Kātyāyana (कात्यायन) (tahmini d. MÖ 6. ila 3. yüzyıl),^[1][2][3] Antik Hindistan'da yaşamış bir Sanskrit dilbilgisi uzmanı, matematikçi ve Vedik rahiptir.

Köken[değiştir | kaynağı değiştir]

Bazı efsanelere göre, Vishwamitra kökenli Katya soyunda doğdu, dolayısıyla Katyayana olarak adlandırıldı.

Kathāsaritsāgara, Kātyāyana'dan Lord Shiva'nın gana'sının veya takipçisi Pushpadanta'nın yeniden enkarnasyonu olan Vararuci'nin başka bir adı olarak bahseder. Hikâye ayrıca, Kartikeya'nın (Kumara olarak da bilinir) Katyayana'ya dilbilgisi kurallarını çocuklar tarafından bile anlaşılabilecek şekilde öğrettiği Garuda Purana'da desteklenen Shiva'nın oğlu Kartikeya'dan gramer öğrendiğinden de bahseder.^[4] Tam adı aslında Vararuci Kātyāyana olabilir.^[5]

Tanrıça Katyayini ile ilişki[değiştir | kaynağı değiştir]

Kalika Purana gibi metinlerde, Ana Tanrıça'ya kızı olarak doğmak için taptığı ve dolayısıyla Navratri festivalinin altıncı gününde tapılan Katyayani veya "Katyayan'ın kızı" olarak bilinmeye başlandığı belirtilir.^[6] Vamana Purana'ya göre tanrılar bir kez iblis Mahishasura'nın zulmünü tartışmak için bir araya geldiler ve öfkeleri enerji ışınları şeklinde kendini gösterdi. Işınlar, ona uygun şekli veren Kātyāyana Rishi'nin inziva yerinde kristalleşti, bu nedenle ona Katyayani de deniyor.^[7]

Çalışmalar[değiştir | kaynağı değiştir]

İki eseriyle tanınır:

• Vārttikakāra, Pāṇini dilbilgisi üzerine bir detaylandırmadır. Patanjali'nin Mahābhāṣya'sı ile birlikte bu metin Vyākaraṇa'nın (gramer) temel bir parçası oldu. Bu, altı Vedangadan biriydi ve sonraki on iki yüzyılda öğrenciler için zorunlu eğitimi oluşturmuştur.
• Ayrıca, yapılarının geometrisi üzerine dikdörtgenler, sağ kenarlı üçgenler, eşkenar dörtgenler vb. ile ilgili dokuz metinlik bir dizi olan sonraki Śulbasūtra'lardan birini yazdı.^[8]

Görüşler[değiştir | kaynağı değiştir]

Kātyāyana'nın cümle-anlam bağlantısı hakkındaki görüşleri natüralizme yöneldi. Kātyāyana, kelime-anlam ilişkisinin insanların ortak düşüncesinin bir sonucu olmadığına inanıyordu. Kātyāyana için kelime-anlam ilişkileri siddha (ebedi) idi. Bu kelimenin kastettiği nesne ebedi olmasa da, anlamının özü, çeşitli süs eşyaları yapmak için kullanılan bir altın parçası gibi, bozulmadan kalır ve bu nedenle kalıcıdır.

Her kelimenin bir sınıflandırmayı temsil ettiğini fark ederek, aşağıdaki ikileme ulaştı (Bimal Krishna Matilal'ın ardından):

"Eğer 'inek' kelimesinin kullanımının 'temeli' ineklik (evrensel) ise, 'ineklik' kelimesinin kullanımının 'temeli' ne olacaktır?"

Açıkçası, bu sonsuz gerilemeye yol açar. Kātyāyana'nın buna çözümü, evrensel kategoriyi kelimenin kendisiyle sınırlamaktı. Herhangi bir kelimenin kullanımının temeli, aynı kelimenin evrensel olmasıdır.

Bu görüş, 5. yüzyılda Bhartṛhari tarafından dile getirilen ve evrensel kelimesini iki yapının üst üste binmesi olarak detaylandırdığı Sphoṭa doktrininin çekirdeği olabilir. Evrensel anlam veya anlamsal yapı (artha-jāti) ise evrensel ses veya fonolojik yapının (śabda-jāti) üst üste bindirilmesi ile oluşur.

Pingala gibi Kātyāyana da matematikle ilgileniyordu. Burada sulvasutralar üzerine yazdığı metin geometriyi ele aldı ve ilk olarak MÖ 800'de Baudhayana tarafından sunulan Pisagor teoreminin işleyişini genişletti.^[9]

Kātyāyana, Aindra Dilbilgisi Okulu'na aitti.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel

Genel

• Joseph, George Gheverguese: The Crest of the Peacock: Non-European Roots of Mathematics
• Pingree, David (1981). Jyotihsastra: Astral and Mathematical Literature. Wiesbaden: Otto Harrassowitz. ISBN 3-447-02165-9. 15 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2022. .

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Katyayana ve Advaita 3 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., "Kātyāyana", MacTutor Matematik Tarihi arşivi