Japon çömlekçiliği ve porselenleri

Çömlek ve porselen (Ayrıca 焼きもの (yakimono) veya tōgei (陶芸)), Neolitik döneme kadar uzanan en eski Japon zanaatı ve sanat formundan biridir. Fırınlarda toprak, çömlek, taş, sırlı çömlek, sırlı taş, mavi ve beyaz porselen üretilmiştir. Japonya son derece uzun ve başarılı bir seramik üretim geçmişine sahiptir. Toprak kaplar Jōmon dönemi (MÖ 10.500-300) kadar erken bir dönemde yapılmış ve Japonya'ya dünyanın en eski seramik geleneklerinden birini kazandırmıştır. Japonya, "çay seremonisi"nin süregelen popülaritesi sayesinde, sanat geleneği içinde seramiğin sahip olduğu olağandışı saygınlıkla da öne çıkmaktadır.

Japon seramik tarihi, Hon'ami Kōetsu, Ogata Kenzan ve Aoki Mokubei gibi sanatçı-çömlekçi olan çok sayıda seçkin seramikçiye sahiptir.^[1] Japon anagama fırınları da çağlar boyunca gelişmiştir ve etkileri çömlekçilerinkiyle birlikte ağır basmaktadır. Sanatın bir diğer önemli Japon bileşeni de porselenin popüler hale gelmesinden sonra bile sırsız yüksek fırınlanmış taş eşyanın popülerliğini sürdürmesidir.^[1] MS 4. yüzyıldan beri Japon seramikleri genellikle Çin ve Kore gibi komşu Doğu Asya medeniyetlerinin çömlekliçilik tarzından ve sanatsal duyarlılıklarından etkilenmiştir.

Japon seramikçiler ve çömlekçiler, Çin ve Kore prototiplerini dönüştürerek ve tercüme ederek Doğu Asyalı sanatsal meslektaşlarından ilham almış ve ortaya çıkan form belirgin bir şekilde Japon karakterine sahip olmuştur. Japonya'nın sanayileşmeye başladığı 17. yüzyılın ortalarından itibaren,^[2] fabrikalarda üretilen yüksek kaliteli standart mallar Avrupa'ya ihraç edilen popüler ürünler haline gelmiştir. 20. yüzyılda, "Noritake" ve "Toto Ltd." gibi önemli şirketlerin Japon seramik coğrafyasında ortaya çıkmasıyla, modern bir ev tipi seramik endüstrisi kök salmaya ve ortaya çıkmaya başlamıştır.

Japon çömlekçiliği iki kutuplu estetik gelenekle diğer tarzlardan ayırt edilir. Bir yanda; çoğunlukla toprak kaplar ve doğal toprak renklerinden oluşan sakin, çok basit ve kabaca işlenmiş bir çömlekçilik geleneği vardır. Bu Zen Budizmi ile ilgilidir ve özellikle erken dönemlerde en büyük ustaların çoğu rahipti. Birçok parça aynı zamanda Japon çay töreni ile de ilgilidir ve wabi-sabi estetik ilkelerini barındırır. Kısmen rastgele nihai bezemeden oluşan çoğu "raku ware" bu gelenektendir.^[3] Diğer gelenek, Çin porseleni stillerini farklı bir şekilde geliştiren, karmaşık ve dengeli dekorasyona sahip, çoğunlukla porselen olan, yüksek derecede işlenmiş ve parlak renkli fabrika mallarıdır.^[4]

Basit ama mükemmel biçimlendirilmiş ve sırlanmış "stoneware"lerden oluşan üçüncü bir gelenek de hem Çin hem de Kore gelenekleriyle daha yakından ilişkilidir. 16. yüzyılda, o zamanlar üretimde olan geleneksel faydacı rustik çanak çömleklerin bir dizi stili sadelikleriyle hayranlık uyandırmış ve formları genellikle koleksiyoncu pazarı için günümüze kadar üretimde tutulmuştur.^[5]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Jōmon dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Japonya'da en eski yumuşak toprak kaplar Neolitik dönemde (MÖ y. 11 yüzyıl) yapılmıştır.

Erken Jōmon döneminde çömlekler kil iplerin sarılmasıyla oluşturulur ve açık ateşte pişirilirdi. MÖ 6. bin yılda tipik bobinleme tekniği ile yapılmış, el baskılı ip desenleriyle süslenmiş mallar ortaya çıkmıştır. Jōmon çömlekçiliği en parlak döneminde gösterişli bir tarz geliştirmiş; daha sonraki dönemde ise sadeleştirilmiştir.

Yayoi dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

MÖ yaklaşık 4.-3. yüzyılları kapsayan Yayoi döneminde "Yayoi çanak çömleği" ortaya çıkmıştır; basit bir desenle veya desensiz olarak karakterize edilen bir çanak-çömlek stilidir. Jōmon, Yayoi ve daha sonra Haji dönemi ürünlerinin fırınlama işlemi aynı şekilde yapılmış ancak farklı tasarım stillerine sahip olmuştur.

Kofun dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Kofun dönemine ait Kore yarımadasından Kyushu adasına getirilen MS yaklaşık 3 ila 4. yüzyıllardan kalma anagama fırını, bir yamaçta çatılı bir tünel fırın ve çömlekçi çarkı ortaya çıkarıldı.^[6]

Anagama fırınında, 1.200-1.300 °C (2.190-2.370 °F) gibi yüksek sıcaklıklarda pişirilen, bazen pişirmenin azaltılmış oksijen aşaması sırasında fırına bitki yaprağı veya sapı sokularak rastgele süslenmiş "Sue çömlekleri" üretilirdi. Üretimi 5. yüzyılda başlamış ve 14. yüzyıla kadar taşra bölgelerinde devam etmiştir. Bazı bölgesel farklılıklar tespit edilmiş olsa da, Sue tipi çömlek tüm Japonya'da oldukça homojendi. Ancak Sue çömlekçiliğinin işlevi zaman içinde değişmiştir: Kofun dönemi (MS yaklaşık 300-710) boyunca öncelikle cenaze eşyasıydı; Nara dönemi (710-94) ve Heian dönemi (794-1185) boyunca seçkin bir sofra takımı haline geldi; ve son olarak Budist ritüellerinde sunak kapları olarak kullanıldı.

Heian dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Üç renkli kurşun sır tekniği 8. yüzyılda Çin'in Tang Hanedanlığı tarafından Japonya'ya getirilmiştir. Buna rağmen 800-1200 yılları arasında Heian dönemi tapınakları için fırınlarda yalnızca yeşil kurşun sırlı eşyalar üretilmiştir.

Bu dönemde "Kamui ware" tekniğinin yanı sıra "Atsumi ware" ve "Tokoname ware" teknikleri ortaya çıkmıştır.^[7]

Kamakura dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

17. yüzyıla kadar, büyük ölçüde tarımla uğraşan bir toplumun günlük ihtiyaçları için sırsız çömlekçilik popülerdi; cenaze küpleri, saklama küpleri ve çeşitli mutfak kapları üretimin büyük kısmını oluşturuyordu. Bazı fırınlar teknolojilerini geliştirmişti. Shigaraki (Shigaraki ware), Tamba, Bizen, Tokoname, Echizen ve Seto gibi fırınlar "Altı Antik Fırın" olarak adlandırmıştır.^[7]^[8]^[9]

Bunlar arasında Owari'deki (günümüzde Aichi) Seto fırını, kendine özgü bir sır tekniğine sahipti. Efsaneye göre, Katō Shirozaemon Kagemasa (Tōshirō olarak da bilinir) Çin'de seramik tekniklerini incelemiş ve 1223 yılında Seto'ya yüksek fırınlanmış sırlı seramik getirmiştir. Seto fırını öncelikle Çin ürününün yerine geçmek üzere Çin seramiğini taklit etmiştir. Çeşitli sırlar geliştirmiştir: kül kahvesi, demir siyahı, feldispat beyazı ve bakır yeşili. Bu mallar çok yaygın olarak kullanılmış ve "Seto ürünü" (Seto-mono) Japonya'da seramikler için kullanılan genel bir terim haline gelmiştir.^[7] Seto fırını sırsız taş ürünleri de üretmiştir. 16. yüzyılın sonlarında, iç savaşlardan kaçan birçok Seto çömlekçisi Gifu eyaletindeki Mino'ya taşındı ve burada sırlı çömlekler ürettiler: Sarı Seto (Ki-Seto), Shino, Siyah Seto (Seto-Guro) ve Oribe ware.^[7]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b Trubner 1972, s. 18
^ Trubner 1972, ss. 17-18.
^ Smith, Harris, & Clark, 116-120, 124-126, 130-133
^ Smith, Harris, & Clark, 163-177
^ Smith, Harris, & Clark, 118-119; Ford & Impey, 46-50
^ "The Metropolitan Museum of Art". 6 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Sueki'nin kökleri antik Çin'e kadar uzansa da, doğrudan öncüsü Kore'deki Üç Krallık döneminin gri eşyalarıdır.
^ ^a ^b ^c ^d "Japon Çömlekçiliği Alametifarikası 'Yaki'lerin En Meşhur 5 Temsilcisi". Seramik Sanat. 30 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2024.
^ "Journey. One thousand years. The Six Ancient Kilns". 17 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2024.
^ "Six Ancient Kilns ~ Ceramics Born and Raised in Japan ~ (Aichi, Fukui, Shiga, Hyogo and Okayama prefectures)". Japan Heritage.

Bibliyografya[değiştir | kaynağı değiştir]

Trubner, Henry (1972). "Japanese Ceramics: A Brief History". Ceramic Art of Japan. Seattle, USA: Seattle Art Museum. LCCN 74-189738.

Sanat ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

Arkeoloji ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

[auto-1] Trubner 1972, s. 18

[FOOTNOTETrubner197217-18-2] Trubner 1972, ss. 17-18.

[3] Smith, Harris, & Clark, 116-120, 124-126, 130-133

[4] Smith, Harris, & Clark, 163-177

[5] Smith, Harris, & Clark, 118-119; Ford & Impey, 46-50

[6] "The Metropolitan Museum of Art". 6 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Sueki'nin kökleri antik Çin'e kadar uzansa da, doğrudan öncüsü Kore'deki Üç Krallık döneminin gri eşyalarıdır.

[su-7] "Japon Çömlekçiliği Alametifarikası 'Yaki'lerin En Meşhur 5 Temsilcisi". Seramik Sanat. 30 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2024.

[8] "Journey. One thousand years. The Six Ancient Kilns". 17 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2024.

[9] "Six Ancient Kilns ~ Ceramics Born and Raised in Japan ~ (Aichi, Fukui, Shiga, Hyogo and Okayama prefectures)". Japan Heritage.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

Japon çömlekçiliği ve porselenleri nedir?, Japon çömlekçiliği ve porselenleri anlamı nedir?, Japon çömlekçiliği ve porselenleri ne demektir?