Katalanca

Katalanca
Katalanca
català
Bölge	Katalan Ülkeleri
Etnisite	Katalanlar
Konuşan sayısı	4,079,420 (2012)
Dil ailesi	Hint-Avrupa İtalik Latin Batı Romen Gallo-Romen Oksitan-Romen Katalanca; ; ; ; ; ;
Standart formlar	Acadèmia Valenciana de la Llengua ; Institut d'Estudis Catalans
Yazı sistemi	Latin
Resmî durumu
Resmî dil	Andorra; İspanya Katalonya; Balear Adaları; Valensiya (Valensiyaca adıyla);
Tanınmış azınlık dili	Fransa; İtalya
Dil kodları
ISO 639-1	ca
ISO 639-2	cat
ISO 639-3	cat
	Katalanca'nın konuşulduğu yerler.

Katalanca, Hint-Avrupa dillerinin Latin koluna bağlı bir dildir. İspanya'nın bazı bölgelerinde ve Andorra'da resmî dildir. Katalanca konuşanların çoğu İspanya'da yaşar.

Dil hakkında[değiştir | kaynağı değiştir]

Katalanca, İspanya'nın Akdeniz kıyılarında, özellikle Barselona kentinde konuşulan bir Latin dilidir. Güney Fransa'da konuşulan Oksitancaya ve İspanyolcaya oldukça yakın bir dildir. Katalanca, 13. yüzyılda Oksitanca'dan farklılaşıp gelişmiş bir güney lehçesidir. Dil, İspanyolca ve Portekizce ile çok benzer özellikler taşımaktadır. Katalancayı anadili olarak konuşanlar bugün çoğunlukla İspanya'nın Katalonya özerk bölgesinde yaşamaktadırlar ve bu bölgede Katalanca, İspanyolcadan önce gelmektedir. Öyle ki hemen bütün tabelalarda önce Katalanca sonra İspanyolca açıklamalar yazmaktadır. Katalanca, İspanyolcadan çok İtalyanca ve Portekizceye yakındır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Katalan dili, Katalanca Català, Doğu ve kuzeydoğu İspanya'da - özellikle Katalonya ve Valensiya'da - ve Balear Adaları'nda konuşulan Roman dili. Ayrıca Fransa'nın Roussillon bölgesinde, Andorra'da (resmî dil olduğu yerde) ve İtalya'nın Sardinya Adası'nın Alghero şehrinde konuşulmaktadır. Katalanca, İspanya'da yaklaşık 9.000.000, Fransa'da yaklaşık 125.000, Andorra'da yaklaşık 30.000 ve Alghero'da yaklaşık 40.000 kişi tarafından konuşulmaktadır.

Dilbilimsel olarak, modern Katalancada iki ana lehçe grubu vardır: Batı Katalanca ve Valensiyaca ; ve Doğu Katalan, Balear ve Roussillonnais dahil olmak üzere doğu grubu ve 14. yüzyılda Katalancanın tanıtıldığı Alghero'da konuşulan lehçe. İspanya İç Savaşı zamanından beri, Valensiya ile Katalan arasındaki ilişkiye dair siyasi nedenli tartışmalar acıdı. İkisi yalnızca küçük açılardan (telaffuz, kelime haznesi ve fiil çekiminin ayrıntıları) farklılık gösterdiğinden ve karşılıklı olarak kolayca anlaşılabilir olduğundan, çoğu dilbilimci ve Valensiya Dil Akademisi, Valensiyaca ve Katalancayı aynı dil için farklı isimler olarak kabul eder. Küçük farklılıkları genellikle yazılı dile yansıtılmaz.

Katalancaya en yakın diller Güney Fransa'da konuşulan Oksitanca ve İspanyolca olsa da Katalanca her ikisinden de oldukça farklıdır.

Diğer Romen Dilleriyle Karşılaştırılma[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkçe	Katalanca	Oksitanca	Sardunyaca	İtalyanca	Fransızca	İspanyolca	Portekizce	Rumence
kuzen	cosí	cosin	fradili	cugino	cousin	primo	primo	văr
erkek kardeş	germà	fraire	fradi	fratello	frère	hermano	irmão	frate
yeğen	nebot	nebot	nebodi	nipote	neveu	sobrino	sobrinho	nepot
yaz (mevsim)	estiu	estiu	istadi	estate	été	verano estío^[2]	verão estio^[2]	vară
akşam	vespre	ser vèspre	seru	sera	soir	tarde noche^[3]	tarde serão^[3]	seară
sabah	matí	matin	mangianu	mattina	matin	mañana	manhã matina	dimineață
tava	paella	padena	paella	padella	poêle	sartén	frigideira fritadeira	tigaie
yatak	llit	lièch lèit	letu	letto	lit	cama lecho	cama leito	pat
kuş	ocell au	aucèl	pilloni	uccello	oiseau	ave pájaro	ave pássaro	pasăre
köpek	gos ca	gos canh	cani	cane	chien	perro can	cão cachorro	câine
erik	pruna	pruna	pruna	prugna	prune	ciruela	ameixa	prună
tereyağ	mantega	bodre	burru butiru	burro	beurre	mantequilla manteca	manteiga	unt
parça	tros	tròç petaç	arrogu	pezzo	morceau pièce	pedazo trozo^[4]	pedaço bocado	bucată
gri	gris	gris	canu	grigio	gris	gris pardo^[5]	cinzento gris	gri ^[6] sur cenușiu
sıcak	calent	caud	callenti	caldo	chaud	caliente	quente	fierbinte
çok fazla	massa	tròp	tropu	troppo	trop	demasiado	demais demasiado	prea
istemek	voler	vòler	bolli(ri)	volere	vouloir	querer	querer	a vrea
almak	prendre	prene prendre	pigai	prendere	prendre	tomar prender	apanhar levar	a lua
dua etmek	pregar	pregar	pregai	pregare	prier	orar	orar rezar pregar	a se ruga
sormak	demanar preguntar	demandar	dimandai preguntai	domandare	demander	pedir preguntar	pedir perguntar	a cere a întreba
aramak	cercar/buscar	cercar	circai	cercare	chercher	buscar	procurar buscar	a căuta
ulaşmak	arribar	arribar	arribai	arrivare	arriver	llegar arribar	chegar	a ajunge
konuşmak	parlar	parlar	chistionnai fueddai	parlare	parler	hablar parlar	falar palrar	a vorbi
yemek	menjar	manjar	pappai	mangiare	manger	comer manyar	comer manjar	a mânca

İspanyolcadan Farklılıklar[değiştir | kaynağı değiştir]

Katalanca, İspanyolcadan şu özellikleri bakımından farklıdır:

Yükselen ikili ünlülerin eksikliği (Katalanca be ve İspanyolca bien "iyi", Katalanca bo ve İspanyolca bueno "iyi", Katalanca ie ve İspanyolca ue ile karşılaştırıldığı gibi.) ve çok sayıda düşen ikili ünlüler (Katalanca eu, au, ou ve İspanyolca peu "ayak", Katalanca buu ve İspanyolca buey "öküz" ile karşılaştırıldığı gibi).
Katalanca ayrıca j (Fransızcadaki j gibi telaffuz edilir), z, tj ya da tx (Arnavutçadaki ç gibi telaffuz edilir), x (İngilizcedeki sh gibi okunur) seslerini de korur; bu ünsüzlerin hiçbiri modern İspanyolcada görülmez.
Katalanca, İspanyolcada olduğu gibi (Katalanca VENdre, İspanyolca venDER “satmak”) mastar sondan ziyade kökte bazı fiilleri vurgular. Katalanca, Oksitanca'ya göre İspanyolcadan daha az farklıdır, ancak genellikle farklı ünlü sesler ve ikili ünlüler kullanır ve ayrıca biraz farklı dilbilgisi kurallarına sahiptir.

21. yüzyılın başlarında Katalanca, artık Aragon'un resmi dili olarak 1137 ile 1749 yılları arasında olduğu kadar yaygın olmasa da eski hâlinden çok az şey kaybetti. Orta Çağ'da diyalektalizasyon kanıtı olmamasına rağmen, belki de Aragon Krallığı'ndaki resmi kullanımının standartlaştırıcı etkisinden dolayı, 16. yüzyıldan beri Barselona, Valensiya ve Balear Adaları lehçeleri, özellikle Orta Çağ'dan farklılaşma eğiliminde olmuştur. Bununla birlikte, edebi dilde bir dereceye kadar tekdüzelik korunmuştur. 1970'lerin sonlarında başlayan idari yeniden yapılanma ile Katalonya bir comunidad autónoma (“özerk topluluk”) haline geldi ve Katalan bir kez daha doğu İspanya'da üstünlük kazandı.

Coğrafi dağılım[değiştir | kaynağı değiştir]

Katalanca konuşulan bölgeler[değiştir | kaynağı değiştir]

La
Franja

Sardinya
(İtalya)

Aragon
(İspanya)

Murcia
(İspanya)

Fransa

Andorra

Balear Adaları

Katalanca konuşulan bölgeler^[7]
Ülke	Bölge	Katalan İsmi	Notlar
Andorra	Andorra	Andorra	Katalancanın resmî dil olduğu bir egemen devlet. Andoralılar, Batı Katalancanın bir çeşidini konuşurlar.
Fransa	Kuzey Katalonya	Catalunya Nord	Fransa'daki Pyrenees-Orientales bölgesinde
İspanya	Katalonya	Catalunya	Katalonya'nın kuzeybatısında bulunan Val d'Aran'da Oksitancanın dışında Katalanca, İspanyolca ve Fransızca da konuşulur.^[7]
	Valensiya	Comunitat Valenciana	18.yüzyıldan itibaren Batı ve Güney'deki Aragonca/İspanyolca konuşan bölgeler harici, "Valensiyaca" olarak bilinen ağız konuşulur.
	La Franja	La Franja	Batı Katalonya'yı çevreleyen bir şekilde Aragon'un bir bölümünde konuşulur. Ribagorça, Llitera, Baix Cinca ve Matarranya bölgelerinde yoğunluktadır.
	Balear Adaları	Illes Balears	Mallorca, Minorka, Ibiza ve Formentera adalarını kapsar.
	Carche	El Carxe	19.yüzyılda yerleşen, Murcia'nın küçük bir bölümünde konuşulur.
İtalya	Alghero	L'Alguer	Sardinya adasının Sassari vilayetinde bir şehirde, Alghero şehrinde kendine özgü bir ağızla konuşulur.

Konuşan sayısı[değiştir | kaynağı değiştir]

Katalanca konuşulan bölgeler
Bölge	Ülke	Anlayan	Konuşabilen
Katalonya	İspanya	6.502.880	5.698.400
Valensiya	İspanya	3.448.780	2.407.951
Balear Adaları	İspanya	852.780	706.065
Roussillon	Fransa	203.121	125.621
Andorra	Andorra	75.407	61.975
La Franja (Aragon)	İspanya	47.250	45.000
Alghero (Sardinya)	İtalya	20.000	17.625
Carche (Murcia)	İspanya	Veri yok	Veri yok
Toplam Katalanca konuşulan bölgeler		11.150.218	9.062.637
Dünyanın geri kalanı		Veri yok	350.000
Toplam		11.150.218	9.412.637

1.^ The number of people who understand Catalan includes those who can speak it.

2.^ Figures relate to all self-declared capable speakers, not just native speakers.

Katalan Edebiyatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Katalan'da hayatta kalan en eski yazılı materyaller - bir tüzük ve altı vaaz - 12. yüzyıldan kalmadır ve şiirler 13. yüzyıldan itibaren gelişir; 13. yüzyıldan önce Katalan şairleri Provençal'da yazdı. İlk gerçek Katalan şairi Ramon Llull (1232 / 33-1315 / 16) ve en büyük Katalan şairi bir Valensiyalı olan Ausias March (1397-1459) idi. Dil, 1474'te Aragon ve Kastilya kronlarının birleşmesi düşüşünün başlangıcına kadar gücünü korudu. Bundan sonra, ağırlıklı olarak gramer çalışmaları ortaya çıktı; dil, 19. yüzyılın sonlarına kadar rönesansını (Renaixença) beklemekti. 1906'da ilk Katalan Dili Kongresi 3.000 katılımcıyı çekti ve 1907'de Institut d'Estudis Catalans kuruldu. Yine de 1944'e kadar Barselona Üniversitesi'nde Katalan filolojisi dersi yoktu; 1961'de burada bir Katalan dili ve edebiyatı kürsüsü kuruldu. 20. yüzyılın sonlarında Katalonya daha fazla özerklik kazandıkça, Katalanca, Katalonya'da siyaset ve eğitimin ve genel olarak kamusal yaşamın ana dili olarak yeniden canlandırıldı.

Bazı ifadeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Aşağıda Katalanca bazı önemli ifadeler yer almaktadır:

Merhaba: hola [ˈɔla]
Hoşça kal: adéu [aˈðeu]
Lütfen: per favor [paɾ faˈvoɾ]
Teşekkürler: gràcies [ˈgɾasias]
Özür dilerim: perdó [peɾˈðo]; ho sent [uˈsant] veya [uˈseŋt]; ho lamente [ˈu laˈmante]
Ne kadar?: quant val? [ˈkwantˈval]; quant és? [ˈkwanˈtes]
Evet: sí [si]
Hayır: no [no]
Anlamıyorum: no ho entenc [ˈnowanˈtaŋk]
Banyo nerede?: on és el bany? [ˈoˈnezalˈβaɲ]
Katalanca konuşabiliyor musun?: Parles català? [ˈpaɾlas kataˈla]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2014.
^ ^a ^b Portuguese and Spanish have estiagem and estiaje
respectively
for drought
dry season or low water levels.
^ ^a ^b Portuguese and Spanish have véspera and víspera
respectively
for eve
or the day before.
^ Spanish also has trozo
and it is actually a borrowing from Catalan tros. Colón 1993
p 39. Portuguese has troço
but aside from also being a loanword
it has a very different meaning: "thing"
"gadget"
"tool"
"paraphernalia".
^ Modern Spanish also has gris
but it is a modern borrowing from Occitan. The original word was pardo
which stands for "reddish
yellow-orange
medium-dark and of moderate to weak saturation. It also can mean ochre
pale ochre
dark ohre
brownish
tan
greyish
grey
desaturated
dirty
dark
or opaque." {{Kitap kaynağı|last1=Gallego|first1=Rosa|last2=Sanz|first2=Juan Carlos|year=2001|title=Diccionario Akal del color|publisher=Akal|language=es|isbn=978-84-460-1083-8
^ A 20th century introduction from French.
^ ^a ^b Wheeler 2005, s. 1.

[1] "Arşivlenmiş kopya". 23 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2014.

[estiagem-2] Portuguese and Spanish have estiagem and estiaje
respectively
for drought
dry season or low water levels.

[vespera-3] Portuguese and Spanish have véspera and víspera
respectively
for eve
or the day before.

[trozo-4] Spanish also has trozo
and it is actually a borrowing from Catalan tros. Colón 1993
p 39. Portuguese has troço
but aside from also being a loanword
it has a very different meaning: "thing"
"gadget"
"tool"
"paraphernalia".

[5] Modern Spanish also has gris
but it is a modern borrowing from Occitan. The original word was pardo
which stands for "reddish
yellow-orange
medium-dark and of moderate to weak saturation. It also can mean ochre
pale ochre
dark ohre
brownish
tan
greyish
grey
desaturated
dirty
dark
or opaque." {{Kitap kaynağı|last1=Gallego|first1=Rosa|last2=Sanz|first2=Juan Carlos|year=2001|title=Diccionario Akal del color|publisher=Akal|language=es|isbn=978-84-460-1083-8

[6] A 20th century introduction from French.

[FOOTNOTEWheeler20051-7] Wheeler 2005, s. 1.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

Katalanca ne demektir