Kıyı boyu sürüklenme, eğik gelen dalga yönüne bağlı olarak kıyı şeridine paralel bir kıyı boyunca çökeltilerin (kil, silt, çakıl taşları, kum ve shingle) taşınmasından oluşan jeolojik bir süreçtir. Eğik gelen rüzgar kıyı boyunca suyu sıkar ve böylece kıyıya paralel olarak hareket eden bir su akımı üretir. Longshore sapması, longshore akımı tarafından taşınan tortudur. Bu akım ve tortu hareketi, sörf bölgesi içinde meydana gelir.

Plaj kumu, plajda eğik ve geri yıkama nedeniyle oluşur. suyu eğik bir açıyla ve yerçekimiyle sahile (çalkalama) gönderir, ardından suyu kıyı şeridine dik olan düz aşağı iniş borusuna (geri yıkama suyu) boşaltır. Böylece sahil kumu, günde birçok kez onlarca metre testere dişi tarzda aşağı doğru hareket edebilir. Bu işleme "plaj sürüklenmesi" denir, ancak bazı işçiler kumun sahile paralel hareketi nedeniyle bunu "uzun kıyı sürüklenmesinin" bir parçası olarak görmüşler.

Uzun kıyı kayması, tortuya bağlı olarak biraz farklı şekillerde çalıştığı için çok sayıda tortu boyutunu etkiler (örneğin, kumlu bir plajdan bir shingle plajındaki tortulardan uzun kıyı tortularının kayması arasındaki fark). Kum, dalgaların salınım kuvvetinden, dalgaların ve tortu hareketinin uzun kıyı akımından kaynaklanan tortu hareketinden büyük ölçüde etkilenir.^[1] Shingle plajları kumlu olanlardan çok daha dik olduğu için, dalma kırıcıların oluşması daha olasıdır ve uzun bir sörf bölgesinin eksikliği nedeniyle uzun kıyı taşımacılığının çoğunun eğik bölgede meydana gelmesine neden olur.^[1]

Genel aşamalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Uzun kıyı sürüklenme formülleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Uzun kıyı sürüklenmesi üreten faktörleri dikkate alan çok sayıda hesaplama vardır. Bu formülasyonlar:

1. Bijker formülü (1967, 1971)
2. Engelund ve Hansen formülü (1967)
3. Ackers and White formülü (1973)
4. Bailard ve Inman formülü (1981)
5. Van Rijn formülü (1984)
6. Watanabe formülü (1992)^[2]

Bu formüllerin hepsi, kıyı şeridi kayması üreten süreçlere farklı bir bakış sağlar. Bu formüllerde dikkate alınan en yaygın faktörler:

• Askılı ve yataklı yük taşımacılığı
• Dalgalar örn. Kırılma ve kırılma
• [ Kesme dalgaları veya uyguladığı akış dalgalarla ilişkili.^[2]

Kıyı şeridi değişiminin özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Sahil şeridi kayması kıyı şeridinin evriminde büyük bir rol oynamaktadır. Tortu arzı, rüzgar yönü veya herhangi bir kıyı etkisi değişikliği varmış gibi sahil şeridi kayması dramatik bir şekilde değişebilir. Bu da bir plaj sisteminin veya profilin oluşumunu ve evrimini etkileyebilir. Bu değişiklikler kıyı sistemindeki bir faktör nedeniyle gerçekleşmez, aslında kıyı sisteminde uzun kıyı sürüklenmesinin dağılımını ve etkisini etkileyebilecek çok sayıda değişiklik vardır. Bunlardan bazıları:

1. Jeolojik değişimler; örneğin erozyon, kıyı şeridi değişimleri ve burunların ortaya çıkması.
2. Hidrodinamik kuvvetlerdeki değişim; örneğin burun ve kıyı bankası ortamlarında dalga kırınımındaki değişiklik.
3. Hidrodinamik etkilere; örneğin yeni gelgit girişlerinin ve deltaların sürüklenme üzerindeki etkisi.
4. Tortu bütçesinde değişiklikler; örneğin, kıyı şeridinin sürüklenmeden çalkalanmaya hizalanması, tortu kaynaklarının tükenmesi.
5. İnsanların müdahalesi; örneğin uçurum koruması, kasık, müstakil dalgakıranlar.^[1]

Tortu bütçesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Sediman bütçe; sediman kaynakları ve lavaboları dikkate alır sisteme.^[3] Bu tortu, aşağıdakilerden oluşan kaynak ve lavabo örnekleri ile herhangi bir kaynaktan gelebilir:

• Nehirler
• lagünler
• Aşınan arazi kaynakları
• Yapay kaynaklar, örneğin beslenme
• Yapay lavabolar, örneğin madencilik / ekstraksiyon
• Açık deniz taşımacılığı
• Kıyıda tortu birikimi
• Topraklar boyunca güller

Bu tortu daha sonra kıyı sistemine girer ve kıyı şeridi sürüklenmesiyle taşınır. Kıyı sisteminde birlikte çalışan tortu bütçesi ve kıyı şeridi sürüklenmesine iyi bir örnek, uzun kıyı taşımacılığı ile taşınan kumu depolayan giriş ebb-gelgit sürgüleridir.^[4]  Bu sistemler kum depolamanın yanı sıra diğer plaj sistemlerine de kum transfer edebilir veya geçirebilirler, bu nedenle giriş ebb-tidal (shoal) sistemleri tortu bütçesi için iyi bir kaynak ve lavabo sağlar.^[4]

Bir kıyı şeridi profili boyunca tortu birikmesi sıfır noktası hipotezine uygundur ; burada yerçekimi ve hidrolik kuvvetler, tanelerin denize doğru uzanan bir tortu dağılımındaki çökelme hızını belirler. Uzun kıyı, 90 ila 80 derece geri yıkamada gerçekleşir, bu nedenle dalga hattı ile dik açı olarak sunulur.

Doğal özellikler[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu bölüm insanlar tarafından meydana gelmeyen kıyı boyu sürüklenme özelliklerinden oluşur.

Tükürükler[değiştir | kaynağı değiştir]

Uzun kıyı sapması, baskın sapma yönünün ve kıyı şeridinin aynı yönde saplanmadığı bir noktadan (örneğin nehir ağzı veya yeniden giriş) geçtiği zaman tükürmeler oluşur.^[5] Baskın sürüklenme yönünün yanı sıra, tükürmeler dalga tahrikli akımın gücü, dalga açısı ve gelen dalgaların yüksekliğinden etkilenir.^[6]

Tükürükler iki önemli özelliğe sahip yeryüzü biçimleridir, ilk özellik yukarı sürüklenme ucunda veya proksimal uçta yer alır (Hart ve ark., 2008). Proksimal uç sürekli olarak karaya bağlıdır (ihlal edilmedikçe) ve deniz ile bir haliç veya lagün arasında hafif bir “bariyer” oluşturabilir.^[7] İkinci önemli tükürme özelliği, karadan ayrılan ve bazı durumlarda değişen dalga yönlerinin etkisi nedeniyle karmaşık bir kanca şekli veya eğri alabilen aşağı sürüklenme ucu veya uzak uçtur.^[7]

Örneğin, Yeni Zelanda Canterbury'deki New Brighton tükürüğü, Waimakariri Nehri'nden kuzeye doğru uzun kıyı tortusu sürüklenmesiyle yaratıldı.^[5] Bu tükürük sistemi şu anda dengededir, ancak alternatif çökelme ve erozyon aşamalarından geçmektedir.

Engeller[değiştir | kaynağı değiştir]

Bariyer sistemleri hem proksimal hem de distal uçta toprağa bağlanır ve genellikle en aşağı kayma ucunda en geniştir.^[8] Bu bariyer sistemleri, Kaitorete Spit veya Hapua Gölü'nün etrafındaki Rakaia Nehri'nin ağzında olduğu gibi nehir-kıyı arayüzünde oluşan Ellesmere Gölü'nünki gibi bir haliç veya lagün sistemini kapsayabilir.

Canterbury, Yeni Zelanda'daki Kaitorete Spit, yeryüzü şeklinin her iki ucu da karaya bağlı olduğu, ancak tükürük olarak adlandırıldığı için genellikle tanım bariyerinin altına düşen bir bariyer / tükürük sistemidir. son 8.000 yıl.^[9] Bu sistem, Waimakariri Nehri'nin (şimdi kuzeye veya Bankalar Yarımadası'na akan) avulsiyonu, açık deniz koşullarının erozyonu ve aşamaları nedeniyle çok sayıda değişiklik ve dalgalanma geçirmiştir.^[9] Sistem, “tükürük” sisteminin doğu ucundan kıyı şeridinin sürmekte olan uzun kıyı taşımacılığı nedeniyle korunan bariyeri yarattığı 500 yıllık BP yıllarında daha fazla değişikliğe uğramıştır.^[9]

Gelgit girişleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Uzun kıyı sürüklenme kıyılarındaki gelgit girişlerinin büyük çoğunluğu sel ve ebb kıyılarında tortu biriktirir.^[3] Ebb-deltaları aşırı derecede maruz kalan kıyılarda ve daha küçük alanlarda bodurlaşabilirken, sel veya delta bir koyda veya lagün sisteminde yer bulunduğunda taşkın deltalarının boyutu artacaktır.^[3] Gelgit girişleri, kıyı şeridinin bitişik kısımlarını etkileyen büyük miktarda malzeme için lavabo ve kaynak görevi görebilir.^[10]

Gelgit girişlerinin yapılandırılması, sanki bir giriş yapılandırılmamış çökeltiyse girişten geçebilir ve sahilin aşağı sürüklenme kısmında çubuklar oluşturabilir gibi uzun kıyı sürüklenmesi için de önemlidir.^[10] Bu aynı zamanda giriş büyüklüğüne, delta morfolojisine, tortu oranına ve geçiş mekanizmasına da bağlı olabilir.^[3] Kanal konumu varyansı ve miktarı, uzun kıyı sürüklenmesinin gelgit girişi üzerindeki etkisini de etkileyebilir.

Örneğin, Arcachon lagünü, Fransanın güney batısında uzun kıyı sürüklenme sedimanları için büyük kaynak ve lavabolar sağlayan gelgit giriş sistemidir. Uzun kıyı sürüklenme tortularının bu giriş sistemi üzerindeki etkisi, lagün girişlerinin sayısındaki ve bu girişlerin yerlerindeki değişiklikten büyük ölçüde etkilenmektedir.^[10] Bu faktörlerdeki herhangi bir değişiklik, büyük eğik çubukların şiddetli aşağı sürüklenme erozyonuna veya aşağı sürüklenme birikmesine neden olabilir.^[10]

İnsan etkileri[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu bölüm, doğal olmayan bir şekilde meydana gelen uzun kıyı sürüklenme özelliklerinden oluşur ve bazı durumlarda (örneğin, kasnaklar, müstakil dalgakıranlar ) kıyı şeridi üzerindeki kıyı şeridinin etkilerini arttırmak için inşa edilmiştir, ancak diğer durumlarda uzun kıyı sürüklenmesi (limanlar ) gibi.

Erozyon önleyici setler[değiştir | kaynağı değiştir]

kıyı erozyonunu durdurmak ve genellikle intertidal bölgeyi geçmek için kıyı şeridi boyunca eşit aralıklarla yerleştirilen kıyı koruma yapılarıdır.^[1] Bu nedenle, groyne yapıları genellikle düşük net ve yüksek yıllık uzun kıyı kayması olan kıyılarda fırtına dalgalanmalarında ve kıyı boyunca daha fazla kaybolan tortuları korumak için kullanılır.^[1]

Groyne tasarımlarında aşağıdakilerden oluşan en yaygın üç tasarımla çok sayıda varyasyon vardır:

1. dalga kaynaklı akımlarda veya kopan dalgalarda oluşan yıkıcı akışları dağıtan zig-zag groynes.
2. Dalga kırınımı ile dalga yüksekliğini azaltan T kafalı kasnaklar.
3. 'Y' kafa, balık kuyruğu groyne sistemi.^[1]

Yapay burunlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Yapay burunlar plajlara veya koylara belirli bir miktar koruma sağlamak için oluşturulan kıyı koruma yapılarıdır.^[1] Sürülmemiş arazilerin oluşturulması, sürülmemiş arazinin yukarı sürüklenme tarafında tortuların birikmesini ve sürülmemiş arazinin aşağı sürüklenme ucunun ılımlı erozyonunu içermekle birlikte, bu, malzemenin plajlarda daha fazla birikmesine izin veren stabilize bir sistem tasarlamak için gerçekleştirilir. kıyı.^[1]

Yapay burunlar doğal birikim nedeniyle veya yapay beslenme ile ortaya çıkabilir.

Müstakil dalgakıranlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Müstakil dalgakıranlar, fırtına koşullarında dezavantajı sağlamak için kumlu malzeme oluşturmak üzere oluşturulan kıyı koruma yapılarıdır.^[1] Fırtına koşullarında çekişe uyum sağlamak için müstakil dalgakıranların kıyı şeridiyle bağlantısı yoktur, bu da dalgakıran ve kıyı arasında akım ve tortu geçişine izin verir.^[1] Bu daha sonra yapının lee tarafında kum birikmesini teşvik eden düşük dalga enerjili bir bölge oluşturur.^[1]

Müstakil dalgakıranlar genellikle fırtına dalgalanmalarını karşılamak için sahil ve dalgakıran yapısı arasında malzeme hacmini oluşturmak için groynes ile aynı şekilde kullanılır.^[1]

Limanlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Dünya genelinde limanların oluşturulması, uzun kıyı sürüklenmesinin doğal seyrini ciddi şekilde etkileyebilir. Limanlar kısa vadede kıyı şeridinin sürüklenmesi için bir tehdit oluşturmaz, aynı zamanda kıyı şeridi evrimine de bir tehdit oluştururlar.^[1] Bir liman veya limanın oluşturulmasının kıyı şeridi sürüklenmesinde en büyük etkisi, çökelme paternlerinin değiştirilmesidir ve bu da bir plaj veya kıyı sisteminin birikmesine ve / veya erozyonuna yol açabilir.^[1]

Örnek olarak, 19. yüzyılın sonlarında Yeni Zelanda'nın Timaru kentinde bir liman oluşturulması, Güney Canterbury kıyı şeridinde kıyı şeridi kaymasında önemli bir değişikliğe yol açtı.^[5] Sahil boyunca kuzeyden Waimataitai lagününe doğru uzanan kıyı şeridi sürüklenmesi yerine, limanın oluşturulması bu (kaba) tortuların sürüklenmesini engelledi ve bunun yerine Timaru'daki Güney sahilindeki limanın güneyine doğru keskinleşmelerine neden oldu.^[5] Bu tortunun güneye doğru birikmesi, bu nedenle Waimataitai lagününün (limanın kuzeyine) yakınındaki kıyılarda tortu eksikliğinin olması anlamına gelir ve bu da 1930'larda lageyi çevreleyen bariyerin kaybına yol açtı ve kısa süre sonra sonra lagünün kendisinin kaybı.^[5] Waimataitai lagününde olduğu gibi, şu anda Timaru limanının kuzeyinde bulunan Washdyke Lagünü erozyona uğrar ve sonunda kırılabilir ve başka bir lagün ortamının kaybına neden olabilir.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Atıflar

Kitaplar

• Brunn, P.(ed) (2005). Port and coastal engineering developments in Science and technology. South Carolina: P.Brunn.
• Hart, D.E; Marsden, I; Francis, M (2008). "Chapter 20: Coastal systems". In Winterbourne, M; Knox, G.A; Marsden, I.D et al. Natural history of Canterbury (3rd edn). Canterbury University Press 30p. pp. 653–684.
• Kirk, R.M; Lauder, G.A (2000). "Significant coastal lagoon systems in the South Island, New Zealand". Science for conservation. DOC 46p. pp. 13–24.
• Michel, D; Howa, H.L (1997). "Morphodynamic behaviour of a tidal inlet system in a mixed-energy environment". Physical chemical earth 22. pp. 339–343.
• Peterson, D; Deigaard, R; Fredsoe, J (2008). "Modelling the morphology of sandy spits". Coastal engineering 55. pp. 671–684.
• Reeve, D; Chadwick, A; Fleming, C (2004). Coastal engineering-processes, theory and design practice. New York: Spon Press.
• Soons, J.M; Schulmeister, J; Holt, S (1997). "The Holocene evolution of a well nourished gravelly barrier and lagoon complex, Kaitorete "Spit", Canterbury, New Zealand". Marine Geology 26. pp. 69–90