Komprador

Pintura de R. Cortés'in (1855) *Burguesía* adlı tablosu

Komprador veya kompradore (English /kɒmprəˈdɔːr/); yatırım, ticaret veya ekonomi ya da siyasi sömürü yapan yabancı kuruluşlar için aracı olarak hareket eden kişidir.^[1] Aynı zamanda Kompradore sözcüğü İspanyol sömürgecilerinin sömürgelerde kendilerinden yana iş yapmayı kabul etmiş yerlilere verdikleri addır.^[2]

Doğu ve Güney Doğu Asya'da Avrupalı bir şirket için çalışan yerli bir yönetici ve buna bağlı olarak dünyanın diğer bölgelerinde geniş ölçüde benzer roller oynayan sosyal gruplar kompradorlara örnek olarak verilebilir.

Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

"Alıcı" anlamına gelen Portekizce bir kelime olan "comprador" terimi, "tedarik etmek" anlamına gelen Latince "comparare" kelimesinden türemiştir.^[3] Kelimenin Doğu Asya'daki orijinal kullanımı, güney Çin'deki Guangzhou'da veya Portekiz'de Avrupalı hanelerde yerli halktan olan bir "hizmetçi"ye atıfta bulunmaktadır. Makao'daki bu kişiler işverenlerinin mallarını takas etmek için pazara giderlerdi.^[3]^[4] Bu terim daha sonra Doğu Asya'daki yabancı şirketler için çalışan sözleşmeli yerli tedarikçiler veya Doğu Asya'daki şirketlerin yerli yöneticileri anlamına gelecek şekilde evrilmiştir.^[3]^[4]

Kullanım ve Komprador Burjuvazisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Kompradorlar, Güney Çin'de yabancı şirketler için çay, ipek, pamuk ve iplik alıp satarak ve yabancılara ait bankalarda çalışarak önemli görevlerde bulunmuşlardır.^[4] Robert Hotung (1862-1956), on dokuzuncu yüzyılın sonlarında Ticaret Holdingi'nin bir kompradoru olarak çalışmıştır (18-19. yüzyıllarda Çinli tüccarlara verilen isim Hong’du ve orada işleyen sistem Kanton Sistemi'ydi). History of Jardine Matheson & Co.'nun sahibi iddiaya göre 35 yaşına geldiğinde "İngiliz Hong Kongu"'nun en zengin adamı oldu.^[5] 1906'da kurulan Li & Fung isimli Hong Kong firması, ilk dönemlerinde kısmen Canton kompradoru olarak faaliyet göstermiştir.^{[kaynak belirtilmeli]}

20'nci yüzyıldaki Marksist teorisyenler Doğu Asya dışındaki bölgelerdeki benzer ticaret sınıfları için "komprador burjuvazi" terimini kullanmışlardır.^[6]^[7]^[8]^[9]

Küreselleşmenin ortaya çıkması ve yayılması ile birlikte, "komprador" terimi, gelişmekte olan dünyadaki metropol sermayeye bağımlı ve karşılıklı çıkar ilişkileri içinde olan ticari grupları ve sınıfları ifade etmek için sözlüğe yeniden girmiştir. Mısırlı Marksist Samir Amin (1931-2018) çalışmalarında çağdaş küresel ekonomide kompradorların rolünü tartışmıştır.^[10] Buna ek olarak, Hintli ekonomist Ashok Mitra (1928-2018) Hint yazılım endüstrisi ile bağlantılı firmaların sahiplerini ve yöneticilerini komprador olarak nitelendirmiştir.^[11] Hindistan'daki yazılım endüstrisinin komprador "nitelikleri" ile giderek daha fazla özdeşleştirilmesi, sektörle ilişkili bazı kişilerin "dot.compradors" olarak etiketlenmesine yol açtığı iddia edilmiştir.^[12]^[13]

Marksist terminoloji, yabancı emperyal güçlerin çıkarlarına hizmet ettiği düşünülen bir "komprador burjuvazisi" ile yabancı emperyalizme karşı olduğu ve kendi ülkesinin bağımsızlığını desteklediği düşünülen (ve bu nedenle bazı koşullar altında sosyalist devrimcilerin kısa vadeli müttefiki olabilecek) bir "ulusal burjuvazi"yi karşı karşıya getirir.

Mikhail Delyagin 21. yüzyıl Rus devletini "kapitalist komprador sistemli, kendi içinde bir komprador" olarak nitelendirmiştir.^[14]

Çetin Altan, Onlar Uyanırken adlı kitabında komprador burjuvazisi için, "İthalat, ihracat, yabancı firma temsilciliği ve sermaye ortaklığı, montaj sanayii biçimlerinde yürütülen bu kompradorluğun günümüzde en büyük koruyucusu Amerika'dır." diyerek Amerika'nın geri kalmış ülkelerdeki komprador burjuvalarının müttefiki olduğunu belirtmiştir.^[2]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "comprador". oxforddictionaries.com. OXford University Press. 2 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2017.
^ ^a ^b Altan, Çetin (1967). Onlar Uyanırken - Türk sosyalistlerinin el kitabı. İstanbul: Ararat Yayınları. s. 30.
^ ^a ^b ^c Chisholm, Hugh, (Ed.) (1911). "Comprador". Encyclopædia Britannica. 6 (11. bas.). Cambridge University Press. s. 813.
^ ^a ^b ^c Bergere, Marie-Clarie (1989). The Golden Age of the Chinese Bourgeoisie 1911-1937. Cambridge: Cambridge University Press. ss. 38-39. ISBN 978-0521320542. 0521320542.
^ Tsang, Steve (2007). A Modern History of Hong Kong. I. B. Taurus & Company. ISBN 978-1-84511-419-0.
^ Mao Zedong; Michael Y. M. Kau, John K. Leung (eds.) The Writings of Mao Zedong - Volume II 1949-1976: Ocak 1956-Aralık 1957. M.E. Sharpe, 1992, s. 136
^ Mao Zedong. "Analysis if the classes in Chinese Society" 27 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Marxists.org.
^ Slobodan Antonić (10 Nisan 2010). "Компрадори". 8 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ Trotsky, Leon (2008). History of the Russian Revolution (PDF). ss. 13-14. ISBN 978-1931859-45-5. 15 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Kasım 2023.
^ Amin, Samir (2011). Maldevelopment: Anatomy of a Global Failure. Oxford: Pambazuka Press. ISBN 1906387796. 10 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2023.
^ Mitra, Ashok. "Hour of the Comprador". The Telegraph, Kolkata, 27 Nisan 2007 - "İngilizlerin yalakası olan kabile - mükemmel kompradorlar - Hindistan'da özgürlük hareketinin coşkusu ve çılgınlığı arasında tamamen gölgede kalmıştı. Ancak koşullar Arnold Toynbee'yi yeniden tanımaya zorluyor: tarih döngüsellik virüsünün kurbanıdır. Ülke komprador bir iklime geri dönüyor. Dış kaynak kullanımı dalgasının ortaya çıkardığı yeni nesil bilgi teknolojisi baronları, ülkeyi kusursuz bir komprador bölgesine dönüştürmeye kararlı."
^ Saraswati, Jyoti (2012). Dot.compradors: Hindistan Yazılım Endüstrisinin Gelişiminde Güç ve Politika 4 Aralık 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Pluto Press, Londra. 9780745332659.
^ Smith, Carl (2005). The Emergence Of A Chinese Elite In Hong Kong (PDF). s. 1. ISBN 978-962-209-688-2. 11 Eylül 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2021.
^ Delyagin, Mikhail Gennadyevich (18 Şubat 2013). "В России установился компрадорский капитализм – Rusya'da komprador kapitalizm yerleşti". 27 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2023. У нас парадокс в том, что компрадорскую политику проводит само государство. (Devletin kendisinin komprador siyaseti yürütmesi gibi bir paradoksumuz var.)

[Oxford-1] "comprador". oxforddictionaries.com. OXford University Press. 2 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2017.

[:0-2] Altan, Çetin (1967). Onlar Uyanırken - Türk sosyalistlerinin el kitabı. İstanbul: Ararat Yayınları. s. 30.

[1911brit-3] Chisholm, Hugh, (Ed.) (1911). "Comprador". Encyclopædia Britannica. 6 (11. bas.). Cambridge University Press. s. 813.

[Bergere-4] Bergere, Marie-Clarie (1989). The Golden Age of the Chinese Bourgeoisie 1911-1937. Cambridge: Cambridge University Press. ss. 38-39. ISBN 978-0521320542. 0521320542.

[5] Tsang, Steve (2007). A Modern History of Hong Kong. I. B. Taurus & Company. ISBN 978-1-84511-419-0.

[6] Mao Zedong; Michael Y. M. Kau, John K. Leung (eds.) The Writings of Mao Zedong - Volume II 1949-1976: Ocak 1956-Aralık 1957. M.E. Sharpe, 1992, s. 136

[7] Mao Zedong. "Analysis if the classes in Chinese Society" 27 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Marxists.org.

[8] Slobodan Antonić (10 Nisan 2010). "Компрадори". 8 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[9] Trotsky, Leon (2008). History of the Russian Revolution (PDF). ss. 13-14. ISBN 978-1931859-45-5. 15 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Kasım 2023.

[10] Amin, Samir (2011). Maldevelopment: Anatomy of a Global Failure. Oxford: Pambazuka Press. ISBN 1906387796. 10 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2023.

[11] Mitra, Ashok. "Hour of the Comprador". The Telegraph, Kolkata, 27 Nisan 2007 - "İngilizlerin yalakası olan kabile - mükemmel kompradorlar - Hindistan'da özgürlük hareketinin coşkusu ve çılgınlığı arasında tamamen gölgede kalmıştı. Ancak koşullar Arnold Toynbee'yi yeniden tanımaya zorluyor: tarih döngüsellik virüsünün kurbanıdır. Ülke komprador bir iklime geri dönüyor. Dış kaynak kullanımı dalgasının ortaya çıkardığı yeni nesil bilgi teknolojisi baronları, ülkeyi kusursuz bir komprador bölgesine dönüştürmeye kararlı."

[12] Saraswati, Jyoti (2012). Dot.compradors: Hindistan Yazılım Endüstrisinin Gelişiminde Güç ve Politika 4 Aralık 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Pluto Press, Londra. 9780745332659.

[13] Smith, Carl (2005). The Emergence Of A Chinese Elite In Hong Kong (PDF). s. 1. ISBN 978-962-209-688-2. 11 Eylül 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2021.

[14] Delyagin, Mikhail Gennadyevich (18 Şubat 2013). "В России установился компрадорский капитализм – Rusya'da komprador kapitalizm yerleşti". 27 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2023. У нас парадокс в том, что компрадорскую политику проводит само государство. (Devletin kendisinin komprador siyaseti yürütmesi gibi bir paradoksumuz var.)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

Komprador nedir?, Komprador anlamı nedir?, Komprador ne demektir?