçük tepeler ve bu tepeler arasına dağılmış pek çok göl bulunduğunu belirtmiştir.^[4] Bu yer adı Türkiye Tbet şeklinde girmiş, geç dönemde Tibet'e dönüşmüştür. Nitekim 1835 tarihli Osmanlı nüfus defterinde Tbet (طبت) olarak geçer.^[5] Artvin vilayeti hakkında 1927 tarihli bir eserde ise köyün adı Tibet (طيبه ت) şeklinde yazılmıştır.^[6]

Tbeti, Orta Çağ'da Gürcistan'ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Şavşeti'de yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi, 16. yüzyılın ikinci yarısının hemen başında Gürcülerden ele geçirmiştir. Şavşeti bölgesinde Osmanlı idaresi tarafından kurulan Şavşat sancağının 1554 tarihindeki sancak beyi de önceden Gürcü tavadi olan İosebiti idi.^[7] Öte yandan köyde 10. yüzyıldan kalma Gürcü kilisesi, buranın eski bir Gürcü yerleşimi olduğunu göstermektedir.^[8]

Tbeti köyü, Osmanlı idaresinin askere alma ve vergi toplama amacıyla 1835 yılında gerçekleştirdiği nüfus tespiti sırasında, Çıldır Eyaleti'ne bağlı Satlel (Şavşat) sancağına bağlı köylerden biriydi. Bu sırada 59 hanede 151 erkek kaydedilmiştir. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, köyün toplam nüfusunun yaklaşık 302 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.^[9]

Tbeti köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından 1878 yılında imzalanan Berlin Antlaşması'yla Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresince Tbet (Тбет) olarak kaydedilmiş olan köy, Artvin sancağının Şavşet-İmerhevi kazasına bağlı Garkloba nahiyesinin 10 köyünden biriydi. Köyde bu tarihte, 316'sı kadın ve 275'i erkek olmak üzere, 97 hanede 591 kişi yaşıyordu. Bir hane dışında nüfusun tamamı Türk olarak kaydedilmiştir. Köydeki 1 hanede ise, 3'ü erkek ve 5'i kadın olmak üzere 8 Gürcü ikamet ediyordu. Tbeti köyü bu nüfus tespiti sırasında “Badaçi-ogli”, “Ziad-ogli”, “Cami-megle”, "Dare-megle", "Demurçi-ogli" ve “Turud-ogli” adları taşıyan altı mahalleden meydana geliyordu.^[10]

Rus idaresi sırasında Şavşeti ve Klarceti bölgelerini gezen Nikolay Marr'ın 1904 yılında bir bekçiye dayanarak verdiği bilgiye göre, Tbeti köyünden Cevri Efendi Tbeti Kilisesi'nde Gürcüce yazılı iki taş bulup saklamıştı. Nitekim Marr da kilisenin duvarlarında Gürcüce yazılar tespit edip kayda geçirmiştir.^[11] Marr'dan otuz yıl önce bölgeyi gezen Giorgi Kazbegi ise, 1874 yılında Tbeti Kilisesi'nde bu kilisenin bağışçıları listesi Tbetis Sulta Matiane'yi (12-15. yüzyıl) bulmuştur. Söz konusu bağışçılar listesinde geçen Tevdore Tbelisdze ile karısı Huaşay, İvane Tbelisdze ile karısı Saydani, Tbeti köyünde yaşayan Gürcülerin taşıdığı adlara örnek oluşturmaktadır.^[12]

Tbeti köyü, Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından bağımsız Gürcistan sınırları içinde yer aldı. Bu durum 7 Mayıs 1920 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması'yla Sovyet Rusya tarafından da tanındı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti tarafından fiilen yeniden Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de, Ankara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla Tbeti’nin de içinde yer aldığı Artvin bölgesi Türkiye’ye bırakıldı.^[13]^[14]

Tbeti köyü, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus sayımı sırasında, "Tibet" adıyla Şavşat kazasına bağlı Merya nahiyesinin köylerinden biriydi. Köyün nüfusu, 445'i kadın ve 404'ü erkek olmak üzere, 156 hanede yaşayan 849 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusun tamamı Türk olarak kaydedilmiştir.^[15] Tbeti veya Tibet, Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Cevizli olarak değiştirilmiştir.^[16] Cevizli, 1940 genel nüfus sayımında Çoruh vilayetinin Şavşat kazasına bağlı Merya nahiyesinin köylerinden biriydi ve nüfusu 1.048 kişiden oluşuyordu.^[17] 1965 yılına gelindiğinde köyde yaşayan insan sayısı 1.506 kişiyi bulmuştu ve bu nüfus içinde 656 kişi okuma yazma biliyordu.^[18]

Cevizli köyündeki Tbeti Kilisesi. Güney kısmının içeriden görünüşü; 2012.

Tbeti köyü, günümüze yıkık halde sadece ana kilisesinin ulaştığı Tbeti Manastırı'nın yanı sıra, bu manastırda yazılmış olan Tbeti İncilleri'yle de bilinmektedir.

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Cevizli köyü, Artvin il merkezine 77 km, Şavşat ilçe merkezine 13 km uzaklıktadır.^[19]

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

Yıllara göre köy nüfus verileri
2021	440^[2]
2020	416^[2]
2019	418^[2]
2018	435^[2]
2017	377^[2]
2016	379^[2]
2015	367^[2]
2014	244^[2]
2013	361^[2]
2012	368^[2]
2011	361^[2]
2010	362^[2]
2009	357^[2]
2008	354^[2]
2007	323^[2]
2000	600^[19]
1990	862^[19]
1985	1.157^[19]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Cevizli, Turkey Page". Fallingrain.com. 16 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p "Artvin Şavşat Cevizli Köy Nüfusu". Nufusune.com. 1 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.
^ "ტბა", A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 6 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
^ "Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (მუსულმან ქართველობა და მათი სოფლები საქართველოში), Tiflis, 1913, s. 279". 15 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2024.
^ Ecem Kutlu, Şavşat Nüfus Defteri (1835) - Transkripsiyon ve Değerlendirme, Artvin, 2020, s. 164. 29 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Yüksek lisans tezi
^ "Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 160". 29 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2023.
^ Şavşeti (შავშეთი), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikidze, Cemal Karalidze, Batum, 2011, s. 16. 19 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-407-11-6.
^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016, s. 41 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
^ "Ecem Kutlu, Şavşat Nüfus Defteri (1835) - Transkripsiyon ve Değerlendirme, Artvin, 2020, s. 15, 95-100". 29 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2021.
^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, Sıra no: 1437". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2023.
^ Niko Mari, Şavşeti ve Klarceti Gezi Günlükleri (Gürcüce), Batum, 2015 (Birinci basım: 1911, Petersburg, Rusça), s. 105, 130. 9 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-434-11-2.
^ "Tbetis Sulta Matiane (Tbeti Manastırı Bağışçı Kayıtları), (Yayıma hazırlayan) Tina Enukidze, Tiflis, 1977, s. 7, 88, 92". 31 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2023.
^ ""Российско-грузинский договор 07.5.1920 г. (полный текст и карта) - один из многих нарушенных Кремлем" / "07.5.1920 tarihli Rus-Gürcü Anlaşması (tam metin ve harita) Kremlin Tarafından İhlal Edilen Birçok Anlaşmadan Biridir"". 11 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2023.
^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2023.
^ "Nurşen Gök, "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler", Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104" (PDF). 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Mayıs 2023.
^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 2010, s. 188, ISBN 9789944197526.
^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 169.
^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 88.
^ ^a ^b ^c ^d "Cevizli Köyü". YerelNet.org.tr. 19 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2014.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Cevizli, Şavşat için uzaydan görüntü siteleri: Google, Yahoo, Microsoft

[FALL-1] "Cevizli, Turkey Page". Fallingrain.com. 16 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.

[NN-2] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p "Artvin Şavşat Cevizli Köy Nüfusu". Nufusune.com. 1 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.

[3] "ტბა", A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 6 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5

[4] "Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (მუსულმან ქართველობა და მათი სოფლები საქართველოში), Tiflis, 1913, s. 279". 15 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2024.

[5] Ecem Kutlu, Şavşat Nüfus Defteri (1835) - Transkripsiyon ve Değerlendirme, Artvin, 2020, s. 164. 29 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Yüksek lisans tezi

[6] "Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 160". 29 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2023.

[7] Şavşeti (შავშეთი), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikidze, Cemal Karalidze, Batum, 2011, s. 16. 19 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-407-11-6.

[dspace.nplg.gov.ge-8] 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016, s. 41 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9

[9] "Ecem Kutlu, Şavşat Nüfus Defteri (1835) - Transkripsiyon ve Değerlendirme, Artvin, 2020, s. 15, 95-100". 29 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2021.

[10] "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, Sıra no: 1437". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2023.

[11] Niko Mari, Şavşeti ve Klarceti Gezi Günlükleri (Gürcüce), Batum, 2015 (Birinci basım: 1911, Petersburg, Rusça), s. 105, 130. 9 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-434-11-2.

[12] "Tbetis Sulta Matiane (Tbeti Manastırı Bağışçı Kayıtları), (Yayıma hazırlayan) Tina Enukidze, Tiflis, 1977, s. 7, 88, 92". 31 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2023.

[13] ""Российско-грузинский договор 07.5.1920 г. (полный текст и карта) - один из многих нарушенных Кремлем" / "07.5.1920 tarihli Rus-Gürcü Anlaşması (tam metin ve harita) Kremlin Tarafından İhlal Edilen Birçok Anlaşmadan Biridir"". 11 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2023.

[14] "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2023.

[15] "Nurşen Gök, "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler", Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104" (PDF). 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Mayıs 2023.

[16] Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 2010, s. 188, ISBN 9789944197526.

[17] 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 169.

[18] 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 88.

[YER-19] "Cevizli Köyü". YerelNet.org.tr. 19 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2014.

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[2]

Tbeti nedir?, Tbeti anlamı nedir?, Tbeti ne demektir?